Ridder
Die term ridder (Latyn: eques, Frans: chevalier, Italiaans: cavaliere, Spaans: caballero, Engels: knight, Duits: Ritter) verwys na die adellike, weerbare volgelinge van 'n koning of 'n ander heerser. Die ridderstand was oorspronklik toeganklik vir alle adellikes wat diensplig gedoen het, welvarend was en aan sekere sedelike en militêre vereistes voldoen het. Gepaste kandidate is tydens 'n formele plegtigheid, die sogenaamde ridderslag, deur die heerser verhef tot die ridderstand.
Sedert die 13de eeu vorm die ridders in Europa 'n erflike stand. In militêre opsig maak ridders altyd deel uit van die berede strydmag, die kavallerie (afgelei van Vulgêrlatyn caballus "perd" en caballarius "gewapende ruiter"). Die Afrikaanse, Nederlandse en Duitse terme ridder en Ritter is dan ook etimologies nou verwant aan ruiter en Reiter, net soos die Romaanse terme chevalier, cavaliere en caballero.
Terminologie
wysig
Die Middeleeuse brontekste verwys sedert die 12de eeu gewoonlik na ridders as milites (die meervoudsvorm van Latyns miles), ofskoon hierdie Romeinse term oorspronklik "voetsoldaat" beteken. Blykbaar is die betekenis van die woord as gevolg van die sosiale realiteit van die feodale tydperk verander; in die 10de en 11de eeu begin miles ook na die adellike volgelinge van 'n leenheer en na swaar gewapende berede krygers verwys, terwyl voetsoldate dikwels pedites genoem word (afgelei van Latyn pes, genitief pedis "voet").
In teenstelling met die Romeinse gebruik word hooggeplaaste adellikes in Frankryk al eerder milites genoem - moontlik weens die nou verband wat tussen die ontwikkeling van die feodalisme, wat ook militêre diensplig ingesluit het, en die opkoms van swaar gewapende ruiters in die Karolingiese tydperk bestaan.
Die presiese ontwikkeling van die terme is tans nog nie duidelik nie, aangesien die oorgrote meerderheid van die brontekste literêre werke is wat moontlik 'n ander taalgebruik het as die destydse militêre sfeer. Die Franse woord chevalier is omtrent 1100 gevorm en word in die sogenaamde "chansons de geste", die destydse vroeë helde-epiek, vir alle soldate gebruik. In die loop van die 12de eeu kry die woord geleidelik 'n religieuse en sedelike bybetekenis, wat vanaf die tydperk tussen 1160 en 1180 (byvoorbeeld in die werke van Chrétien de Troyes) die hoofse ideaal van die adellike ridder versinnebeeld. Tydens daardie eeu het die term dus ten minste in die literatuur vanuit 'n algemene naam tot die sentrale begrip van die hoofse wêreld ontwikkel.
Die Duitse en Nederlandse terme Reiter en ridder is waarskynlik leenvertalings, wat aan die hand van miles en chevalier en hulle onderskeidelike betekenis gevorm is.
Geskiedenis
wysigOmtrent 1000 het die era van die volksverhuising in Europa tot 'n einde gekom, en danksy die stabiele ekonomiese en politieke situasie en nuwe handelsbetrekkinge begin die Europese bevolking geleidelik groei. Die tegnologiese vooruitgang in die landbou lei tot beter oeste, hongersnode en siektes begin afneem, en daar is eerste tendense van verstedeliking - alhoewel 'n tipiese Europese stad in hierdie tydperk meesal minder as 10 000 inwoners het.
Terwyl die nasiestate en hulle konings nog swak is, groei die politieke gesag van plaaslike heersers. Hulle is eintlik vasalle van die konings, maar het in die praktyk dikwels onbeperkte mag in hul eie gebied. Die ontwikkeling van hierdie nuwe stand neem 'n aanvang in Noord-Frankryk en brei vinnig in Wes-Europa uit. Die nuwe klas van ridders word sedert die 11de eeu milites of "soldate" genoem. Die plaaslike heersers ontwikkel tot die welvarende militêre elite van die middeleeuse maatskappy - of hulle nou magtige heersers is of leenhere, wat net gesag oor 'n handvol leenmanne uitoefen. Van kindsbeen af ontvang hulle opleiding in die krygskuns, en danksy hulle rykdom kan hulle ook die dure wapenrusting van 'n ruiter bekostig wat nou algemeen ingevoer word.
Moed en dapperheid, eer en trou is die nuwe ideale van die ridderstand, wat opsetlik ongeletterd wil bly: Enige ander opleiding as dié van die militêre sfeer word as ongeskik geag - dit sou immers verwyfdheid kon voortbring. Uiteindelik is die nuwe ridderideaal besig om hande uit te ruk, en die ridders begin veral in Frankryk voortdurend bloedige vetes teen mekaar voer.
Die sorgwekkende toestande laat die kerklike owerhede in Frankryk in 1041 die sogenaamde Godsvrede (Latyn: Treuga Dei) afkondig, wat gevegte in vredestyd of tenminste op sekere dae, byvoorbeeld van Donderdag tot Sondag, en op feesdae verbied (in sy oudste vorm, wat in die 10de eeu deur plaaslike biskoppe in Suidoos-Frankryk ingevoer is, geld die Godsvrede hoofsaaklik vir die kerkgeboue en ongewapende burgers). Die militêre stappe wat teen vegtende ridders gedoen is, is weens hulle godsdienstige karakter vroeë voorlopers van die kruistogte.
Die kerk verseker die respektering van die Godsvrede deur 'n Christelike karakter aan die ridderstand te gee: Ridders is nou beskou as vrome helde, wat die geestelikheid en die besittings van die kerk, weerlose burgers soos pelgrims, boere, koopmanne, vroue, swakke en arm mense, weduwees en wese in die naam van God moet beskerm. 'n Ridder se hoogste doel is egter die stryd teen die ongelowiges.
Hierdie nuwe sienswyse van die ridder verskil sterk van die oorspronklike kerklike leerstellings, wat steeds 'n onderskeid gemaak het tussen die milites Christi en milites Dei, die soldate van Christus en van God, en die militia saecularis, die sfeer van die wêreldse strydmagte. Aanvanklik is net die apostels en sendelinge as soldate van Christus beskou, tog sluit die term later ook askete en martelaars in. In die Middeleeue is dit monnike wat die geestelike wapens in die stryd teen die duiwel opneem.
Die opvoeding van ʼn ridder
wysigOp tienjarige ouderdom het die seuns van die ridderklas die kasteel van hul vader verlaat en in die diens van 'n ander baron of ridder getree. Hierdie voornemende jong ridders is edelknape genoem, en as hulle 'n bietjie ouer was, landedelmanne of landjonkers. Hul opvoeding was straf en streng.
Die seuns moes die reëls van die ridderorde leer en ook hul liggame ontwikkel sodat bulle sterk genoeg kon wees om die ridderwapens te gebruik. Hulle moes leer perdry, en om met die lans, die swaard, die dolk en met hul vuiste te veg. Wanneer hulle nie besig was met hierdie harde, strawwe oefeninge nie, het hulle die kans gehad om die fluit en die luit te leer speel.
Die inhuldigingseremonie
wysigSodra so 'n seun manlikheid bereik het, tussen die ouderdom van 15 en 21, is hy tot riddergeslaan. Op die dag voor die plegtigheid - wat die “waak" genoem is - het die jong man gaan bad as simbool van die reiniging van al sy sonde. Daardie nag het by in die kapel van die kasteel gevas. Vroeg op die oggend van die plegtigheid het by al sy sondes bely, die mis bygewoon en na die preek geluister. Terwyl hy daarmee besig was, het talle mense solank hul plekke in die kapel ingeneem: die beer van die kasteel, die dames, die edelknape, die bediendes van die kasteel en die beer se lyfeienes.
Op 'n gegewe oomblik het die jong man na die altaar gestap, met sy swaard om sy nek gehang. Hierdie swaard is dan deur die priester geseën. Daarna het hy gekniel voor die persoon wat gekies is om hom tot ridder te slaan - die heer of die biskop. Die persoon het dan aan hom gevra:
“Om watter rede wil u 'n ridder word? As u 'n ridder wil word net om uself te verryk of om roem te verwerf, is. u die ridderskap nie werd nie."
Daarna het die jong man sy hand uitgesteek, dit op die Bybel geplaas en in 'n luide stem die eed afgelê.
Dan is hy gehelp om sy ridderuitrusting aan te trek: 'n ysterharnas, 'n borsharnas, armstukke en spore. Heel laaste het hy sy swaard aangegord. Die swaard was die ridder se waardevolste besitting, die simbool van sy rang.
Daarna het hy weer gekniel. Sy beer of die biskop het hom dan met die plat kant van ʼn swaard drie keer teen sy wang en skouer getik, terwyl hy se: “In die naam van God, die Heilige Migael en die Heilige Georgius verklaar ek u ridder. Wees dapper, lojaal en vrygewig." 'n Perd is daarna die kapel binnegelei. Die ridder het sy helm opgesit en met een sprong sy perd bestyg. Met sy lans in sy hand het by die kapel verlaat en weggery.
Die sending van die ridder
wysig“Ek beloof om die swakkes te beskerm ... "
Die konings en die vorste wat vir die reg en orde moes sorg, was in die Middeleeue dikwels die mense wat onreg gepleeg en die orde versteur het. As die gewone volk 'n onreg gely het, het hulle dus meestal nie geweet na wie om bulle te wend nie.
Die lyfeienes was eintlik heeltemal aan bulle here uitgelewer, en 'n gewone priester kon ook by niemand kla as sy kerk aangeval en beroof word nie. Soms het 'n ridder hierdie mense gehelp, maar dit was vir hom meestal baie moeilik om blywende hulp te verleen. Dikwels het dit gebeur dat die mense wat hy wou help, veel erger moes ly sodra die ridder verder getrek het.
“Ek beloof om vrygewig en ruimhartig teenoor almal te wees ... " Een van die ridder se take was om arme, hulpelose weduwees en wese, oues en siekes na die beste van sy vermoë te ondersteun en te help. Daar was egter ook baie ridders wat geen landerye of kastele besit het nie en op die gasvryheid van hul beskermlinge of 'n bevriende kasteelbesitter aangewese was.
“Ek beloof om die Kerk te beskerm ... "
Die ridders moes die Kerk en sy dienaars verdedig en die kloosters teen aanvalle beskerm. Om daardie rede het die monnike dikwels herberg aan hulle gegee en hulle verpleeg as hulle gewond was of versteek as hulle vervolg is. Tydens die Kruistogte het duisende ridders in diens van die Kerk gestaan.
ʼn Eerlose Ridder
wysigDie ridders het groot aansien geniet, en hulle het altyd probeer om hul goeie naam te bewaar. As ʼn ridder sy pligte verwaarloos of nie volgens die strenge kode van die ridderorde gelewe het nie, was hy nie meer waardig om tot die ridderstand te behoort nie, en is deur almal verag. So ʼn ridder is na ʼn skavot gelei, waar sy wapens gebreek en onder die voete vertrap is. Sy skild is aan die stert van ʼn perd gebind en deur die modder gesleep, en iedereen kon hom hoon en spot. Dan is hy op ʼn baar geplaas, met ʼn swart doek bedek en soos ʼn dooie na die kerk gedra. Dit het beteken dat hy as ridder dood was en vir die res van sy lewe verban sou wees.
Bronnelys
wysig- KENNIS, 1980, ISBN 079810824X, volume 2, bl. 294, 295
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ridder.
