Schalk Schoombie

Schalk Schoombie (10 Julie 1957 - 17 September 2023) was 'n akteur, joernalis en Afrikaanse dramaturg en skrywer.

Lewe en werk

Schalk Schoombie is op 10 Julie 1957 in Pretoria gebore en word groot in Barberton en Kemptonpark. Hy studeer Drama aan die Universiteit van Pretoria waar hy in 1979 ’n B.A.-graad in Drama met lof behaal en as finalejaarstudent die Ludwig Binge-toekenning vir sy toneelspel ontvang. Hierna werk hy as akteur een jaar vir KRUIK en sluit dan by TRUK aan, waarna hy ’n voltydse loopbaan in die joernalistiek volg en slegs as vryskutakteur optree. Verhoogopvoerings waarin hy deelneem is onder andere “Germanicus” van N.P. van Wyk Louw, “Kinkels innie kabel” van André P. Brink, “Dood van ’n handelsreisiger” van Arthur Miller, “Charlie se tante” van Brandon Thomas”, “Leeu in die winter” van James Goldman, “Ek, Anna van Wyk” van Pieter Fourie, die titelrol in “Graswewenaar” van Nico Luwes, “Hond se gedagte” van Georges Feydeau, “Ons wag op die kaptein” van Elsa Joubert, “As die turksvy blom” van Abe Burrows, “Hedda Gabler” van Henrik Ibsen en “Die vernuftige vryer”. Op televisie vertolk hy rolle in “Dodedans”, “Galery”, “So ’n liefde”, “Koos Kluitjies”, “Klagstaat” en “Nie vanweë die duisternis”. In "Sewende laan" het hy die Magistraat vertolk en in "Generations" het hy die korrupte dokter Kruger gespeel.

Hy is as joernalis verbonde aan verskeie publikasies, aanvanklik as rolprent- en dansresensent by Beeld, vervolgens as die kunsredakteur van De Kat en later ook redakteur van dieselfde tydskrif, redakteur van Plus, Beeld se vermaaklikheidsblad. Hy was die stigtersredakteur van die KKNK se feeskoerant Krit. Verder lewer hy bydraes vir Leef, Insig, Manwees, Sarie, Rapport en Rooi Rose en word in 2007 benoem vir ’n ATKVeertjieprys vir sy bydraes tot Manwees. Hy ontvang in 1994 ’n Mondi-toekenning en in 2009 ’n ATKV-Mediaveertjie vir sy joernalistiek. Per geleentheid bied hy ook werkswinkels aan oor die skryf van tekste vir die verhoog en film. In 2010 gee hy klas in filmiese speltegniek by die filmskool AFDA in Auckland Park, Johannesburg. Hy is getroud met Elizabeth Schoombie, het twee kinders en woon in Alberton.

Skryfwerk

Hy maak sy debuut as dramaturg met "Wolf" vir die ATKV Kampustoneel in 1984 en skryf daarna verskeie dramas wat op kunstefeeste en elders opgevoer word. “Huise vol uile” debuteer in 1989 onder leiding van Gerrit Schoonhoven, met Marthinus Basson en Antoinette Kellerman in hoofrolle, en word opgevoer deur die Kaapse Raad vir Uitvoerende Kunste. Dit is ’n futuristiese drama wat in ’n wêreld buite beheer afspeel. Die karakters se paranoia, die manipulering deur bewindhebbers van die kultuur, die Suid-Afrikaanse obsessie met sekuriteit en die openlike wantroue wat tussen feitlik alle mense heers, gee aan die stuk ’n swaarmoedige toon. “Gesplete tong” beeld twee akteurs uit wat tegelykertyd op die verhoog is. Aan die een kant van die verhoog is die middeljarige aktrise Cleo wat op die vooraand van haar hertoetrede tot die verhoog as Shakespeare se Cleopatra haar lopende gedagtegang met ’n onsigbare joernalis (d.w.s. die gehoor) deel. Aan die ander kant is die jong slangvanger Gek wat kitsroem wil verwerf deur kaal ’n tydperk van 30 dae met ’n klomp giftige slange in ’n glashok deur te bring. Ook hy voer ’n monoloog met ’n onsigbare persoon. Die aktrise verteenwoordig die klassieke teater wat glo in harde werk en die regte opleiding, terwyl die jongman in een dag beroemd wil word met ’n waansinnige blootstelling op realiteitstelevisie. Hierdie twee uiterstes word saamgebind deur die simbool van die slange, met Cleopatra wat in Shakespeare se drama selfmoord gepleeg het deur toe te laat dat 'n giftige adder haar pik. Die titel aksentueer nie net die tweespraak van die akteurs nie, maar ook die gesplete tong van die slang en die dualiteit van eietydse kultuur. “Gesplete tong” verower die vierde plek in die 2002 Nagtegaal-KKNK-kompetisie vir nuutgeskrewe verhoogtekste en word by die KKNK en in die Pretoria Staatsteater opgevoer onder spelleiding van Schoombie.

“Wetters” is ’n satire oor die lewe in die vinnige baan en die oorwinning van die vinnigste. Die akteurs is op stoele met wiele wat heeltyd rondbeweeg. Die stuk is vol galgehumor met vier spelers wat agtien karakters vertolk en ’n rockmusikant wat die klanke van verkeersknope, ongelukke en storms naboots. Die karakters sluit in ’n televisie storieverteller wie se stories opraak, ’n dwelmhandelaar, ’n pastoor, ’n padwoede-reeksmoordenaar en ander, uit alle lae van die bevolking. Hierdie produksie was 'n finalis in die Nagtegaal tekskompetisie in 2003 en word in 2004 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees opgevoer. “Leuenverklikker” is ’n swart komedie wat in 2005 by die KKNK opgevoer word. Dit beeld die burokrasie van die staat uit waar die individu onderwerp word aan rompslomp, eindelose papierwerk en ’n verlies van identiteit. Egbert Nimmerman is ’n klerk met ’n geheue soos ’n sif, wie se lewe deur die burokraat Opperman en sy jong assistent Liefie uitgepluis en omvergewerp word.

Schoombie span saam met die musikant Herman van den Berg om drie musiekspele te skep wat by kunstefeeste opgevoer word. “Blootlê” handel oor 'n mode-fotograaf en die vier vroue in sy lewe. Die ATKV borg die jeugmusiekspel "Agent Snoet en die hondelewe" , gebaseer op die gewilde strokiespretverhaal deur Francois Bloemhof, wat landwyd opgevoer word. Schoombie behartig die regie van “Daar by Uniondale”, 'n spookstorie.

“Samoerai” debuteer onder leiding van regisseur Ilse van Hemert in 2008 by die Aardklop Kunstefees. Die drama beeld die geweldkultuur onder hedendaagse jongmense en op die skoolgronde uit, aangevuur deur die kultus van gewilde rekenaarspeletjies. Werklike gebeure in die nuus (voor en na die debuut van die drama) weerspieël die aktualiteit van die stuk, soos die sogenaamde Waterkloof-vier, waar vier goed opgevoede jong wit seuns ’n boemelaar wreedaardig vermoor en die seun wat met ’n masker op ’n medeleerling met ’n samoerai-swaard doodmaak en ander ernstig beseer. Fritz van Rooyen is hoofseun van die skool en sy pa is die hoof, maar saam met sy vriende lewe hy ’n dubbellewe, voorbeeldig op die oppervlak maar agteraf geweldenaars, aangespoor deur die bloeddorstige rekenaarspeletjie Cyber Samurai, ’n spel in die Oosterse gevegskuns wat in die dood eindig. Hulle vermoor ’n wit boemelaar en probeer om Anna, ’n jong beeldpoetser wat by die skool belowe om jong manne met potensiaal wenners te maak, te verkrag. Anna is egter Fritz se pa se nuutste minnares. Een van die hoofboodskappe van die stuk is dat enige vorm van speletjie (op rekenaar of tussen mense) ernstig kan skeefloop, terwyl dit ernstige vrae stel aan ouers wat nie ’n benul het wat in hul seuns of tieners se koppe en harte aangaan nie. Hierdie drama is in 2008 die naaswenner van die AngloGold-Ashanti/Aardklop-Smeltkroes-prys. “Opentoe” debuteer onder leiding van Gerrit Schoonhoven tydens die Woordpoortfees in Pretoria in 2009. Hierin raak twee narre, die geordende bibliotekaris (Pool) en sy loskop kollega (Molleander), verstrengel in die eise van ’n massiewe opdrag. Hulle moet onsterflike aanhalings in al die grootste boeke van die mensdom vind. Om hulle te help is daar die balletdanser as die raaiselagtige, onsigbare Muse.

“Outodidak” word vir die eerste keer in 2009 by Artscape in Kaapstad opgevoer en is ’n satiriese stuk waarin die kultus van self­ver­betering bekyk word. Die stuk steek die draak met die baie ghoeroes wat van nêrens af opduik om mense op straatvlak te help om hulself op te rig en die eindelose selfverrykings­kur­susse wat aangebied word, met selfs wit sangomas wat hulle dienste adverteer. Saam met Jackie Hancke en Kabous Verwoed skryf Schoombie die teks vir die solo-komedie “Pa… vir Dummies”, wat in 2012 by die Innibosfees op Nelspruit opgevoer word. Dries Klopper is ’n slotmaker wie se doodgewone, lekker lewe ontwrig word deur die oorweldigende uitdagings van vaderskap. Dis ’n enorme skok vir sy sisteem, en nie noodwendig ’n aangename een nie. Soos soveel jong pa’s voor hom, kon hy nooit die aardskuddende, onthutsende veranderinge en aanpassings in sy lewenstyl voorsien nie, wat nog te sê verwerk.

“Liefde, Anna” debuteer by Aardklop 2012 en bring hulde aan die legendariese Anna Neethling-Pohl. Die regisseur is Louis van Niekerk en Sandra Prinsloo vertolk die titelrol. Hierin gebruik Schoombie die einde van die aktrise se lewe as vertrekpunt, terwyl haar lewensverhaal gestalte kry deur terugflitse na kernoomblikke. In haar herinneringstog word sy aangehelp deur ’n meedoënlose ondervraer. Hoewel hierdie aanbiedingswyse noodwendig fragmentaries is, slaag die dramaturg tog daarin om ’n beeld te gee van ’n sterk en vasberade persoonlikheid wat haar beywer het vir klassieke teaterbeginsels. Hierdie drama word in 2013 benoem vir ’n Fiesta-toekenning vir beste nuwe Afrikaanse opvoering, nadat dit in 2012 die AngloGold Ashanti-Smeltkroesprys by Aardklop gewen het vir die beste nuwe Afrikaanse teks. “Risiko” is ’n sielkundige riller wat ook in 2012 by Aardklop, nadat dit in Julie 2012 by die Nasionale Kunstefees in Grahamstad gedebuteer het. Imelda het hierin ’n ryk man, vinnige motor en groot huis, maar is steeds nie tevrede nie. Sy word afgeskeep en verneuk deur haar besige man. Dan ontmoet sy die geheimsinnige risiko-ontleder Johan en wil hom gebruik om van haar man ontslae raak. Daar is onmiddellik ’n seksuele aantrekkingskrag tussen hierdie twee, maar ’n mens weet nooit heeltemal wie die een is wat in beheer van die situasie is nie. Die aard van die situasie en die verhouding stuur onstuitbaar op ’n ramp af.

“My Japan” wen in 2012 die Reza de Wet-Jeugfees by die Vryfees in Bloemfontein, waarna Schoombie hierdie drama ook vir die radio verwerk en dit op 23 Mei 2013 oor Radio Sonder Grense uitgesaai word. ’n Suid-Afrikaanse ma, Mercia, en haar dogter Ilse is gereeld haaks nadat hulle seun en broertjie Danie weggeraak en verdrink het. Die pa, Jacques, het hulle verlaat om saam met ’n ander vrou in Australië te woon. Ilse ontvlug haar werklikheid in drome van Japan, en sy wil met alle geweld Japan toe gaan waar haar niggie Engela onderwys gee, maar haar ma weier. Haar ma was 'n tydlank in 'n sielkundige inrigting. Sentraal in die lotgevalle van die karakters is die verwoestende tsoenami wat Japan tref. Ilse besef oplaas dat haar Japan geïdealiseer is en nie bestaan nie, want die regte Japan is ’n rampgebied, net soos hulle huisgesin se lewens. "My Japan" word in 2016 vir graad 11 leerders voorgeskryf as dramateks, uitgegee deur Vivlia Uitgewers, en Andre Stolz se toerproduksie daarvan word landwyd by skole opgevoer,

In 2013 debuteer “Daar by Uniondale” by Aardklop met regie deur Schoombie. Hierdie musiekspel is gegrond op die vele gerugte van ’n spook wat buite die Karoodorpie Uniondale ryloop en dan spoorloos uit die motor verdwyn van dié wat haar oplaai. ’n Jong vrou is oor Paasnaweek in 1968 in ’n motorongeluk buite dié dorpie oorlede en die spookvrou, wat soos sy lyk, is die eerste keer in 1976 gesien. Die musiek is geskryf deur Herman van den Berg en is ’n kombinasie van ballades, duette, stemmingsmusiek en verwerkings van FAK-liedjies waarin die tema van onsterflike liefde verken word. Behalwe die spookagtige gaan die drama oor die mens se beheptheid met die bonatuurlike en dié vroue wat by mans bly “spook”.

“Gepiekel” debuteer by 2014 se Aardklop met regie deur Henry Mylne. Die titel verwys na die kuns van inlegging van vrugte en groente om dit te bewaar, asook op geestelike vlak die behoud van waardes en geloof. Hierdie donker komedie speel af op ’n Vrystaatse dorpie, waar die gemeenskap se behoudende waardes vir hulle net so belangrik is as die kuns van piekel. Hulle verwerp die Appelgryn-gesin, omdat pastoor Josias Appelgryn geprofeteer het dat hy na honderd dae uit die dood sal opstaan. Soos die dae afgetel word kom al meer geraamtes uit die kas. Die drama ondersoek die krag van geloof. Die karakters in die stuk verteenwoordig die volle spektrum van geloof, soos dié wat onwrikbaar glo, die wat glad nie glo nie, die wat twyfel en die wat nie bang is om dinge te bevraagteken nie.

Schoombie se debuut-radiodrama is die wetenskapfiksie-riller “Sonstorm”. Niek en Miekie woon in ’n slimgebou, waar alles outomaties en gerekenariseer is, van  veiligheid en sekuriteit tot voeding en klimaatbeheer. Onbemande hommeltuie patrolleer die stad terwyl kameras en mikrofone oral opgestel is om misdaad hok te slaan, met die mense in beheer wat skynbaar feitlik alles weet. Selfs binne-in wooneenhede geld streng beheermaatreëls. Niek en Miekie is bykbaar as jong kinders uit ’n weeshuis aangeneem deur ’n uitvinder-vaderfiguur wat ’n groot invloed op hulle lewens gehad het, maar toe verdwyn het. Niek weet skynbaar waar hy is en wat werklik aangaan, maar ontwyk Miekie se vrae daaroor. Een van Miekie se frustrasies is dat daar ’n enorme versameling afstandbehere is wat alles, van die lugversorging tot die beligting en die deure beheer. Uiteindelik ontdek hulle iets oor hul identiteit wat hul lewens omwrig.

Sy publikasiedebuut is met “Samoerai”, in 2010 uitgegee deur Macmillan Education. In 2015 word sy roman,“Boomkastele”, met die subtitel “Sprokie vir ’n stadsmens” deur Human & Rousseau gepubliseer, Die verhaal speel onder meer af in 'n dorp in die suide van Johannesburg en in 'n distopiese Hillbrow. Die afgetrede wetenskaplike navorser Hannes Moerdyk knip koerantberigte uit wat sy aandag trek om so te probeer sin maak van die lewe en hy droom van ’n boomkasteel, torinkies en al, waar hy geborgenheid kan vind en van die werklikheid kan ontsnap. Wanneer sy buurman twee groot bome tussen hulle erwe laat verwyder, word sy drome letterlik afgekap en hy beraam wraakplanne. In die plek van die afgekapte bome plant hy twee nuwes, 'n snelgroeiende tipuana en 'n witstinkhout wat hy onderskeidelik Sfinks en Oorwinnaar noem. Sfinks word tot dertig meter hoog en agtien meter wyd, met heldergeel blomme wat in oorvloed mors en ’n aggressiewe wortelstelsel wat sement en asfalt maklik oplig en breek. Daar is etlike ander storielyne wat inmekaargeweef is. Daar is die jong graffiti-kunstenaar bekend as die Sirkelman, wat sy weergawe van Da Vinci se Vitruviaanse Man  op stadsgeboue en mure spuitverf en dan blitsig verdwyn. Die navorser se dogter Ina is ’n misdaadverslaggewer wat die Sirkelman probeer opspoor en hom eindelik in sy alternatiewe wêreld vind waar hy in Hillbrow ’n ondergrondse bestaan voer. Die internet, selfs die diepnet, speel ’n groot rol in sy lewe. ’n Deurlopende motief is die soeke na naam en identiteit, wat gestel word  teenoor anonimiteit in ’n moderne mediawêreld. Die waarheid in so ’n wêreld is moeilik agterhaalbaar en vir elke gebeurtenis bestaan ’n alternatiewe weergawe. Verskeie intertekstuele verwysings (onder andere na “Die fluitspeler van Hameln”, “The Wizard of Oz”, “Alice in Wonderland” en Jorge Luis Borges se “Labirinte”) verskaf leidrade en kodes vir die leser om die roman te ontrafel. Die roman benoem vir die ATKV prosaprys en die Rapport debuutprys.

Schoombie is een van die oorspronklike medeskrywers van die televisiereeks “Binnelanders” en skryf ook kortverhale wat onder andere in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer word. Hy het die draaiboek geskryf van die TV rolprent "Die Webley" wat op Kyknet uitgesaai is.

Eerbewyse

Die FAK vereer hom in 2008 met ’n spesiale toekenning vir besondere kultuurprestasie vir drama.

Publikasies

Jaar	Publikasies
2010	Samoerai (verhoogdrama)
2015	Boomkastele, Sprokie vir 'n Stadsmens (roman)
2016	Op die planke: My Japan (jeugdrama)
2017	Rooi haring (speurroman)
2018	Tot die dood ons skei, mans wat hul vroue vermoor (niefiksie, misdaad)
2020	Die nag ruik na spoed

Boeke

• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Tydskrifte en koerante

• Anoniem “‘Sexy dodedans’ van wraak, liefde in ‘Risiko’” “Beeld” 20 September 2012
• Anoniem “Stuk vat raak aan ons tienertydbom” “Plus” 11 September 2008
• Anoniem “Nuwe drama op woordfees in Pretoria” “Plus” 17 September 2009
• Anoniem “’n Spook kom wandel in Potch” “Beeld” 7 Augustus 2013
• Bouwer, Anna-Retha “Teaterlegende kry weer lewe in drama” “Beeld” 3 September 2012
• Coetzee, Corné “Energie vloei uit Ilse van Hemert” “Plus” 1 Oktober 2008
• Rautenbach, Elmari “Saadjie word eietydse boom van goed, kwaad” “Beeld” 27 April 2015
• Van Wyk, Sanri “Regisseur stap in tydens rooftog” “Beeld” 28 Oktober 2008

Internet

• Bookslive: http://nb.bookslive.co.za/blog/2015/06/05/ek-was-as-kind-nogal-n-liegbek-%E2%80%93-schalk-schoombie-by-die-bekendstelling-van-boomkastele/
• Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Schalk_Schoombie
• Green, Phyllis Sarie: http://www.sarie.com/lewe-liefdes/boeke/sonde-met-die-bure-oor-n-boom/
• NB-Uitgewers: http://www.nb.co.za/authors/8551 Geargiveer 23 September 2015 op Wayback Machine