Seldsaamste proteas

Hierdie artikel bevat nie ’n bronnelys nie, wat beteken dat die inhoud nie geverifieer kan word nie. Enige bevraagtekende inligting mag dus ook mettertyd verwyder word. Help Wikipedia deur betroubare bronne tot die artikel by te voeg.

Suid-Afrika se beroemdste blom is die protea. Dit is tipies Suid-Afrikaans en word as een van die wêreld se skouspelagtigste blomsoorte beskou.

Serruria florida

Protea aristata

Leucadendron floridum

Die familie  Proteaceae word in Suid-Afrika  deur sowat vierhonderd spesies ver­teenwoordig wat in dertien genera verdeel word. Hierdie genera sluit o.m. in die Protea self, waarvan die suikerbos 'n tipiese voorbeeld is; die tolbosse en silwerbome (Leucadendron); die speldekussings (Leucospermum); rooistompies of soldate (Mimetes); wilde amandel (Brabejum) ens.

Seldsame proteasoorte

Van die vroegste tye het die Proteaceae die aandag van reisigers en besoekers aan die Kaap getrek. Een van die eerste studies van die Kaapse Proteaceae is deur prof. Herman Boerhaave van Leiden onderneem. In 1720 het hy 24 illustrasies met beskrywings van verskillende genera die lig laat sien. Vandag word algemeen aanvaar dat Boerhaave se plate die afdrukke is van die ongepubliseerde tekeninge van Jan Hartog, die hooftuinier van die Hollandse Oos-Indiese Kompanjie aan die Kaap.

Hoewel Boerhaave se werk 250 jaar gelede gepubliseer is, is die identiteit van een van die plante wat hy geïllustreer het (sien afbeelding onder), onlangs eers met seker­heid vasgestel. Dit is die Leucadendron floridum, 'n pragtige struik met silwer blare en geel blomme wat net in die Kaapse Skiereiland voorkom en nou só uiters skaars is dat dit net op 'n paar moerassige plekke in die Natuurtuin Kaap die Goeie Hoop by Kaappunt aangetref word.

Sommige van die plante wat aan die vroeë plantkundiges bekend was, het 'n honderd of selfs tweehonderd jaar lank “verdwyn" voor hulle herontdek is. Die bekendste hiervan is die asemrowende Serruria florida, die “bergbruidjie". Die blom is in die berge van Franschhoek deur die Sweedse botanis Carl Peter Thunberg ontdek en in 1781 geïllustreer en beskrywe. Meer as honderd jaar lank was hierdie pragtige protea­soort blykbaar “uitgesterf', want dit is eers in 1891 weer deur prof. Peter MacOwan herontdek. Toe die Nasionale Botaniese Tuin Kirstenbosch in 1916 tot stand gekom het, is die plantjies gekweek en die saad versprei sodat die Serruria florida vandag in die tuin van feitlik elke liefhebber van inheemse plante aangetref word en selfs so ver van sy natuurlike groeiplek soos Australië en Nieu-Seeland met groot welslae gekweek word. Maar in die gebied van sy oorsprong, die Franschhoekberge, bly die Serruria florida een van die seldsaamste plante, met net enkele struike wat nog hier en daar groei.

Die legendariese moerasroos (Orotharnnus zeyheri) met sy roosagtige blomknoppe en dieprooi, half deurskynende skutblare, was in 1975 in die nuus toe daar die eerste keer geslaag is om hom buite sy natuurlike omgewing in die Botaniese Tuin van die Universiteit van Stellenbosch te kweek en so van uitsterwing te red. Die struik word op enkele hoë bergspitse in die distrik Caledon aangetref. Dit groei net in suur, turfagtige grond op koel, suidliggende hange wat voortdurend klam bly, 'n toestand wat feitlik onmoontlik is om na te boots. Die moerasroos is kort daarna ook deur die Kaaplandse Departement van Natuur- en Omgewingsbewaring in die Jonkershoek­ Natuurbewaringstasie gekweek deur dit op die onderstok van 'n speldekussingprotea te ent. Die moerasrose op Stellenbosch blom gereeld en produseer saad.

'n Dramatiese verhaal was die ontdekking van die (Mimetes hottentoticus), die skouspelagtigste van al die skaars, silwer Mimetes-plante, wat heeltemal onbekend was tot dit in 1922 die eerste keer deur die bekende bergklimmer en plantversamelaar, mnr. T. P. Stokoe, in die Kogelberg-natuurreservaat ontdek is, net sowat 80 km van Kaap­stad af. Dit lyk ongelooflik dat een van die skouspelagtigste blomstruike van Suid­ Afrika, wat so naby Kaapstad wild groei, betreklik onlangs eers ontdek is. Mimetes hottentoticus is 'n goeie voorbeeld van 'n endemiese (inheemse) spesie wat net op 'n klein kolletjie van enkele hektaar voorkom. Sy naam kry hy van die Hottentots-Hollandberge waar hy groei.

Ook hierdie uiters seldsame protea is in 1977 in Jonkershoek deur die Departement van Natuurbewaring gekweek.

'n Groot aantal van die Wes-Kaapse proteas word net in 'n klein kolletjie aangetref en nêrens elders nie. Sommige is selfs tot 'n enkele bergreeks beperk. Die pragtige, wynkleurige Protea aristata kom net op die Klein-Swartberg naby Ladismith, Kaap, voor. Hierdie protea is eers in 1941 ontdek. Vandag kan dit in Kirstenbosch in die blom gesien word.

Die seldsame “sneeublom" is nog net deur enkele bergklimmers en geesdriftige plantkundiges gesien. Dit groei op twee bergspitse van hoër as 1 850 m in die Sederberg naby Clanwilliam. Dit is spierwit en donsig met bloedrooi aan die binnekant van die skutblare. Die groot blomme groei plat teen die grond en het ses maande nodig om te ontluik. Die sneeublom se botaniese naam is Protea cryophila, wat baie paslik is, want cryophila beteken “liefde vir koue". In die winter word die plante dikwels deur 'n kwaai sneeuval oordek en hulle kan net in die hartjie van die somer in die blom gesien word.