Simonstad-ooreenkoms

Die Simonstad-ooreenkoms was 'n vlootsamewerkingsooreenkoms tussen die Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Noord-Ierland en die (toe amptelike) Unie van Suid-Afrika wat op 30 Junie 1955 onderteken is. Ingevolge die ooreenkoms het die Koninklike Britse Vloot sy vlootbasis by Simonstad, Suid-Afrika, prysgegee en die bevel van die Suid-Afrikaanse Vloot (SAN) aan die regering van Suid-Afrika oorgedra. In ruil daarvoor het Suid-Afrika die gebruik van die Simonstad-basis aan Koninklike Vlootskepe belowe. Die ooreenkoms het Suid-Afrika ook toegelaat om ses teenduikbootfregatte, tien kusmynveërs en vier seewaartse verdedigingsbote ter waarde van £18 miljoen oor die volgende agt jaar van die VK te koop.

In werklikheid was die ooreenkoms 'n wedersydse verdedigingsreëling wat daarop gemik was om seeroetes tussen Groot-Brittanje en die Midde-Ooste te beskerm. Die ooreenkoms was omstrede vanweë Suid-Afrika se beleid van rasseskeiding bekend as apartheid.

In die beplanningstadium was die ooreenkoms bedoel om die volgende in te sluit:

• die gekombineerde gebruik van Simonstad deur die Koninklike Vloot en die Suid-Afrikaanse Vloot in vrede en in oorlog (selfs al was Suid-Afrika neutraal in een of ander nie-kommunistiese oorlog, 'n uiters ongewone gebeurlikheid), met die verstandhouding dat die basis ook beskikbaar sou wees in oorlog teen die bondgenote van die Verenigde Koninkryk;
• die geleidelike aanvaarding van verantwoordelikheid deur die Suid-Afrikaanse Vloot vir die bedryf en administrasie van die basis vir gekombineerde gebruik;
• die aanvaarding deur Suid-Afrika van verantwoordelikheid in oorlog vir die operasionele en administratiewe beheer van 'n plaaslike subgebied van 'n Suid-Atlantiese strategiese sone; en
• dat 'n Koninklike Vlootoffisier in vrede sou voortgaan as Opperbevelvoerder, Suid-Atlantiese Oseaan, met hoofkwartier en kommunikasie aan die Kaap, en dat sy aanwysing in oorlog "Bevelvoerder van die Suid-Atlantiese Strategiese Sone" sou wees.

Soos uiteindelik onderteken, was daar drie Simonstad-ooreenkomste, in die vorm van 'n briefwisseling tussen Minister Frans Erasmus en Selwyn Lloyd.

Hierdie ooreenkomste was:

1) Ooreenkoms oor die verdediging van die seeroetes om Suider-Afrika: Uittreksels uit die briewe en memorandums gedateer 30 Junie 1955 wat tussen die regerings van die Verenigde Koninkryk en Suid-Afrika uitgeruil is, is ingesluit in 1974-kabinetsdokumente wat baie jare later deur die Nasionale Argiewe gepubliseer is:

• Nadat die beheer en administrasie van die Simonstad-vlootbasis aan die Unie-regering oorhandig is ooreenkomstig die bepalings van die Ooreenkoms met betrekking tot daardie onderwerp, sal die Koninklike Vlootbevelvoerder, Suid-Atlantiese Oseaan, voortgaan om die vlag te wapper, waarop hy ingevolge Koninklike Vloot-regulasies in die Kaapse gebied buite Simonstad geregtig is en om bevel oor enige Koninklike Vloot-eenhede in die Unie uit te oefen.
• Hy sal ook aangewys word vir doeleindes van beplanning en operasionele bevel in oorlog as opperbevelvoerder van 'n maritieme strategiese sone, waarvan die grense by benadering sal wees tot dié van die Koninklike Vloot se Suid-Atlantiese Stasie, en sal die Mosambiekkanaal insluit.

• In vredestyd sal die Opperbevelvoerder slegs direk aan die regering van die Verenigde Koninkryk verantwoordelik wees en sal geen uitvoerende gesag oor Suid-Afrikaanse magte, instellings en dienste hê nie. Hy sal egter as een van sy primêre funksies die leiding van maritieme oorlogsbeplanning in die strategiese sone hê, en sal vry wees om in oorleg met die Suid-Afrikaanse Vlootstafhoof, met die Unie Minister van Verdediging oor hierdie aangeleenthede te beraadslaag.

• 'n Gesamentlike maritieme oorlogbeplanningskomitee sal saamgestel word, wat verteenwoordigers van die Koninklike Vloot en die Suid-Afrikaanse Vloot sal bevat, waarvan een van die funksies sal wees om die gebruik van alle maritieme fasiliteite in Britse en Suid-Afrikaanse gebiede te koördineer in die strategiese sone.

• Aangesien by die oordrag van die beheer van die Simonstad-vlootbasis ooreenkomstig die bepalings van die Ooreenkoms met betrekking tot daardie onderwerp, Admiralty House, en die aangrensende kantore en koshuise aan die Unieregering oorgedra sal word, sal die Unieregering instem met die regering van die Verenigde Koninkryk hoofkwartiere in die Kaapse gebied, maar buite Simonstad, voorsien van die nodige kommunikasie- en operasionele fasiliteite, vir gebruik deur die opperbevelvoerder in vrede en oorlog.

Simonstad hawe in 2006

2) Oordrag van die Simonstad-vlootbasis
3) Bykomende finansiële en administratiewe reëlings

Die Britse regering het die ooreenkoms op 16 Junie 1975 beëindig. Skepe van die Koninklike Vloot het voortgegaan om van tyd tot tyd Simonstad en by ander Suid-Afrikaanse hawens aan te doen, maar die Koninklike Vloot kon geen Suid-Afrikaanse hawens tydens die Falklandoorlog gebruik nie.

Suid-Afrika was 'n lidstaat van die Statebond van Nasies toe die ooreenkoms onderteken is, onder die naam "Unie van Suid-Afrika", dus het Brittanje en Suid-Afrika die standpunt ingeneem dat die ooreenkoms nie 'n internasionale verdrag is wat registrasie by die Verenigde Nasies kragtens artikel 102 van die Verenigde Nasies se Handves, benodig nie.

Sien ook

• Militêre geskiedenis van Suid-Afrika

Notas

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.