Slag van Vegkop

Die Slag van Vegkop het op 16 Oktober 1836 in die Vrystaat naby Heilbron plaasgevind. Nadat 'n impi van sowat 600 Matebele 15 tot 17 boere aan die Vaalrivier vermoor het, en drie kinders weggevoer het, het Silkaats weer sy impi uitgestuur. Die Voortrekkers onder bevel van Andries Potgieter het die groot Matebele-mag afgeweer alhoewel al hul vee en trekbeeste afgestaan is.

Slag van Vegkop
Deel van die historiese fries in die heldesaal van die Voortrekkermonument. Die Slag van Vegkop word links uitgebeeld, en regs, die inswering van Piet Retief as Voortrekkergoewerneur.
Datum 16 Oktober 1836 Ligging 27°28'39.8" S, 27°54'50.6" E, naby Heilbron, Vrystaat Resultaat Oorwinning vir Voortrekkers
Strydende partye
Voortrekkers	Matebele
Bevelvoerders
Andries Potgieter	Koning Silkaats

Aanslag op die laer

Silkaats het op Sondag die 16de Oktober sy hele mag van sowat 5 000 gestuur om die boere aan te val. Omtrent ⅓ van hierdie mag was egter slawe, wat bloot saamgegaan het om beeste te buit en terug te jaag. Die boere is van die impi se aankoms gewaarsku deur Betsjoena-boesmans of Bataoeng, twee dae voor die mag arriveer het. Die ronde walaer is getrek deur die disselbome van die sowat 50 waens onder die volgende wa vas te ketting, en alle spasies is met doringtakke gevul, sodat die aanvallers nie kon deurkruip nie. Die verdedigers was net 35 man sterk.

Op die oggend van die aanval het die boere verskeie myle uitgery om die vyand tegemoet te gaan, want miskien kon die maTebele teruggedryf word en 'n direkte aanslag op die laer afgeweer word. Die boere was te perd, en die maTebele te voet, gewapen met assegaai en skild. Die boere kon baie raakskiet, maar dit het nie verhoed dat die maTebele stadig na die laer gevorder het nie. Na sowat drie uur was die boeremans terug by die laer. Hulle het die laer binnegery en voorberei om die laer te verdedig teen 'n meerderheid van sowat 150 teen 1.

Die Matebele het net buite die trefafstand bly staan om uit te rus, en daarna hulself in twee halfmane aan weerskante van die laer gegroepeer, voordat 'n stormloop op die laer uitgevoer is. Party het deur die takke probeer kruip, en die leerrieme probeer afsny waarmee die takke vasgebind is, en ander het hul assegaaie in die laer ingewerp. Na 'n paar minute het die Matebele weens hul wonde en bloedvergieting op die vlug geslaan. Twee boere was dood en 184 van die Matebele het buite die laer gesterf. Daar is beraam dat Silkaats altesaam 'n derde van sy manskappe afgestaan het, maar die buit was groot. 50 000 skape en bokke is meegevoer, asook 5 000 beeste, insluitend al die trekbeeste.

Nagevolge

Die Rolongstam het die trekkers bygestaan met trekbeeste, en gou is begin met die beplanning van 'n strafekspedisie. Op 17 Januarie 1837 word Mosega deur die strafkommando van Potgieter en Maritz vernietig, en sowat 6 000 beeste word teruggewin. In totaal word 15 of 16 nedersettings vernietig en meer as 1 000 van Silkaats se keurtroepe sneuwel. 'n Tweede strafkommando voer 'n stryd van 9 dae vanaf 4 November 1837, waarin eGabeni deur o.m. Potgieter en Uys vernietig word. Die Maricogebied word deur die maTebele ontruim, en in 1838 trek sowat 15 000 maTebele oor die Limpoporivier na die noorde. Die drie wit kinders wat weggevoer is, word egter nooit weer gesien nie.

Bronne

• The Great Trek. Brian Johnson-Barker. 1988. ISBN 0-86977-521-9
• Letters of the American Missionaries, 1835–1838, D.J. Kotzé