Wikipedia

Suid-Afrika: Verskil tussen weergawes

Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Geskrapte inhoud Bygevoegde inhoud
VisueelWikiteks
Bygewerk
Lyn 12:
'''IRiphabliki yaseMzantsi Afrika''' ([[Xhosa]])<br />
'''IRiphabliki yaseNingizimu Afrika''' ([[Zoeloe]])<br />
'''''(al 11 name is amptelik)'''''</small><ref>{{cite web|url=http://www.constitutionalcourt.org.za/site/theconstitution/thetext.htm|title=The Constitution|publisher=Constitutional Court of South Africa|accessdate=2718 MaartFebruarie 20142015}}</ref>
|algemene_naam = Suid-Afrika
|beeld_vlag = Flag of South Africa.svg
Lyn 29:
|longm = 25
|longEW = O
|grootste_stad = [[Johannesburg]] <small>(2006)</small><ref>{{de}} {{cite web|url=http://www.citypopulation.de/World.html |title=Principal Agglomerations of the World |publisher=Citypopulation.de |accessdate=2718 MaartFebruarie 20142015}}</ref>
|regeringsvorm = GrondwetlikeUnitêre grondwetlike<br />parlementêre [[republiek]]
|leiertitels = <br /> • [[President van Suid-Afrika|President]]<br /> • [[Adjunkpresident van Suid-Afrika|Adjunkpresident]]<br /> • [[Nasionale Raad van Provinsies|Voorsitter van die NRVP]]<br /> • [[Speaker van die Nasionale Vergadering|Speaker van die NV]]<br /> • Hoofregter
|leiername = [[Jacob Zuma]]<br />[[Cyril Ramaphosa]]<br />Thandi Modise<br />[[Baleka Mbete]]<br />Mogoeng Mogoeng
|oppervlak_rang = 25<sup>ste</sup>
Lyn 38:
|oppervlakmi² = 471&nbsp;443
|persent_water = feitlik niks
|bevolking_skatting = 5254&nbsp;981002&nbsp;991000<ref name=newpopest>{{en}} {{cite web|url=http://wwwbeta2.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022013P03022014.pdf |title=Mid-year population estimates 20132014 |publisher=Statistics South Africa |format=PDF |accessdate=2718 MaartFebruarie 20142015}}</ref>
|bevolking_rang = 25<sup>ste</sup>
|bevolking_skatting_jaar = 20132014
|bevolking_sensus = 51&nbsp;770&nbsp;560<ref>[http://afrikaans.news24.com/Suid-Afrika/Nuus/Byna-80-van-SA-bevolking-is-swart-20121030 ''nuus24, 30 Oktober 2012: Byna 80% van SA bevolking is swart'']</ref>
|bevolking_sensus_jaar = 2011
Lyn 46:
|bevolkingsdigtheidmi² = 109,8
|bevolkingsdigtheidrang = 169<sup>ste</sup>
|BBP_PPP = $623711,201768&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/20132014/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=4861&pr.y=1512&sy=20132012&ey=20132019&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=199&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Suid-Afrika |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |accessdate=2718 MaartFebruarie 20142015}}</ref>
|BBP_PPP_rang = 2530<sup>ste</sup>
|BBP_PPP_jaar = 2014
|BBP_PPP_per_kapita = $1113&nbsp;914077<ref name=imf2/>
|BBP_PPP_per_kapita_rang = 8287<sup>ste</sup>
|BBP = $371341,211216&nbsp;miljard<ref name=imf2/>
|BBP_rang = 3334<sup>ste</sup>
|BBP_jaar = 2014
|BBP_per_kapita = $76&nbsp;096354<ref name=imf2/>
|BBP_per_kapita_rang = 8388<sup>ste</sup>
|onafhanklikheidstipe = Onafhanklikheid
|onafhanklikheidsgebeure = • [[Unie van Suid-Afrika]]<br />• [[Statuut van Westminster 1931|Statuut van Westminster]]<br />• Republiek<br />• [[Grondwet van Suid-Afrika|Huidige grondwet]]
|onafhanklikheidsdatums = <br />van die [[Verenigde Koninkryk]]:<br />[[31 Mei]] [[1910]]<br />[[11 Desember]] [[1931]]<br />[[31 Mei]] [[1961]]<br />[[4 Februarie]] [[1997]]
|MOI = {{wins}} 0,629658<ref name="HDI">{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/ensites/mediadefault/HDR_2013_EN_Table1files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report 2013Summary |yeardate=20132014 |publisheraccessdate=[[Verenigde18 Februarie 2015 Nasies]]|accessdatepublisher=27United MaartNations 2014Development Programme | pages=21–25}}</ref>
|MOI_rang = 121118<sup>stede</sup>
|MOI_jaar = 2013
|MOI_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|Gini = 63,1<ref name="wb-gini">{{en}} {{cite web|title=World Factbook: Gini Index|url=httpshttp://wwwdata.ciaworldbank.govorg/libraryindicator/publicationsSI.POV.GINI/the-world-factbook/fields/2172.html |title=Gini Index |publisher=[[Central Intelligence AgencyWêreldbank]] |accessdate=2718 MaartFebruarie 20142015}}</ref>
|Gini_rang = 2<sup>de</sup>
|Gini_jaar = 2009
Lyn 90:
 
== Ander name ==
Suid-Afrika het [[Tale in Suid-Afrika|11 amptelike tale]], met slegs [[Indië]] wat meer het. As gevolg hiervan is daar vele aanvaarde amptelike name vir die land. Agt nie-amptelike tale word ook erken: [[Fanagalo]], Lobedu, [[Noord-Ndebele]], Phuthi, Gebaretaal, Khoe, Nama en San. Sien ook [[tale in Suid-Afrika]].
 
== Geskiedenis ==
:''Hoofartikel: [[Geskiedenis van Suid-Afrika]].''
=== Prehistoriese geskiedenis ===
[[Lêer:MapungubweHill.jpg|duimnael|links|Die Mapungubweberg, waar die hoofstad van die voormalige Koninkryk van Mapungubwe geleë was]]
Suid-Afrika het een van die oudste [[argeologie]]se terreine in Afrika. Uitgebreide [[fossiel]]oorblyfsels by die [[Sterkfontein]]-, [[Kromdraai-fossielterrein|Kromdraai]]- en Makapansgatgrotte dui aan dat verskeie lede van ''[[Australopithecus]]'' in Suid-Afrika gewoon het vanaf ongeveer drie miljoen jaar gelede. Hulle is gevolg deur verskeie ''[[Homo]]''-spesies insluitend ''[[Homo habilis]]'', ''[[Homo erectus]]'' en die moderne mens, ''[[Homo sapiens]]''.
 
Line 100 ⟶ 101:
 
=== Nederlanders en Xhosas in die Kaap ===
[[Lêer:Charles Bell - Jan van Riebeeck se aankoms aan die Kaap.jpg|duimnael|links|250px|Skildery wat Jan van Riebeeck se aankoms in die Kaap uitbeeld]]
Die geskrewe geskiedenis van Suid-Afrika begin op [[6 April]] [[1652]] toe 'n verversingstasie by die [[Kaap van Goeie Hoop]] deur [[Jan van Riebeeck]] namens die [[Verenigde Oos-Indiese Maatskappy]] gevestig is. Wat hulle hier gevind het was geen universiteite, geen biblioteke, geen tegnologie en geen kultuur. Hulle het 'n mensdom hier ontmoet genaamd die Koi San, wat op die brink van die oermens gevestig was. Dié antieke mensdom het op daardie stadium nog nie eers die wiel ontdek nie. In die Kaap was geen sien van enige ander beskawings behalwe die Koi San. Vir die grootste deel van die [[17de eeu|17de]] en [[18de eeu]]e was die vestiging, wat stadig aan die uitbrei was, 'n [[Nederland]]se besitting. Die Nederlandse setlaars het uiteindelik naby die Visrivier met die Xhosas, wat besig was om in 'n suidwestelike rigting uit te brei, in aanraking gekom. Ook hulle was 'n baie primitiewe en selde beskaafde nomadiese trekvolk wat in hulle beslag geen form van ontwikkeling of tegnologie gehad het, behalwe die vorm van ystertydperk tipe assegaaie nie. Ook hulle het nie die wiel al uitgevind nie en was afhanklik van die spies en die assegaai op oorlewing.
 
'n Reeks oorloë, wat as die [[Kaapse grensoorloë]] bekend staan, het hierop gevolg. Die oorloë is meestal deur botsende belange veroorsaak en veediefstal. Om arbeidstekorte in die Kaap te verlig, is [[slawerny|slawe]] uit [[Indonesië]], [[Madagaskar]], en [[Indië]] deur die Nederlandse owerheid ingevoer. Die meeste afstammelinge van dié slawe, wat gereeld met Nederlandse setlaars getrou het, is later saam met die oorblyfsels van die oorspronklike [[Khoikhoi]] as Kaapse kleurlinge en "Kaapse Maleiers" geklassifiseer. Hierdie twee groepe verteenwoordig sowat vyftig persent van die bevolking van die provinsie [[Wes-Kaap]]. Die Europese immigrante uit Nederland is onder meer aangevul deur [[Duitsland|Duitsers]] en [[Frankryk|Franse]] [[Hugenote]].
 
=== Britse kolonie ===
[[Lêer:Langlaagte.jpg|duimnael|links|250px|Die plek van die eerste [[Goud]]myne in Johannesburg]]
[[Verenigde Koninkryk|Groot-Brittanje]] neem die Kaap van Goeie Hoop in [[1797]] vir die eerste keer tydens die Vierde Engelse-Nederlandse oorlog in besit. Nederland is in 1795 deur die Franse weermag onder die leierskap van [[Napoléon Bonaparte]] oorwin. Brittanje wou verhoed dat die Kaap in Franse hande val en die Britse weermag, onder Generaal Sir [[James Henry Craig]] vaar na Kaapstad om die kolonie te beskerm namens die Stadhouer [[Prins Willem V van Oranje]].
 
Line 117 ⟶ 118:
=== Eerste en Tweede Vryheidsoorloë ===
:''Hoofartikel: [[Eerste Vryheidsoorlog]] en [[Tweede Vryheidsoorlog]].''
[[Lêer:Boers at Spion Kop, 1900 - Project Gutenberg eText 16462.jpg|duimnael|250px|Boere by Spioenkop in 1900]]
Die ontdekking van [[diamant]]e in [[1867]] en [[goud]] in [[1886]] het ekonomiese groei en immigrasie aangemoedig wat tot verdere onderdrukking van die plaaslike bevolking gelei het. Die Boere weer Britse indringing in die [[Eerste Vryheidsoorlog]] (1880–1881) suksesvol af deur taktiek wat baie meer gepas tot plaaslike toestande is, te gebruik.
 
Line 126 ⟶ 127:
=== Unie van Suid-Afrika ===
:''Hoofartikel: [[Unie van Suid-Afrika]].''
[[Lêer:Kaart van die provinsies van Suid-Afrika 1910-1976 met Afrikaanse byskrifte.svg|duimnael|250px|Die vier provinsies van die Unie van Suid-Afrika.]]
Na vier jaar van onderhandelinge is die Unie van Suid-Afrika geskep uit die [[Kaapkolonie|Kaap-en]] [[Natalkolonie]]s en die [[Oranje-Vrystaat]] en [[Zuid-Afrikaansche Republiek|Transvaalse Republieke]] op [[31 Mei]] [[1910]], presies agt jaar na die einde van die Tweede Vryheidsoorlog. Die nuut geskepte Unie van Suid-Afrika was 'n Britse dominium. In [[1934]] smelt die [[Suid-Afrikaanse Party]] en die [[Nasionale Party]] saam om die [[Verenigde Party]] te vorm, wat versoening tussen Afrikaners en Engelssprekende blankes nagestreef het. Dit skeur egter in 1939 oor die Unie se deelname aan die [[Tweede Wêreldoorlog]] as 'n bondgenoot van die [[Verenigde Koninkryk]]. Die Nasionale Party het met [[Duitsland]] gesimpatiseer omdat baie [[Boere]] dit nie goed gedink het om die Kakies te ondersteun na wat hulle als aan die Boere volk gedoen het nie.
 
Line 135 ⟶ 136:
=== Apartheid en die Nuwe Suid-Afrika ===
:''Hoofartikel: [[Apartheid]].''
[[Lêer:ApartheidSignEnglishAfrikaans.jpg|duimnael|250px|'n Kennisgewing in die [[apartheid]]sera.]]
[[Lêer:SafrikaIMG 8414.JPG|duimnael|[[Robbeneiland]] se gevangenisgeboue, met die [[Tafelberg]] in die agtergrond]]
In [[1948]] klop die [[Nasionale Party]] die [[Verenigde Party]] van genl. [[Jan Smuts]] in die algemene verkiesing en word 'n reeks strawwe afsonderingswette ingestel om die [[apartheid]]sbeleid te implementeer. Onder apartheid, is mense van verskillende rasse geskei en is swart mense stemreg binne die "wit Suid-Afrika" ontsê. Implementering van die beleid veroorsaak oneindige leed aan miljoene Suid-Afrikaners deur gedwonge verskuiwings, beperkings op beweging, indiensneming en gewelddadige onderdrukking van die stryd teen apartheid.
 
Apartheid knou ook die ekonomiese vooruitgang van veral swart Suid-Afrikaners. Terwyl die wit minderheid van die hoogste lewenstandaarde in Afrika geniet het, in baie opsigte soortgelyk aan die in die "eerste wêreld" se westerse lande, is die swart meerderheid agtergelaat in terme van byna elke moontlike meetbare standaard, insluitend inkomste, opvoeding, behuising, en lewensverwagting.
 
Apartheid het al hoe meer omstrede geword in die internasionale arena wat tot [[sanksies]] en onttrekking van beleggings gelei het, wat gepaard gegaan het met al hoe erger onluste. Die spanning het 'n hoogtepunt bereik in 1984-85 toe die regering met al hoe strawwer teenmaatreëls reageer. Dit het weer gelei tot feller weerstand van [[anti-apartheidbeweging]]s (veral die [[ANC]]). Weerstands bewegings soos MK onder leiding van [[Nelson Mandela]] homself het talle mense vermoor.
 
Die land is geruk deur die kombinasie van internasionale boikotte en ekonomiese sanksies, stakings, optogte, betogings, en sabotasie. In 1990 doen die Nasionale Partyregering die eerste stappe tot 'n onderhandelde skikking toe dit die ANC en ander politieke organisasies ontban en ANC-leier [[Nelson Mandela]] na 27 jaar in die tronk vrylaat. Die tronk wat hy uit vrygelaat was, was nie die sel op Robbeneiland nie, maar die sowat 24 jaar se huisarres wat hy moes deurbring in sy spoghuis in Johannesburg. Apartheidwetgewing is geleidelik geskrap en die eerste veelrassige verkiesing is in 1994 gehou. Die ANC het met 'n oorweldigende meerderheid gewen en is steeds aan bewind. Korrupsie en wanbesteding van staatsfondse en belastingbetalers se geld was nog nooit in die geskiedenis van Suid-Afrika so erg nie.
 
Ten spyte van die beëindiging van Apartheid leef miljoene swart Suid-Afrikaners, maar ook honderdduisende blankes steeds in armoede. Terwyl swart armoede gereeld toegeskryf word aan die nalatingskap van apartheid, skenk min waarnemers aandag aan die feit dat Suid-Afrika se ekonomiese en politieke raamwerk nooit dié van 'n moderne welvaartstaat gevolg het nie, maar dat dit eerder op 'n neoliberale vryemarkekonomie berus wat aan markkragte en globalisering blootgestel is.
Line 151 ⟶ 153:
 
== Politiek ==
[[Lêer:Pretoria CBD1.jpg|duimnael|250px|Die stadskern van Pretoria, die administratiewe hoofstad van Suid-Afrika]]
Suid-Afrika het 'n tweekamerparlement wat bestaan uit 'n Nasionale raad van Provinsies (of hoër-huis) met 90 lede, en 'n Nasionale Vergadering (of laerhuis) met 400 lede. Lede van die laerhuis word volgens proporsionele verteenwoordiging verkies: helfte van die lede word direk verkies op grond van nasionale lyste en die ander helfte word verkies uit provinsiale lyste. Tien lede word verkies om elke provinsie in die Nasionale Raad van Provinsies te verteenwoordig, ongeag die bevolkingsgrootte van die provinsie. Verkiesings vir beide kamers word elke vyf jaar gehou. Die regering word in die laerhuis gevorm, en die leier van die meerderheidsparty in die Nasionale Vergadering is die President.
 
Line 173 ⟶ 175:
 
=== Politieke ontwikkeling ===
[[Lêer:ConstitutionalCourtofSouthAfrica-entrance-20070622.jpg||duimnael|regs|Die Konstitusionele Hof in Johannesburg]]
Ondanks alle retoriek van 'n "reënboognasie" weerspieël verkiesingsresultate in Suid-Afrika steeds die demografiese verdeling van sy bevolking. Swart kiesers het 'n sterk neiging om vir die ANC te stem, blankes en bruines steun die DA, die OD word merendeels deur die minderheidsgroepe (bruines, blankes, Indiërs) verkies. Nasionale verkiesings het sodoende die karakter van 'n etniese sensus.<ref>[http://www.bpb.de/gesellschaft/sport/fussball-wm-2010/64167/anc-forever?p=0 ''bpb - Helga Dickow: ANC forever? Innenpolitische Entwicklungen und Parteien in Südafrika. Besoek op 18 Junie 2013'']</ref> 'n Hoë persentasie stemburgers uit minderheidsgroepe is veronseker en bly buite stemming in verkiesings. Diegene, wat wél hul stemme uitbring, stem volgens rasionale oorwegings - en verkies diegene politieke leiers waarvan verwag kan word dat hulle hul eie etniese groep meer of min sal bevoordeel.
 
Line 181 ⟶ 183:
 
=== Buitelandse beleid ===
[[Lêer:2012 BRICS Summit.jpg|duimnael|Deelnemers aan die IVde BRICS-spitsberaad in [[Nieu-Delhi]], Indië, in 2012. Van links na regs: President [[Dilma RoussefRousseff]] (Brasilië), president [[Dmitri Medwedef]] (Russiese Federasie), premier Manmohan Singh (Indië), Preidentpresident [[Hu Jintao]] (Volksrepubliek van Sjina) en president [[Jacob Zuma]]]]
Suid-Afrika is 'n streeksmoondheid in Afrika suid van die Sahara wat in baie opsigte 'n baanbrekerrol speel en as voorbeeld vir ander Afrikalande kan dien. Ná dekades van internasionale isolasie gedurende die apartheidjare het die buitelandse beleid onder president Nelson Mandela (1994-1999) nog in 'n fase van heroriëntasie en versigtige hertoetreding tot die internasionale gemeenskap geval.
 
Mandela se opvolger, [[Thabo Mbeki]] (1999-2008), het gedurende sy ampstermyn reeds die kans vir die herdefinisie van Suid-Afrika se buitelandse beleid gesien wat volgens hom op twee pilare gerus het - die voortsetting van strategiese samewerking met die Noorde, maar as gelykwaardige vennoot, en die uitbreiding van koöperasie met die Suide. Sentraal in die konsep van Suid-Suid-samewerking het die uitbou van bestaande multinasionale instellings op die Afrikavasteland gestaan (die sogenaamde °Afrika-renaissance"), waaronder die [[Afrika -Unie|Afrika-unie]] (AU) en die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap (SADC), en die sogenaamde "skoenlapper-strategie" gestaan waarvolgens die samewerking met Asië en Latyns-Amerika uitgebou is, met Afrika in die sentrum.<ref>Britta Rennkamp: ''Außenpolitik und gesellschaftliche Entwicklung in Südafrika und Brasilien''. In: ''APuZ. Aus Politik und Zeitgeschichte''. Jaargang 63, nommer 50-51/2013, 2 Desember 2013, bl. 41</ref> Vanweë Mbeki se agterlike beleid ten opsigte van kwelvrae soos Vigs - hy het onder meer enige samehang tussen die MIV-virus en Vigs ontken - het sy internasionale reputasie egter heelwat skade gely.<ref>Rennkamp (2013), bl. 41</ref>
 
Gedurende die presidentskap van Jacob Zuma fokus Suid-Afrika se buitelandse beleid steeds op die samewerking met ander ontluikende lande, maar hoe meer aandag aan binnelandse kwessies geskenk word, hoe meer beweeg die Zuma-regering weg van die vorige konsep van "presidensiële diplomasie". 'n Kernbeleid in die vroeë 21ste eeu is die samewerking met [[Brasilië]], Indië, [[Volksrepubliek van Sjina|Sjina]] en [[Rusland]] binne die sogenaamde BRICS-groep van ontluikende ekonomieë nadat Suid-Afrika in 2010 uitgenooi is om tot die destydse BRIC-groep toe te tree.
 
Ten spyte van Suid-Afrika se relatief klein ekonomie is daar tydens die jaarlikse BRICS-spitsberade konsensus met die groter lidstate oor 'n verskeidenheid politieke kwessies bereik. Met die BRICS-spitsberaad van 2013, wat in die Suid-Afrikaanse hawestad Durban gehou is, het die BRICS-groep se rol as ekonomiese belangegroep sterker na vore getree. In die eThekwini-verklaring het die staats- en regeringshoofde vier hoofdoelwitte geformuleer: die beplande daarstelling van 'n gemeenskaplike BRICS-ontwikkelingsbank, die daarstelling van 'n fonds vir onverwagte uitgawes (''Contingent Reserve Agreement, CRA''), die daarstelling van 'n sakeraad vir ondernemings en handel (''Business Council'') en die daarstelling van 'n raad wat die samewerking tussen dinkskrums uit die vyf BRICS-lande sal koördineer.
Line 192 ⟶ 194:
== Provinsies ==
:''Hoofartikel: [[Provinsies van Suid-Afrika]].''
[[Lêer:Kaart van Suid-Afrika met Afrikaanse byskrifte.svg|duimnael|250px|Die nege provinsies van Suid-Afrika]]
Suid-Afrika het tot [[1994]] uit slegs vier [[provinsie]]s bestaan: [[Transvaal]], [[Oranje-Vrystaat]], [[Natal]] en die [[Kaapprovinsie]]. Sedert die totstandkoming van die volskaalse demokratiese Suid-Afrika in 1994, is die land verdeel in 9 provinsies (die provinsie se hoofstad volg in hakies op die provinsie se naam):
* [[Gauteng]] ([[Johannesburg]])
Line 206 ⟶ 208:
== Geografie ==
[[Lêer:Kaart Suid-Afrika.png|duimnael|Kaart van Suid-Afrika]]
[[Lêer:Upland South Africa Savanna.jpg|duimnael|regs|Bosveld van die Kwazulu-Natalse middellande naby Pietermaritzburg]]
Suid-Afrika is aan die heel suidelikste deel van Afrika geleë met 'n lang kuslyn van meer as 2&nbsp;500&nbsp;kilometer (1&nbsp;550&nbsp;myl) wat oor twee oseane strek (die [[Atlantiese Oseaan|Atlantiese]] en [[Indiese Oseaan|Indiese]]). Suid-Afrika het 'n groot verskeidenheid klimaatsones, van die woestyntoestande in die [[Kalahari]] naby [[Namibië]] tot welige subtropiese klimaat langs die grens met [[Mosambiek]]. Dit rys vinnig oor 'n bergagtige platorand tot die binnelandse plato wat as die hoëveld bekend staan. Selfs al word Suid-Afrika as semi-droog beskou, is daar aansienlike wisseling in klimaat sowel as topografie.
 
[[Lêer:Namaqua park flowers pompes a eau.jpg|duimnael|links|250px|Waterpompe in Namakwaland (Noord-Kaap)]]
Ondanks sy ligging in die subtropiese klimaatsone word groot dele van die land danksy die invloed van die oseane en die feit dat die sentrale gebiede meer as 1&nbsp;000 meter bo seevlak geleë is eerder deur 'n gematigde en sonnige klimaat gekenmerk. Pretoria se gemiddelde jaarlikse temperatuur is net 0,5&nbsp;°C hoër as dié van Kaapstad. Kaapstad se gemiddelde 8,6 daaglikse sonskynure vergelyk baie gunstig met byvoorbeeld die Spaanse hoofstad [[Madrid]] (7,9 ure) en die Italiaanse hoofstad [[Rome]] (6,5 ure).
 
Line 217 ⟶ 219:
 
== Plant- en dierelewe ==
[[Lêer:Fynbos.jpg|duimnael|250px|Fynbos, 'n plantkoninkryk uniek aan Suid-Afrika word naby [[Kaapstad]] aangetref]]
 
Suid-Afrika het meer as 20&nbsp;000 verskillende inheemse plante, of omtrent 10% van alle spesies op aarde, wat beteken dat dit baie ryk aan [[biodiversiteit]] is.
 
Line 225 ⟶ 226:
== Ekonomie ==
:''Sien ook: [[Ekonomie van Suid-Afrika]], [[Politieke ekonomie van Suid-Afrika]], [[Geskiedenis van die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika]]''
[[Lêer:Johannesburg Stock Exchange.jpg|duimnael|250px|Die Johannesburgse Aandelebeurs is die grootste aandelebeurs in [[Afrika]]]]
Suid-Afrika se nywerheidsektor is die grootste en belangrikste op die vasteland van Afrika, en met sy rykdom minerale is die republiek ook een van die wêreld se voorste mynboulande. Nogtans het die land nooit daarin geslaag om tot 'n nywerheidsland te ontwikkel nie - 'n feit wat deur sommige deskundiges aan Suid-Afrika se vroeëre beleid van Apartheid toegeskryf word.<ref>[http://liportal.inwent.org/suedafrika/wirtschaft-entwicklung.html ''liportal.inwent.org: Suid-Afrika - Ekonomie'']</ref> Een van die grootste uitdagings vir die land bly dan ook om die swart bevolking te leer dat deur hard te werk, die regverdige verdeling van rykdom en hulpbronne dan moontlik is. Die algemene verstaan van die begrip van regverdige verdeling van rykdom en hulpbronne word deur politieke figure soos Julius Malema verdraai deur om sy ondersteuners te vertel dat 'n mens nie nodig het om hard te werk nie. Hy glo sy ondersteuners is geregtig op grond en rykdom sonder om 'n vinger te lig.
 
Line 251 ⟶ 252:
 
=== Infrastruktuur ===
[[Lêer:Map of the National Roads of South Africa with labels.svg|duimnael|250px|Kaart van Suid-Afrika se [[Nasionale paaie in Suid-Afrika|Nasionale Padstelsel]]]]
Sedert 1994 met die oorgaan na 'n demokrasie en ook die oorgaan tot 'n vryemark stelsel, het die Suid Afrikaanse infrastruktuur tot 'n hewige stilstand gekom. Waar daar voor 1994 nog stelselmatig aan die infrastruktuur gewerk is as gevolg van die feit dat die spoorweë, paaie en publieke vervoer aan staatbeheer onderworpe was, het die ANC as nuwe regerende party 'n liberale ekonomiese beleid gevolg en hierdie instansies geprivatiseer. Die uitbrei van infrastruktuur en die onderhoud van die alreeds bestaande infrastruktuur is vervolgens onder meer as gevolg van korrupsie tot 'n halt geruk het.
 
Line 268 ⟶ 269:
=== Spoorvervoer ===
:''Hoofartikel: [[Spoorvervoer in Suid-Afrika]].''
[[Lêer:South Africa rail network map with cities.svg|duimnael|250px|Die Suid-Afrikaanse spoornetwerk]]
[[Lêer:Shosholoza Meyl roete 2012.svg|duimnael|250px|Spoornetwerk van die Shosholoza Meyl]]
Die diamant-, goud- en steenkoolmynbedryf in Suid-Afrika was van die begin af op spoorlyne aangewese om mynbouprodukte, wat vir uitvoer na oorsese bestemmings bestem was, na die land se seehawens te vervoer. Om koste te bespaar, het die Britse koloniale bewindhebbers spoorlyne nie volgens die Europese standaardspoorwydte van 4 voet 8,5 duim laat bou nie, maar in die smaller spoorwydte van 1067 millimeter wat oorspronklik deur die [[Noorweë|Noorse]] ingenieur Carl Abraham Pihl ontwikkel en waarna volgens sy inisiale aanvanklik as CAP-spoorwydte verwys is. Dié spoorwydte is wêreldwyd op nuwe spoorlyne toegepas, maar dit het veral in Suid-Afrika algemeen gebruiklik geword. Hier het mense ook gaandeweg hul eie etimologie vir dié spoorwydte ontwikkel en dit "Kaapspoor" begin noem.<ref>Michael Dörflinger: ''Das große Buch der Lokomotiven. Illustrierte Technikgeschichte mit den besten Modellen der Welt.'' Zug (sonder jaargetal): Planet Medien AG, bl. 70</ref> Kaapstad is deur die Britse kolonialis Cecil John Rhodes as die beginpunt van 'n beplande spoorverbinding tussen die Kaap en [[Kairo]] aangewys wat egter nooit verwesenlik is nie.
 
Line 283 ⟶ 284:
 
== Misdaad ==
[[Lêer:Hi-jacking hot spot.JPG|duimnael|250px|'n Straatbord naby Witbank waarsku teen motorkapers op die N4-snelweg]]
Naas die vigs-epidemie word [[misdaad]] in Suid-Afrika as 'n nasionale krisis beskou. Gepaardgaande met hierdie misdaad syfer kan 'n geweldige moord syfer en verkragtings syfer ook gevind word. Die moord op Afrikaners en [[Plaasmoorde]] word ten sterkste deur die huidige regering ontken, maar is 'n werklikheid en 'n grootskaalse probleem wat gekoppel word aan [[Volksuitwissing]] of "[[Genocide]]". Suid-Afrika is een van vyf lande wêreldwyd waar georganiseerde misdaad 'n negatiewe effek op die ekonomie het en hoë ekstra koste veroorsaak. Volgens 'n ondersoek van 1997 van die Duitse Handelskamer het sowat 15 persent van die ondernemings wat deelgeneem het, nuwe beleggings weens die hoë misdaadsyfers gestaak. Meer as twee derdes het gekla oor inbrake en motordiefstalle.
 
Line 310 ⟶ 311:
=== Britse immigrasie ===
==== Vroeë kolonisasieprojekte ====
[[Lêer:Eastern Frontier, Cape of Good Hope, ca 1835.png|duimnael|regs|Die ligging van plase in die Oos-Kaapse Albany-distrik waarop 1820-Setlaars geboer het]]
[[Lêer:PMB Town Hall.JPG|duimnael|regs|Victoriaanse boukuns in Suid-Afrika: die Raadsaal in [[Pietermaritzburg]], KwaZulu-Natal]]
In die vroeë 19de eeu is Britse immigrasie na Suid-Afrika grotendeels deur die Britse regering of weldadigheidsorganisasies bevorder en gefinansier. Nadat die Kaapkolonie in 1806 onder Britse bewind gekom het, is drie klein privaat kolonisasieprojekte van stapel gestuur wat die vestiging van immigrante georganiseer het. Die belangrikste hiervan was dié van 196 arm en werklose leerjongens wat in 1817 onder leiding van ene Benjamin Moodie vanuit Leith in Skotland vertrek het om 'n nuwe heenkome aan die Kaap te vind. Die meeste van hulle was meganici of ongeskoolde werkers wat kontrakte aangegaan het om in Suid-Afrika te werk. Ná hul aankoms het die meeste van hierdie immigrante egter hul kontrakte verbreek en ander, meer lukratiewe werkgeleenthede aanvaar. Die kolonisasieprojek was onsuksesvol, en Moodie het bankrot gespeel.<ref>William E. Van Vugt en G. Daan Cloete: ''Race and Reconciliation in South Africa. A Multicultural Dialogue in Comparative Perspective''. Lanham, Maryland: Lexington Books 2000, bl. 22-23</ref>
 
Line 334 ⟶ 335:
 
==== Immigrasie na Natal ====
[[Lêer:West Street, Durban - ca. 1900.jpg|duimnael|regs|West Street, Durban, omstreeks 1900]]
[[Lêer:COLLECTIE TROPENMUSEUM De City Hall in Durban TMnr 20014807.jpg||duimnael|regs|Vir die ontwerp van Durban se stadhuis het ''Belfast City Hall'' in [[Noord-Ierland]] as voorbeeld gedien]]
Nadat Natal in 1843 tot Britse kolonie verklaar is, was die plaaslike immigrasiebeleid weer eens daarop gemik om die Britse bewind te stabiliseer en te verhoed dat die gebied tot "'n kolonie van inboorlinge sou degenereer", soos die destydse goewerneur Sir P. Maitland dit gestel het.<ref name="Van Vugt/Cloete 2000, bl. 25"/> Ooreenkomstig die koloniale regering se beleid is 'n aantal immigrasieskema's in werking gestel waarvolgens Britse immigrante finansiële steun ontvang het. Tussen 1849 en 1852 het byna 5&nbsp;000 Engelse en Skotse immigrante in Natal aangekom. Baie van hulle is met beloftes van vrye grond en 'n aangename lewe in 'n "land van melk en heuning" na die kolonie gelok.
 
Line 350 ⟶ 351:
 
==== Laat 19de eeuse immigrasie ====
[[Lêer:Gold Reef City 002.jpg|duimnael|regs|Die sitkamer van 'n vroeë 20ste eeuse huis waarin mynwerkers gevestig is.<br /><small>Gold Reef City, Johannesburg</small>]]
In die 1870's en 1880's het jaarliks duisende Britte na Suid-Afrika geëmigreer, waarby immigrasieskema's steeds 'n belangruike rol gespeel het. In die dekade tussen 1873 en 1883 het byvoorbeeld 22&nbsp;300 Britse immigrante finansiële steun ontvang. Die koloniale owerheid aan die Kaap het hiervoor 'n kwartmiljoen pond beskikbaar gestel.
 
Line 362 ⟶ 363:
 
==== Sosiale gaping ====
[[Lêer:Boerfamily1886.jpg|duimnael|regs|Wit armoede: 'n Afrikanergesin in 1886]]
Die unieke geologie van Suid-Afrika het die sosiale gaping tussen hoogs gekwalifiseerde mynboudeskundiges en ongeskoolde werkers nog versterk. Die land se laegraadse goud- en ertsneerslae lê diep sodat die plaaslike mynboubedryf op ingenieurs en kapitaal aangewese is. Die Britse immigrante, wat poste in die bedryf gevul het, net soos dié in ander sektore soos handel en finansies, het 'n elite gevorm. Mynbou-ondernemings se aggressiewe uitbreiding was een van die beslissende faktore wat die ontstaan van 'n rasgebaseerde, ongelyke arbeidsmark met wetlike en sosiale benadeling vir swartes bevorder het.<ref>Van Vugt/Cloete (2000), bl. 31-32</ref>
 
Line 375 ⟶ 376:
 
=== Duitse immigrasie ===
[[Lêer:Martin Melck House, Strand Street.jpg|duimnael|regs|[[Martin Melck Huis|Martin Melck-huis]] in Strandstraat, Kaapstad, met versierings van [[Anton Anreith]]]]
Volgens skeepslyste was sowat veertig persent van die eerste setlaars aan die Kaap Duitsers wat in diens van die Verenigde Oos-Indiese Kompanie (VOIK) op Nederlandse skepe gevaar het. Volgens 'n verordening van die VOIK, wat in 1657 uitgereik is, is slegs Nederlanders en Duitsers in diens geneem. Gewoonlik was Duitse bemanningslede op VOIK-skepe van Nederduitse afkoms en het sodoende min moeite ondervind om Nederlands aan te leer.
 
Line 397 ⟶ 398:
 
=== Onlangse bevolkingsopnames ===
[[Lêer:South-africa-demography.svg|duimnael|250px|Ontwikkeling van Suid-Afrika se bevolking]]
 
Teen die middel van 2007 is die bevolking van Suid-Afrika deur Statistieke Suid-Afrika op 47&nbsp;850&nbsp;700 mense beraam, waaronder 38&nbsp;079&nbsp;900 swartes (79,6 persent van die totale bevolking), 4&nbsp;354&nbsp;000 blankes (9,1 persent), 4&nbsp;245&nbsp;000 kleurlinge (8,9 persent) en 1&nbsp;173&nbsp;700 Asiërs (2,5 persent). Van die totale bevolking was 24&nbsp;288&nbsp;100 mense vroulik en 23&nbsp;562&nbsp;600 manlik.<ref>[http://www.statssa.gov.za/PublicationsHTML/P03022007/html/P03022007.html ''Statistieke Suid-Afrika'']</ref>
 
Lyn 408:
 
=== Verstedeliking ===
[[Lêer:Johannesburg CBD.jpg|duimnael|Johannesburg is die grootste stedelike sentrum van Suid-Afrika]]
In [[2000]] was 95 persent van die Blanke en Asiatiese, 79 persent van die Kleurling en 41 persent van die Swart bevolking verstedelik. Behuisingstekorte en onvoldoende infrastruktuur is veral in die metropolitaanse gebiede 'n groot probleem, en as gevolg word veral die randgebiede van stede deur informele woonstrukture soos plakkerskampe gekenmerk. Die boubedryf is tans nie in staat om in die groeiende aanvraag na behuising te voorsien nie. Swart stedelike gebiede soos Soweto ly onder oorbevolking; in hierdie Swart voorstad woon nog steeds tussen drie en vier miljoen mense op 'n oppervlakte van net 130 vierkante kilometer.
 
Line 414 ⟶ 415:
Blanke woongebiede van die middel- en opperklas is minder geraak deur die sosiale veranderings ná die einde van die geografiese rasseskeiding. Die ou stelsel van "groepsgebiede" word hier grotendeels nog bewaar, aangesien net 'n minderheid van Swartes huispryse en huurgelde in hierdie gebiede kan bekostig. Die klein getalle nie-Blanke bewoners, wat na die eertydse Blanke woongebiede verhuis, kan maklik geïntegreer word.
 
* [[StedeLys van nedersettings in Suid-Afrika]]
* [[DorpeLys van dorpe in Suid-Afrika]]
 
=== Sosiale struktuur ===
Line 421 ⟶ 422:
 
=== Taalbeleid ===
[[Lêer:South Africa 2011 dominant language map.svg|duimnael|'n Kaart wat die meerderheidstale in Suid-Afrikaanse aandui:
{{clear}}
{{Kolomme2
|Kolom1=
{{sleutel|#8dd3c7|[[Afrikaans]]}}
{{sleutel|#ffffb3|[[Engels]]}}
{{sleutel|#bebada|[[Suid-Ndebele]]}}
{{sleutel|#fb8072|[[Xhosa]]}}
{{sleutel|#80b1d3|[[Zoeloe]]}}
{{sleutel|#fdb462|[[Noord-Sotho]]}}
|Kolom2=
{{sleutel|#b3de69|[[Suid-Sotho|Sotho]]}}
{{sleutel|#fccde5|[[Tswana]]}}
{{sleutel|#bc80bd|[[Swazi]]}}
{{sleutel|#ccebc5|[[Venda (taal)|Venda]]}}
{{sleutel|#ffed6f|[[Tsonga]]}}
{{sleutel|#d0d0d0|Geen meerderheidstaal}}}}]]
Gedurende die Britse koloniale bewind in Suid-Afrika is Afrikaans as die sentrale element van Afrikaneridentiteit beskou. Die Britse beleid van assimilasie was dus hoofsaaklik daarop gemik om Afrikaans deur Engels te vervang - 'n doelwit wat, gegewe die beperkte hulpbronne, onmoontlik geblyk het om te bereik. 'n Verslag oor die onderwysstelsel het in 1901 getoon dat die status van Afrikaans en Nederlands as omgangstaal onaanvegbaar was.<ref>Jon Orman: ''Language Policy and Nation-Building in Post-Apartheid South Africa''. Springer Science + Business Media B.V. 2008, bl. 84</ref>
 
Line 430 ⟶ 448:
:''Hoofartikel: [[Onderwys in Suid-Afrika]].''
=== Opvoedkundige beleid ===
[[Lêer:Die skip University of pretoria.JPG|duimnael|250px|"Die skip", 'n administratiewe gebou van die Universiteit van Pretoria (UP)]]
Die re-organisasie van Suid-Afrika se onderwysstelsel en sy nasionale opvoedkundige beleid word deur die ANC-regering as 'n sleuteltaak van sy kulturele beleid beskou. Die onderwysstelsel van die ou bedeling is vanweë sy rasseskeiding en die beperking van kwaliteitonderwys tot blanke leerders steeds as een van die ooglopendste kenmerke van die apartheidsteldsel ervaar.<ref>[http://www.auswaertiges-amt.de/diplo/de/Laenderinformationen/Suedafrika/Kultur-UndBildungspolitik.html ''Duitse Departement van Buitelandse Sake: Suid-Afrika - Kulturele en opvoedkundige beleid'']</ref> Suid-Afrikaanse openbare skole het hul deure eers in April 1994 vir leerders van alle bevolkingsgroepe geopen. Op hierdie datum is 'n nuwe nie-rasgebaseerde nasionale onderwysstelsel en algemene skoolplig ingevoer.
 
Line 440 ⟶ 458:
 
=== Hoër onderwys ===
[[Lêer:Mitchells-plain-schoolkids.jpg|duimnael|Skoolkinders in [[Mitchells Plein]]]]
Met die Wet op Hoër Onderwys het die regering in 1997 begin om die Suid-Afrikaanse universiteitstelsel te transformeer. Die aantal tersiêre instellings (waaronder universiteite en tegnikons) is in 2004 en 2005 verminder van 36 tot 21, onder meer om die ou skeiding tussen "blanke" en "nie-blanke" instellings uit te wis. Hierdie ingewikkelde proses sal nie oor die kort termyn afgesluit kan wees nie, en verskeie kwessies wat steeds bestaan - onder meer bekommernis oor Afrikaans se toekomstige rol as wetenskapstaal - het net soos die gebrek aan finansiële hulpbronne tot studenteproteste gelei.
 
== Kultuur ==
=== Kuns ===
[[Lêer:Thomas Baines Baobab.jpg|duimnael|250px|Thomas Baines: Kremetartboom]]
Die Suid-Afrikaanse kunstradisie kan as die oudste in die menslike geskiedenis beskryf word - die [[rotskuns]] van inheemse San of Boesmans het 'n ononderbroke tradisie wat tot in prehistoriese tye terugstrek en tot in die 19de eeu gedokumenteer kan word. Hul skilderye en rotstekeninge kan op meer as 3&nbsp;000 plekke in die land aangetref word.<ref>Johannes Haape (red.): ''Südafrika''. München: APA Publications 1997, bl. 89</ref>
 
Houtsnykuns, pêrelwerk, mandjiewerk en pottebakkery is al eeue lank kenmerkend vir Suid-Afrikaanse kunshandwerk wat in baie landsdele steeds beoefen word. Tans word dikwels ook moderne materiale soos kunsvesels gebruik.
 
Europese ontdekkingsreisigers en geograwe het Westerse invloede na Suid-Afrika gebring. Skilders soos [[John Thomas Baines|Thomas Baines]] (1820-1875), [[Frederick Timpson l'Ons]] (1802-1887) en [[Thomas Bowler]] (1812-1869) is bekende verteenwoordigers van Suid-Afrika se vroeë moderne skilderkuns wat homself veral op landskapskilderye toegespits het. Hierdie tradisie is voortgesit deur skilders soos [[Frans Oerder]] (1867-1944) en [[Pieter Wenning]] (1873-1921) wat hul opleiding in Nederland ontvang en groot invloed op skilders soos [[Jan Volschenk|J.E.A. Volschenk]] (1853-1936) en [[Hugo Naudé]] (1869-1938) uitgeoefen het. Ander bekende Suid-Afrikaanse landskapskilders sluit [[Jacobus Hendrik Pierneef]] (1886-1957) en lede van die Everard-groep in.
 
=== Musiek ===
==== Europese en Afrika-erfenis ====
[[Lêer:Sontonga.jpg|duimnael|upright|[[Enoch Sontonga]], die komponis van [[Nkosi Sikelel' iAfrika]]]]
Blanke Suid-Afrikaners put uit die bronne van Europese musikale tradisies en het 'n hoogs gesofistikeerde musikale kultuur in die land gevestig wat vakkennis, besondere vaardighede en 'n musikale opleiding aan die kant van die luisteraar vereis. 'n Tiental departemente aan universiteite bied professionele akademiese opleiding vir musikale kunstenaars, komponiste en onderwysers aan.
 
Line 467 ⟶ 487:
 
==== Moderne musiekstyle ====
[[Lêer:BrendaFassier.jpg|duimnael|250px|Bronsskulptuur van [[Brenda Fassie]]]]
Die kulturele veelsydigheid van Suid-Afrika word weerspieël in 'n groot verskeidenheid moderne musiekstyle. Suid-Afrikaanse musikante het oorsese musiekstyle soos [[jazz]], rhythm & blues, Christelike gospelliedere en disco-musiek oorgeneem, maar ook hul eie musikale tradisies ontwikkel waarin hulle hul lewensgevoel vertolk het. 'n Spesifieke vorm van protes- en vryheidsliedere liedere het in die konteks van diskriminasie en apartheid ontstaan, en dit was nie beperk tot swart etniese groepe nie. Ook Afrikaanse musikante - veral die sogenaamde Voëlvrybeweging - het in die 1980's hul misnoeë oor die apartheidsbewind met musiek laat blyk.<ref>[http://m.news24.com/beeld/By/Nuus/Skiet-die-vul-iets-hier-in-20110218 Albert Grundlingh: ''Skiet die (vul hier iets in...)''. In: ''Beeld'', 19 Februarie 2011]</ref> Huidige Afrikaanse protesmusiek behandel politieke en kulturele ontworteling, misdaad en korrupsie.
 
Line 481 ⟶ 501:
Kaapstad is die gasheerstad vir die internasionaal belangrikste modeskou in Afrika, die Kaapstad Modeweek, wat jaarliks vroeg in Augustus plaasvind en meer as 30&nbsp;000 besoekers, mediaverslaggewers en inkopers lok.
:''Sien ook:''
* [[Lys van Suid-Afrikaanse digters]]
* [[Lys van Suid-Afrikaanse skrywers]]
* [[Lys van Suid-Afrikaanse musikante]]
* [[Lys van Suid-Afrikaanse entrepreneurs]]
 
=== Vakansiedae ===
:''Hoofartikel: [[OpenbareLys van openbare vakansiedae in Suid-Afrika]].''
 
{|border="2" align="center" cellpadding="2" cellspacing="1" class="wikitable"
Line 581 ⟶ 601:
[[Kategorie:Britse Statebond]]
[[Kategorie:Voormalige Britse kolonies]]
 
{{Link FA|de}}
{{Link FA|eo}}
{{Link FA|fi}}
{{Link FA|sr}}
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/wiki/Suid-Afrika"