Koos de la Rey: Verskil tussen weergawes

 

'''Generaal Koos de la Rey''' (Jacobus Herculaas de la Rey) ([[22 Oktober]] [[1847]] - [[15 September]] [[1914]]) was 'n Boeregeneraal gedurende die [[Anglo-Boereoorlog|Tweede Vryheidsoorlog]] en word geag as een van die grootste militêre leiers tydens daardie konflik.

 

=== Kraaipan, 12 Oktober 1899. ===

Tydens die uitbreek van die oorlog is De la Rey aangewys as een van Piet Cronjé se veldgeneraals. Die eerste skote wat gevuur is in die oorlog was op ‘n Britse trein op pad na [[Mafeking]] by [[Kraaipan]], gelei deur De la Rey. Die trein is ontspoor en na ‘n vyf ure lange geveg het die Britse magte oorgegee. Die [[Slag van Kraaipan]] het De la Rey beroemd gemaak, maar dit het konflik tussen hom en Cronjé verhoog, wat hom gestuur het om die Britte te verhoed om die beleg op Kimberley te beëindig.

 

=== Graspan, 25 November 1899. ===

Luitenant-generaal Lord Methuen, bevelvoerder van die 1ste Divisie, was in beheer van die vernietiging van die Boere se belegging van Kimberley en het sy magte per spoor na Belmont stasie in die noordelike Kaapprovinsie vervoer. Met hulle aankoms is daar deur ‘n klein Boere mag onder leiding van Kommandant J. Prinsloo op Belmont koppie op hulle gevuur. Teen die volgende oggend was die Britte in die posisie om te heuwel te bestorm, ongeag die verliese. Die Boere het teruggeval na hul perde agter die koppe en teruggekeer na Graspan, waar hulle by die groter mag van Vrystaters en Transvalers onder leiding van Prinsloo en De la Rey onderskeidelik aangesluit het. Die Boere het daar baie koppies beset, maar is ook weggedryf. Die weg het oopgelê vir Methuen se magte na die Modderrivier kruising, waar die Boere die treinbrug gesaboteer het.

 

 

=== [[Slag van Magersfontein|Magersfontein]], 11 Desember 1899. ===

Nadat die Boere teruggedwing is van die Modderrivier af, het die Britte ‘n tydjie geneem om die Modderfonteinbrug te herstel, terwyl De la Rey sy manskappe weer loopgrawe laat grawe het by voet van Magersfontein heuwel. Sy kontroversiële taktiek is effektief bewys op [[10 Desember]] toe die heuwel gebombardeer is sonder enige effek. Voor sonsopkoms die volgende oggend is die Hooglandse regimente beveel om naby mekaar te loop. Hulle het oor drade gestruikel waaraan blikkies gehang is wat die Boere gewaarsku het van die indringers se teenwoordigheid en hulle is vinnig afgemaai. Na nege ure van lewensverliese, insluitend die brigade kommandeer, Generaal-majoor [[Andrew Gilbert Wauchope|Wauchope]], en geen vordering nie, het die Britte opgebreek en in wanorde teruggeval. Die slag het tot openbare rou in [[Skotland]] gelei. Methuen is verplaas en die bevryding van [[Kimberley]] is aan [[Frederick Roberts, 1ste Graaf Roberts|Lord Roberts]] toe vertrou.

 

Slegs 'n geharde kern groep Boere was gewillig om steeds aan te hou veg. De la Rey, Louis Botha en ander bevelvoerders het naby Kroonstad ontmoet en ‘n nuwe guerilla-oorlogvoering strategie neergelê. Die Wes-Transvaal is toegedeel aan De La Rey en vir die daaropvolgende twee jaar het hy die mobiele veldtog gevoer, met oorwinnings by Moedwil, Nooitgedacht, Driefontein, Donkerhoek en ander plekke. Hy het groot skade aan goedere en Britse manskappe berokken by Ysterspruit (1902-02-25), waar genoeg ammunisie en voorraad in beslag gelê is om weer lewe te blaas in die Boeremagte. By [[Slag van Tweebosch|Tweebosch]] (1902-03-07) is Methuen en ‘n groot deel van sy agterwag gevange geneem. Alhoewel De la Rey se manskappe baie keer honger en verslete was, het hulle oor die vlaktes gery en tienduisende Britte uitoorlê. De la Rey het 'n ongekende talent gehad om lokvalle te vermy en baie het geglo dit was omdat hy raad gekry het by 'n eksentrieke profeet, [[Siener van Rensburg]], wat saam met hom was.

 

Die Britte het op verskeie geleenthede tydens die oorlog vredesvoorstelle gemaak, vernaamlik in Maart [[1901]]. Dit is egter deur [[Louis Botha|Botha]] verwerp. Op [[Herbert Kitchener|Kitchener]] se versoek vergader De la Rey op [[11 Maart]] [[1902]] met hom [[Klerksdorp]] met die oog op vredesonderhandelinge. Die twee vyande het 'n vriendskapsband gevorm wat by De la Rey vertroue geskep het in die Britte se erns met die vredesvoorstelle. Diplomatieke pogings om 'n uitweg te vind het voortgeduur en het uiteindelik gelei tot 'n ooreenkoms om vredesamesprekinge by [[Vereeniging]] te hou. In die samesprekinge het De la Rey hom vir vrede beywer. Die [[Vrede van Vereeniging]] is op [[31 Mei]] [[1902]] geteken. Die Boere is belowe dat hulle eventueel selfregering sou bekom (In onderskeidelik [[1906]] en [[1907]] aan die [[Transvaal]] en [[Oranje Vrystaat]] toegeken) en is £3 000 000 in skade vergoeding toegeken. Die boere moes die soewereiniteit van Koning [[Edward VII]] erken.

 

In [[1903]] het hy na [[Indië]] en [[Ceylon]] gereis om krygsgevangenes te ooreed om die ''oath of allegiance'' te onderneem en na [[Suid-Afrika]] terug te keer. Uiteindelik het hy met sy vrou, Jacoba, en oorlewende kinders na sy eie plaas terug gekeer. Jacoba de la Rey het vir die grootste gedeelte van die oorlog in die veld met haar kinders en 'n paar bediendes rond getrek. Die gebeur word beskryf in die boek ''Myne Omzwervingen en Beproevingen Gedurende den Oorlog'' (1903).

 

In [[1907]] is De la Rey verkies tot die nuwe Transvaal Parlement, en was hy een van die afgevaardigdes na die Nasionale Konvensie wat gelei het tot die daarstel van die [[Unie van Suid-Afrika]] in [[1910]]. Hy het 'n senator geword en Louis Botha, die eerste Eerste Minister ondersteun in sy pogings om Boer en Brit te verenig. 'n teen-faksie gelei deur [[James Barry Munnik Hertzog|Hertzog]] wou so gou as moontlik 'n republikeinse regering vestig en het weerstand gebied teen samewerking met die Britte, en rassisme aangemoedig wat later in die [[Apartheid]]stelsel voltrek sou word.

 

Ernstige geweld het in [[1914]] uitgebreek toe wit mynwerker aan die Rand met die polisie en troepe gebots het oor die gebruik van swart mynwerkers. De la Rey was in bevel van die regeringstroepe en die stakings is onderdruk, maar 'n plofbare atmosfeer het ontstaan.

 

Met die uitbreek van die [[Eerste Wêreldoorlog]] het 'n krisis ontstaan toe Louis Botha ingestem het om troepe te stuur om die [[Duitsland|Duitse]] kolonie in [[Namibië|Suidwes-Afrika]] in te val. Baie Boere was gekant daarteen om vir Brittanje te veg teen 'n land wat simpatiek gestaan het teeoor die boere se stryd teen Brittanje. De la Rey se leiding is versoek. In die parlement het hy hom ten gunste van neutraliteit uitgespreek en was hy geheel en al gekant teen oorlog behalwe as Suid-Afrika aangeval sou word. Hy is wel deur Botha en [[Jan Smuts|Smuts]] oortuig om nie enige aksies te onderneem wat tot opstand onder die Boere sou lei nie.

 

[[Siener van Rensburg]] het groot skares gelok met verslae oor sy visioene waarin hy die hele wêreld in oorlog sien verval het en wat sou gelei het tot die einde van die Britse Ryk. Op [[2 Augustus]] het hy vertel van 'n droom waarin hy gesien het hoe Generaal De la Rey tuis gekeer het, sonder hooftooisel in 'n perdekar versier met blomme, terwyl 'n swart wolk met die getal 15 daarop bloed neergestort. Die opgewonde Boere het dit gesien as 'n teken dat De la Rey triomfantlik sou wees, maar Van Rensburg self het geglo dat dit 'n doodsvoorbode was.

 

Op [[15 September]] [[1914]] het 'n ou kameraad [[Christiaan Frederik Beyers|Generaal C.F. Beyers]], Kommandant-Generaal van die gewapende magte uit sy pos bedank en sy motor gestuur om De la Rey van [[Johannesburg]] na [[Pretoria]] te bring om met hom te vergader. Die twee generaals het die aand na die [[Potchefstroom]] militêre kamp vertrek waar generaal [[Christoffel Kemp|Kemp]] ook bedank het. Hulle het onderweg verskeie polisie padblokkades teëgekom maar geweier om te stop, al is die padblokkades in werklikheid opgestel om die [[Fosterbende]] te vang. By Langlaagte het die polisie op die snelverbybewegende motor gevuur en het 'n opslag koeël De la Rey se lewe beëindig; sy laaste woorde was ''dit is raak''. Hy het soos Van Rensburg voorspel het na sy plaas op Lichtenburg teruggekeer. Baie boere was oortuig dat hy met opset om die lewe gebring is, terwyl ander nie kon glo dat hy nie, ten spyte van sy eed, by die [[Rebellie]] sou aansluit nie. Volgens Beyers het hulle beplan om die gelyktydige bedanking van al die senior offisiere te koördineer in protes teen die aanval op Suidwes-Afrika.

 

Kort na De la Rey se begrafnis het die kortstondige [[1914-Rebellie]] uitgebreek waarin De Wet; Beyers; Generaal Maritz, bevelvoerder van 'n mag op die grens van die Duitse kolonie, Kemp, en ander Boere veterane weer wapens opgeneem, maar die grootste deel van die leër het getrou gebly en die rebellie is vinnig deur Botha en Smuts onderdruk. Die rebelle is twee jaar later deur Botha in die belang van nasionale rekonsiliasie begenadig. Hoewel De la Rey waarskynlik heeltemal in staat daartoe sou wees om op 67 na die slagveld terug te keer, word daar gevoel dat dit onwaarskynlik is dat hy sy belofte sou breek aangesien hy so 'n leidende rol gespeel het in die [[Vrede van Vereeniging]].

 

Daar is baie strate in Suid-Afrika en Nederland wat na De la Rey vernoem is. In Nederland dra altesaam 21 strate sy naam: 12 De la Reystrate, 3 Generaal de la Reystrate, 3 De la Reyweë, 2 De la Reylane en 1 Generaal de la Reylaan. Daar is ook 1 Delareystraat in [[Antwerpen]].

 

In Lichtenburg, waar De la Rey begrawe is, staan voor die stadsaal 'n twee keer lewensgrote standbeeld van hom op sy perd.

 

* [[Tweede Vryheidsoorlog]]

* [[Bok van Blerk]] - die [[Afrikaans]]e sanger wat in [[2006]] bekendheid verwerf het vir sy liedjie De la Rey en omstredenheid wat daarop gevolg het

 

* [http://www.sahistory.org.za/pages/people/bios/delaRey,j.htm Jacobus Herculaas de la Rey 1847 - 1914] op SA History

* [http://home.intekom.com/lichtenburg/koos-a.htm Artikel oor Generaal de la Rey op Lichtenburg se webwerf]

 

{{Verwysings}}

 

* ''From Belmont to Bloemfontein'', Steve Lunderstedt, ''Diamond Fields Advertiser'', Mei 2000

 

* ''Ambtelijke verslagen van generaal J.H. de la Rey en generaal J.C. Smuts, alsook andere stukken betreffende den oorlog in Zuid-Afrika''. Algemeen Nederlandsch Verbond, Amsterdam, 1902

* T.P. Tresling: ''De generaals Botha, De Wet en De la Rey''. Haarlem, 1903

{{DEFAULTSORT:De la Rey, Koos}}

[[Kategorie:Boere generaals]]

[[Kategorie:Mense in die Tweede Vryheidsoorlog]]