Barry Hertzog: Verskil tussen weergawes

| toekennings =

}}

 

'''James Barry Munnik Hertzog,''' ([[3 April]] [[1866]], [[Wellington]] – [[21 November]] [[1942]], [[Pretoria]]) was 'n Suid-Afrikaanse regter, generaal en politikus. Hy was ook bekend as '''J.B.M. Hertzog''' en '''generaal Hertzog'''.

 

== Generaal Hertzog ==

J.B.M. (Barry) Hertzog is gebore op [[3 April]] [[1866]] op [[Wellington]] in die [[Kaapkolonie]] uit 'n ou Kaapse geslag [[Afrikaners]]. Hy was die agtste kind van Johannes Albertus Munnik Hertzog en Susanna Maria Jacoba Hamman. Sy name het hy by sy peetpa, James Barry Munnik, die landdros van [[Wynberg]], gekry, wat op sy beurt genoem is na dr. [[James Barry]], die dokter wat sy en sy ma se lewe gered het nadat hy die eerste keisersnee in Suid-Afrika uitgevoer het. Dr. Barry wou nie geld vir die operasie aanvaar nie, maar het gevra dat die baba se vader, Thomas Munnik, die seuntjie na hom noem.

 

J.B.M. Hertzog is tydens die [[Tweede Vryheidsoorlog|Tweede Boereoorlog]] (1899–1902) van [[kommandant]] tot [[generaal]] in rang bevorder. As generaal het hy saam met 'n groep Boeresoldate met sukses die Kaapkolonie binne.<ref>''Grote [[Winkler Prins Encyclopedie]]'', 7de Druk, dl. 9, bl. 356, deur: red. Winkler Prins ([[1976]])</ref> Hy het die onderbevelvoerder van die leër van die [[Oranje-Vrystaat]] geword. Hy was gelief onder sy manskappe en 'n voorstander van gurrilla-aksies teen die [[Engelse]]. Hy was aanvanklik 'n voorstander van die voortgesette stryd tot die bitter einde, maar hy het later tot insig dat verdere bloedvergieting sinneloos was en op [[31 Mei]] [[1902]] was hy één van die ondertekenaars van die [[Vrede van Vereeniging]].

 

 

== Hertzog as politikus en taalstryder ==

J.B.M. Hertzog het 'n vooraanstaande politikus in die [[Oranjerivierkolonie]] geword, soos die Oranje Vrystaat nou deur die Engelse genoem is. In [[1906]] was hy een van die oprigters van die ''[[Orangia Unie Party]]'' wat hom ten doel gestel het om die [[Afrikaner]]kultuur te behou met heftige verset teen assimilasie met die Engelse. In [[1907]], die jaar wat die Oranjerivierkolonie selfbestuur gekry het, tree Hertzog as prokureur-generaal en minister van Onderwys toe tot die kabinet van premier [[Abraham Fischer]]. In dieselfde jaar is hy ook vir die [[Smithfield|kiesafdeling Smithfield]] in die [[Suid-Afrikaanse Parlement|parlement]] verkies. Hy was vir 33 jaar parlementslid (eers in die parlement van die Oranjerivierkolonie, daarna, vanaf [[1910]], in die [[Volksraad|parlement van die Unie van Suid-Afrika]]).

 

 

=== Stigting van die ''Nasionale Party'' ===

 

In [[1916]] het [[Gordon Tomlinson]] van [[Vredefort]] 'n voorstel ingedien om Afrikaans te gebruik as taal van die Vrystaatse ''Nationale Partij''. J.B.M. Hertzog het kapsie gemaak en dit duidelik gemaak dat hy (Hertzog) [[Afrikaans]] nie goed beheers het nie. Herzog het ook hier te kenne gegee dat as hy gedwing sou word om Afrikaans te gebruik, hy as voorsitter van die hoofbestuur sou bedank, want ''in de Grondwet wordt gesproken van Hollands en niet van Afrikaans.''<ref>Steyn J.C.: Trouwe Afrikaners, Aspekte van Afrikanernasionalisme en Suid-Afrikaanse taalpolitiek 1875–1938: Kaapstad, Tafelberg-Uitgewers, bl 73</ref>

 

 

Tydens die [[Maritz-rebellie]]<ref>''[[Maritz-rebellie]]'': Opstand van [[Afrikaner]]nasionaliste onder leiding van [[kolonel]] [[Manie Maritz]] – met [[Duitsland|Duitse]] hulp – teen die Engelse aan die begin van die [[Eerste Wêreldoorlog]]</ref> het Hertzog besluit om neutraal te bly. Hertzog het hom ook verset teen die [[Suid-Afrika]]anse deelname aan die [[Eerste Wêreldoorlog]] aan die kant van Engeland en het neutraliteit bepleit. In [[1919]] volg [[Jan Christian Smuts]] premier Botha (†) op. Ondanks die feit dat Hertzog en Smuts persoonlik goed met mekaar oor die weg gekom het, het hulle politiese opvattings lynreg teenoor mekaar gestaan. Smuts het die koers van Botha gevolg en Hertzog het hom bly verset teen die Engelse hegemonie.

 

== [[Verenigde Party]] ==

In [[1933]], na die parlementsverkiesing, het die NP en die [[Suid-Afrikaanse Party]] (SAP) van Smuts 'n koalisie aangegaan en het Smuts vise-premier geword en Hertzog premier. 'n Jaar later, in [[1934]], het die NP en die SAP saamgesmelt, teen die sin van die regse vleuel van de NP, om die [[Verenigde Party]] (VP) te vorm. As gevolg hiervan het die republikeine onder parlementslid D.F. Malan hulle van die NP afgeskei en stig hulle die Gesuiwerde [[Nasionale Party]] (NP), met sy sterkste steun in die Kaapprovinsie en die Oranje-Vrystaat. Slegs een Transvaalse parlementslid van die NP het Malan gevolg om aan te sluit by die NP, naamlik [[Johannes Gerhardus Strijdom]].<ref name=autogenerated1 /><ref>BJ Liebenberg, 1985: Hertzog aan bewind. In CFJ Muller, 500 Jaar Suid-Afrikaanse geskiedenis, p437</ref>

 

 

== Aftrede ==

Hertzog was 'n teenstander van [[Suid-Afrika]]anse deelname aan die [[Tweede Wêreldoorlog]]. Volgens Hertzog moes [[Suid-Afrika]] neutraal bly. Hierin het hy lynreg teenoor Smuts gestaan, wat net soos die meeste Engelse blankes, 'n voorstander was van deelname aan die oorlog aan die kant van [[Groot-Brittanje]]. In die kabinet in [[September]] [[1939]] het 7 teen 6 ministers vir oorlogsdeelname <ref>''De geschiedenis van de Apartheid'', deur: Brian Lapping (1986), bl. 91</ref> gestem. Hertzog het verwag dat die parlement anders sou oordeel. Maar 80 teen 67 parlementariërs het [[4 September]] [[1939]] vir oorlogsdeelname gestem. 'n Groot deel van die vroeë NP parlementariërs het dus ook ten gunste van die oorlog gestem.<ref>''De geschiedenis van de Apartheid'', deur: Brian Lapping (1986), bl. 92</ref> Hertzog het dit as 'n nederlaag beskou en afgetree as premier. Op 5 September is Hertzog deur Smuts as premier opgevolg. Hertzog het met 37 ander VP lede weggebreek en die [[Volksparty]] gestig. Hertzog se Volksparty sou direk daarna weer saamsmelt met Malan se ''Gesuiwerde Nasionale Party'' om die Herenigde [[Nasionale Party]] (HNP) te vorm. Die hereniging was egter van korte duur. Die verskille tussen Hertzog en Malan was te groot. Hertzog het uit die politiek getree en sy belangrikste ondersteuners sou onder die leiding van [[N.C. Havenga]] die ''[[Afrikanerparty]]'' stig. Hertzog is in 1942 oorlede.

 

 

== Sterfte ==

 

== Trivia ==

* In die tuin van die [[Uniegebou]] in [[Pretoria]] asook op die Hertzogplein in [[Bloemfontein]] staan [[standbeeld]]e van Hertzog.

* Die [[lughawe]] van Bloemfontein is tot [[1995]] die [[Bram Fischer Internasionale Lughawe|J.B.M. Hertzog-lughawe]] genoem.

== Verwysings ==

{{CommonsKategorie|J. B. M. Hertzog}}

 

{{beginboks}}