Ndebele (stam): Verskil tussen weergawes

 

=== Ndzundza van Mabhoka ===

Soos vermeld het Ndzundza en sy volgelinge na die Steelpoortvallei uitgewyk en hulself by kwaSimkhulu, aan die bolope van die [[Steelpoortrivier]], gevestig. Die stam het mettertyd na kwaMaza ([[Stoffberg]] omgewing) verhuis en daar vir omtrent 160 jaar op die oop vlaktes gewoon.<ref>C.J. van Vuuren, Ndzundza-Ndebele en die Mapochsgrotte'', Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Etnologie,'' volume 8, nommer 2, bladsy 15</ref> In die 1820's het die [[Mfecane]] ook 'n inpak op die inwoners van die Steelpoortvallei gehad. Die Ndzundza is ook verslaan en hul oorblyfsels het noordwaarts na Marabastat uitgewyk.<ref>Coetzee, supra, bl. 244.</ref> Mabhoko het in 1837 hoofman van die Ndzundza geword en twee jaar later het hy die klein en waarskynlik armoedige oorblyfsels van die Ndzundza na die Steelpoortvallei, die land van hul voorvaders, terug geneem. Die stam noem daardie woongebied Nomtshagelo.<ref>Coetzee, supra, bl. 245.</ref> Daar aangekom het die Mokwana van Makwaniestat 'n plek genaamd Erholweni, wat vandag ook as Hoofstat bekend staan, as woonplek aan hulle uitgewys. Gedagtig aan die wyse waarop die stam 15 jaar tevore deur Silkaats of Zwide op die vlaktes van die Steelpoortvallei verslaan is, moes die plek hulle geval het. Die bergagtige terrein, wat met digte plantegroei oortrek was, sou beskerming bied teen menige vyand. Die kranse, skeure en grotte kon gebruik word as wegkruipplekke, bergplekke vir kos en natuurlike versterkings. Die menigte standhoudende stroompies wat uit die [[Steenkampsberge]] gevloei het en die vrugbare valleie het 'n blink toekoms vir die Ndzundza voorspel. Aanvanklik het die Ndzundza Sekwati, die opperhoof van die [[Bapedi]], as hul opperhoof erken.<ref>Peter Delius, ''The land belongs to us,'' Ravan Press, Johannesburg, 1983, bl. 91-2.</ref>

 

 

Met verloop van tyd het die Mapoggers aangewas, hul veestapel vermeerder en, veral na die ontdekking van [[diamant]]e in die Noord-Kaap, het hulle al hoe meer vuurwapens in die hande gekry. Hulle het meer en meer omringende plase beset en blankes toegelaat om op sommiges te boer, solank hulle tribuut aan die Mapoggers betaal. Hulle het begin om versterkings, in die vorm van skanse en klipmure, om hulle vestings op te rig. Hulle het ook geleidelik hulself losgemaak van die Pedi- en Swazi- oppergesag.

Mapoch is in 1865 oorlede. Sy hoofvrou se oudste seun, Mkephuli (ook bekend as Soqaleni of Cornelis), het hom opgevolg. Na sy dood in 1873 is hy deur sy broer Rhobongo opgevolg. In 1877 het die Britte die Transvaal geannekseer. Een van die redes vir die anneksasie was die feit dat Boere in groot gedeeltes van die land onderhorig geword het aan swart opperhoofde. Sir [[Theophilus Shepstone]] se proklamasie lui juis dat "this decay of power and ebb of authority in the north is being followed by similar processes in the south under yet more dangerous circumstances".<ref>A. Aylward, The Transvaal of Today, William Blackwood and Sons, Edinburgh, 1878, bl. 392.</ref> In 1879 het Mapoch se derde seun, Nyabela, sy broer opgevolg. Die Britte het 'n Mapochs Commission aangestel om grondeise in die omgewing van die Mapoggers te ondersoek, maar daar het niks van gekom nie. Wat die Britte wel bereik het, was om die Bapedi, wat tussen die Olifants- en Steelpoortrivier gewoon het, aan te val, te oorwin en hul opperhoof, [[Sekhukhune]], in die tronk te stop.