Charles Etienne Boniface: Verskil tussen weergawes

'''Charles Etienne Boniface''' ([[2 Februarie]] [[1787]], [[Parys]], [[Frankryk]] -– [[10 Desember]] [[1853]], [[Durban]], [[Suid-Afrika]]) word beskou as ’n belangrike figuur in die Nederlandse literatuurgeskiedenis van Suid-Afrika. Hy sal veral onthou word vir sy pionierswerk op die gebied van toneel en joernalistiek.<ref name=":0">Esat: <nowiki>http://esat.sun.ac.za/index.php/Charles_Etienne_Boniface</nowiki></ref>.

Charles Etienne Boniface is op 2 Februarie 1787 in Parys in Frankryk gebore.<ref>Nienaber, G.S. “Van roem tot selfmoord” Voortrekkerpers Beperk Johannesburg en Pretoria 1939</ref>. Sy vader, Antoine Boniface, is ʼn’n adjudant in die Franse leër, terwyl sy moeder, Benigne Fleurot, stam uit ʼn’n gegoede familie. Charles is ʼn’n begaafde kind wat reeds op twaalfjarige ouderdom ʼn’n grondige kennis het van [[Frans]], [[Spaans]], [[Italiaans]], [[Portugees]], [[Latyn]] en [[Grieks]]. Verder kan hy ook goed skets met ʼn’n pen, die verfkwas hanteer en hy bemeester ook die Spaanse kitaar, komponeer musiek en dans. Sy vader word later bevorder tot goewerneur van die Tempel-gevangenis, ʼn’n belangrike Paryse gevangenis. Een van die hoë profiel gevangenes hier is sir Sydney Smith, die beroemde Britse krygsgevangene wat die aanvoerder was van die Britse vloot wat die Franse vloot in [[1796]] ʼn’n gevoelige nederlaag by [[Toulouse]] toegedien het. ʼn’n Dokument wat Smith se vrylating gelas en klaarblyklik van die owerhede afkomstig is, word in [[1798]] aan Boniface se vader oorhandig en Smith word dan vrygelaat en slaag daarin om na [[Spanje]] of [[Portugal]] te vlug. Die dokument blyk egter ʼn’n vervalsing te wees en Boniface se vader word verdink van medepligtigheid, uit sy pos ontslaan en uit Frankryk verban. Smith help die Boniface gesin om hulle eers in Spanje en later op die [[Seychelle|Seychelles]]s, wat toe onder Britse beheer was, te vestig. Hier kry Charles sy opvoeding van sy ouers en word ook ʼn’n kadet in die Engelse vloot onder die direkte toesig van Smith. Die lewe op die Seychelle kom tot ʼn’n einde, waarskynlik met die vader se dood, want daar word niks verder van hom in die geskiedenis vermeld nie. Sy moeder keer terug na die armoedige buurt Villers Côteret in Parys en Charles vertrek suidwaarts na [[Madagaskar]]. Hier sluit hy aan by ʼn’n toneelgeselskap, wat later na [[Mosambiek]] vertrek en hy hier ook ʼn’n ruk vertoef.

Met die slaweskip Général Isidro vertrek Charles dan na die [[Kaapprovinsie|Kaap]], waar hy op [[10 Februarie]] [[1807]] aankom<ref name=":1">Esaach: <nowiki>http://www.esaach.org.za/index.php?title=Boniface,_Charles_Etienne</nowiki></ref> en hom vestig. Sy verbasende talekennis en -aanleg stel hom in staat om spoedig [[Nederlands]], [[Engels]] en [[Duits]] ook te bemeester. Hy gee hier onderrig in tale, dans en musiek en word reeds op [[30 Junie]] [[1807]] deur die owerhede toestemming verleen om hom aan die Kaap te vestig. Aanvanklik wy hy hom aan die Franse toneel aan die Kaap.  Hy skryf in 1807 ʼn’n blyspel in een bedryf getiteld ''L'Enragé'' (later deur [[J. Suasso de Lima]] vertaal as ''De dolzinnige of De gewaande dolleman'') en voer onder andere stukke van Jean Racine (''Les Plaideurs''), Nicolas-Médard Audinot (''Le Tonnelier'') en Franse vertalings van August von Kotzebue (''Les deux Frères ou La Réconciliation'') op. Onder sy leiding toon die Franse toneel ʼn’n opbloei nadat dit vir lank ʼn’n kwynende bestaan gevoer het, maar ʼn’n gebrek aan ondersteuning laat hierdie toneelgeselskap in [[1809]] ontbind. Deurentyd voorsien hy in sy onderhoud deur les te gee in Duits, Frans, Spaans, Portugees, Italiaans, Grieks, Latyn, die skermkuns en die speel van die kitaar. In 1809 word hy en sy vennoot, Verrumé, voor die Raad van Justisie gedaag om hulle deel van die skuld van die Franse toneelgeselskap te betaal en is die uitspraak ten gunste van die skuldeisers. Sy leerlingtal verminder in [[1812]] drasties wanneer daar ʼn’n pokke-epidemie aan die Kaap uitbreek. Hy word dan lid van die Hollandse toneelgeselskap wat in [[1813]] ʼn’n balletpantomime van hom, ''Het beleg en het nemen van Troyen'', op die verhoog bring. Die opvoering is ʼn’n groot sukses en in [[1814]] volg hy dit op met ''Sappho, een groot ballet in drie bedrijven''. Hy stig in 1814 ʼn’n vaste toneelgeselskap met die naam 'Honi soit qui mal y pense' (“Mag kwaad geskied met diegene wat kwaad dink”). Vir hierdie geselskap skryf hy ballette, pantomimes en dramaverwerkings en tree op as teater-direkteur, akteur en regisseur. In [[1809]] raak hy as bestuurder van die Franse toneelgeselskap oor onbetaalde skuld oorhoops met Frederik Arnold Heynemann, die vader van nege kinders.

In [[1819]] werk Boniface saam met die toneelgeselskap 'Men doet wat men kan' en hy verwerk ''Dago, of de Spaanse Bedelaars'' vir die Kaapse verhoog. Hierdie opvoering is so suksesvol dat dit ʼn’n heropvoering regverdig en hy bied dan weer sy dienste aan as onderwyser in tale, dans en kitaar. Boniface se drama ''De dolzinnige of De gewaande dolleman'' word in [[1823]] op die planke gebring en ʼn’n hoogtepunt in sy toneelkuns bereik hy in [[1825]] met sy vertaling en opvoering van [[Molière]] se ''Le Bourgeois Gentilhomme''. Intussen begin sy toneelgeselskap agteruit gaan en J. Suasso de Lima help hom aan die begin van [[1824]] met ʼn’n pos as hoof van ʼn’n pas-opgerigte skool in [[Rondebosch]], wat aan hom ʼn’n ekstra inkomste gee. Na ʼn’n kortstondige vriendskap met De Lima, kom hulle egter in botsing.<ref name=":1" />. Boniface se geselskap wou in Oktober 1824 die komedie ''Guerre ouverte, ou ruse contre ruse'' van Jean Dumaniant in [[Hollands]] opvoer. Na vele onderonsies weier een van die hoofspelers tydens die laaste repetisie om verder deel te neem. Berig van die onvermydelike uitstel word dan onmiddellik aan die intekenaars gestuur, maar sommiges, waaronder De Lima, word ongelukkig oorgeslaan. De Lima plaas dan ʼn’n lang gedig in die ''South African Chronicle'' wat hy ''Ieder wordt teleurgesteld'' noem en waarin hy Boniface sydelings berispe oor sy dramas selde betyds begin en telkens uitgestel word. Boniface antwoord skerp hierop en die ''South African Chronicle'' plaas gou die volgende berig: "''De storm die zich lang heeft zaamgepakt, is eindelijk los gebroken, en reeds merkelijk hebben er vijandelijkheden tusschen de Heeren Boniface en S.d.L als vertegenwoordigers der Franschen en Hollanders plaats gehad. Wij versoeken echter als bemiddelaars te mogen optreden, en geven bij dezen kennis, dat wij ons Blad niet langer als een middel willen laten gebruiken, om die vijandelijkheden te doen voortduren. Wanneer hunne bekendmakingen van een vredelievenden aard zijn, zullen wij daaraan gaarne een plaatsje inruimen, maar anders niet. De tempel van Janus is derhalve gesloten''”.<ref>Conradie, Elizabeth “Hollandse skrywers in Suid-Afrika (Deel I) (1652-18751652–1875) J.H. de Bussy, Pretoria, 1934</ref>. Beide se latere letterkundige werke, veral hulle dramas, word feitlik uitsluitlik daaraan gewy om mekaar by te kom en te antwoord op die vorige werk van die ander.

In [[1826]] is Boniface weg van die skool in Rondebosch en weer terug in [[Kaapstad]], by ʼn’n Latynse skool wat hy in die stad open. Sy skulde vermeerder en hy is van die einde van 1824 gereeld in die hof om skuldeise teen hom te beveg. Ook by die huis gaan dinge nie rooskleurig nie en sy enigste kind is op ongeveer tienjarige ouderdom oorlede. In 1827 speel hy bankrot as gevolg van ʼn’n skindersaak waarvan hy die onkoste moet dra en sy toneelgeselskap word ontbind. Met die afskaffing van die Landdros en Heemrade en die verengelsing van die regspleging moet daar vanaf [[1828]] meer staatsvertalers in diens geneem word en so kry Boniface weer ʼn’n vaste inkomste. Hierdie betrekking behou hy vir ongeveer twaalf jaar, maar die werk is nie baie veeleisend nie en laat hom toe om tyd aan ander aktiwiteite ook te bestee. Terwyl hy geld verdien as 'gezwooren translateur' skryf hy sy ''Relation du Naufrage du navire frangais L’Eole'', wat in [[1829]] uitgegee word. Dit is die beskrywing van die lotgevalle van die skip L’Eole wat in hierdie tyd teen die rotse van Sandy Point strand, met slegs ʼn’n paar oorlewendes. In [[1830]] word hy redakteur van die eerste Nederlandse politieke koerant ''[[De Zuid-Afrikaan]]'', wat voorheen onder redaksie van De Lima as ''De Verzamelaar'' bekend was. Skaars ses maande later, op [[29 Oktober]] [[1830]], word hy van die redaksie onthef weens sy ongebalanseerde kritiek en persoonlike onbeheerste aanvalle op teenstanders. In sy artikels spreek hy hom meermale skerp uit teen die Engelse imperialistiese politiek en ons vind hierin voorbeelde van joernalistieke Afrikaans van sy tyd, veral in sy mondelinge verslag van Hottentot-Afrikaans uit die mond van Hendrik Kok. Hy wend hom weer tot die toneel en na die sukses wat sy drama ''De nieuwe ridderorde of De temperantisten'' behaal stig hy in [[1834]] die toneelgeselskap Vlyt en Kunst. Behalwe sy eie stukke voer hy onder andere sy Hollandse vertaling van Molière se ''Le Bourgeois Gentilhomme'' (''De Burger Edelman'') op, en Duval se ''Montonie'', ook in sy Hollandse vertaling. .

Vanaf [[1837]] neem Boniface saam met Cornelis Moll die redaksie waar van ''The Moderator'' (wat in Julie 1837 van naam verander na ''De Meditator''), ʼn’n blad wat die [[Voortrekkers]] goedgesind was. Hierdie blad gaan tot niet in [[1838]]. Boniface wend hom nou tot die regswese in ʼn’n poging om ʼn’n bestaan te maak en in [[1841]] word sy naam vermeld as geregistreerde [[advokaat]]. Sy openbare beeld is egter negatief beïnvloed deur die vele hofsake en onderonsies waarin hy in sy lewe betrokke was en hy kan ook nie ʼn’n bestaan uit hierdie beroep maak nie. In Februarie [[1844]] gaan hy en Moll dan saam op die skip Rosebud na [[Natal]], wat op [[5 Maart]] [[1844]] in [[Port Natal]] (vandag Durban) se hawe vasmeer. Hiervandaan gaan hulle na [[Pietermaritzburg]], waar hulle die Natalse Volksraad se toestemming verkry om vanaf [[5 April]] [[1844]] die eerste koerant uit te gee, naamlik ''De Nataliër en Pietermaritzburgsche Trouwe Aantekenaar''.<ref name=":2">Boniface Cape Colony: <nowiki>https://bonifacecapecolony.wordpress.com/</nowiki></ref>. Daar is spoedig spanning tussen Moll en Boniface oor laasgenoemde se bitsige rubrieke en hy word dan ook as redakteur afgedank en die koerant self word in [[1846]] gestaak. Sonder Boniface se medewete en goedkeuring reël die vyande wat hy hier maak dat sy slavin-houvrou en sy kinders se passaat van die Kaap na Pietermaritzburg betaal word en hulle trek weer by Boniface in. Hierdie verhouding druis in teen die algemeen aanvaarde gedragskode van daardie tyd en veroorsaak weer dat Boniface as buitestander geïsoleer word.

Spoedig is hy weer in ʼn’n aantal lasteraksies en teeneise gewikkel en in Mei [[1845]] verlaat Boniface Pietermaritzburg en gaan terug na Durban. Hier is sy houvrou aan siekte oorlede en word die sorg van die kinders aan hom oorgelaat. Teen die einde van die jaar loop sy aangenome seun Charles weg en aanvaar ʼn’n werk by sy aartsvyand, Moll, se koerant. Eindelik is dit net sy dogter Charlotte wat by hom bly en hom steeds bystaan. Boniface en Charlotte keer dan terug na Pietermaritzburg, waar hulle op [[27 Maart]] [[1846]] arriveer. Hier adverteer hy sy dienste as advokaat, geswore translateur en geldinvorderaar. Hy begin ook met ʼn’n aantal hofsake teen Moll, een waarvan vir sy uitstaande redakteursalaris is. Hy wen hierdie saak en verloor die ander, maar Moll is nie in staat om die bedrag te betaal nie en speel in [[1847]] bankrot. In September 1846 word Boniface aangestel as staatsvertaler en as tolk in die howe teen ʼn’n inkomste van £50 per jaar. Vanaf 1846 tot 1847 werk Boniface mee aan die tweetalige blad ''De Natalsche Getuige'' en hy loods vanuit hierdie posisie giftige aanvalle in Nederlands, Engels en Frans op Moll en die redakteur van Moll se nuwe tweetalige koerant ''The Patriot'', naamlik Arthur Walker. Wanneer die staat in Mei 1847 regeringsdokumente aan hom stuur wat in Nederlands vertaal moet word vir publikasie in ''The Patriot'', weier Boniface uit kleingeestigheid en bedank hy as staatsvertaler. So is hy sy enigste vaste inkomste kwyt.

Hierna probeer hy aan die lewe bly deur los werkies soos leermeester in tale en vertaler.<ref name=":0" />. Hy raak egter gereeld in rusies betrokke met al die weldoeners wat hom wil help. In November 1847 doen hy aansoek om bankrot verklaar te word en op Oujaarsdag word al sy besittings op vendusie verkoop. Hy word egter op [[31 Maart]] [[1849]] gerehabiliteer en dieselfde dag weer as advokaat ingesweer. Hierdie nuwe geleentheid om ʼn’n standvastige bestaan te voer, verspil hy egter weer deur aksies vir naamskending in te stel teen Arthur Walker, wat onmiddellik antwoord met ʼn’n teeneis. Die hof beslis op [[14 Desember]] [[1849]] in Walker se guns, waarna Boniface weer finansieel geruïneer is. Noodgedwonge moet hy in Januarie [[1850]] weer aansoek doen om bankrot verklaar te word.  Boniface is nou nie meer in staat om in sy eie behoeftes te voorsien nie en poog om in die tronk opgesluit te word, waar hy onderdak, kos en klere sal ontvang. Hy verhuis in Januarie [[1853]] weer na Durban, maar kry hier eweneens nie genoeg leerlinge om kop bo water te hou nie.

In [[1809]] raak hy verlief op Maria Geertruida Heynemann, dogter van Frederik, wat die verhouding belet. Al hierdie struikelblokke word egter oorkom, al is daar ʼn’n breuk tussen die bruid en haar ouers, en op Maandag [[23 Junie]] [[1817]] trou hy in [[Stellenbosch]] met Maria. ʼn’n Jaar later word sy eerste kind gebore. Die egpaar se enigste kind is op ongeveer tienjarige ouderdom oorlede.

Hy is vanaf ongeveer die begin van die dertigerjare in ʼn’n verhouding betrokke met ʼn’n sekere Constantia Dorothea le Mordant, ʼn’n Mosambiekse slavin wat huishoudster van sy vrou was en wie se seun hy aanneem en as Charles Maria le Mordant in die [[Lutheranisme|Lutherse Kerk]] laat doop. Hierdie verhouding veroorsaak uiteraard groot huweliksonmin.

Uit sy verhouding met die slavin word tussen [[1838]] en [[1843]] nog drie dogters gebore. In [[1845]] is sy houvrou aan siekte oorlede en word die sorg van die kinders aan hom oorgelaat.

Op 10 Desember 1853 pleeg hy in Durban selfmoord met behulp van laudanum,<ref name=":0" />, nadat hy vergeefs aansoek gedoen het om in ʼn’n kranksinnige gestig opgeneem te word.<ref name=":2" />.

Boniface se bydrae tot die [[Afrikaanse letterkunde]] lê daarin dat hy een van die eerstes was om [[Afrikaans]] (of Kaaps-Hollands) doelbewus in sy werke te gebruik. Met sy verbasende taalaanleg het dit hom nie lank geneem om na sy aankoms in die Kaap Nederlands (en Engels) aan te leer en te bemeester nie. Daarna het hy ag geslaan op die variasie op Nederlands soos in die Kaap gepraat. Hy kan egter nie beskou word as ʼn’n voorstander of bevorderaar van Afrikaans nie en gebruik die taal in sy werke hoofsaaklik om met die gebruikers daarvan te spot. Hy is nietemin een van die eerste persone om die plaaslike Hollands-Afrikaanse liedjies op te teken en dit op so ʼn’n wyse te bewaar.

Sy vernaamste letterkundige werk lewer hy op die gebied van die drama. In feitlik al sy opvoerings maak hy ʼn’n punt daarvan om musiek, sang en dans in die program of drama in te weef en hy skryf meestal self die musiek en lirieke. Hy skryf in 1807 ʼn’n blyspel in een bedryf getiteld ''L'Enragé'', wat in [[1823]] deur J. Suasso de Lima vertaal is as ''De dolzinnige of De gewaande dolleman''. Ander vroeë werke van hom sluit in die balletpantomime uit 1813, ''Het beleg en het nemen van Troyen'', en in 1814 ''Sappho, een groot ballet in drie bedrijven'', wat in 1825 deur P.C. Schonegevel uit die oorspronklike Frans in Nederlands vertaal en uitgegee is. Na sy uitval met De Lima skryf Boniface in 1825 die ballet ''Limaçon de dichter'' (klaarblyklik ʼn’n verwerking van August von Kotzebue se ''Intrige aan het venster''), waarin hy die gebreklike uiterlike voorkoms van De Lima hekel. De Lima beantwoord dit in 1825 met die ''Zamenspraak tusschen Limaçon een dichter en een prosaisch gaskonjer'', waarin hy kommentaar lewer op Boniface se ondankbaarheid. Boniface se antwoord in dieselfde jaar is ʼn’n alleenspraak ''De twee slakken of Limaçon sen. en Limaçon Jun.'', wat feitlik niks anders is nie as persoonlike beledigings.

Boniface is die skrywer van die eerste hekeldrama met Afrikaanse dialoog (tussen die karakters Grietje Drilbouten en Manus Kalfachter), wat hy ''De nieuwe ridderorde of De temperantisten'' noem. Hierdie drama is gegrond op die gebeure van 1831 en 1832 aan die Kaap. Aan die einde van 1831 kom die Amerikaanse oorlogskip Potomac in die Kaap aan en onder invloed van die kapelaan word hier ʼn’n veldtog gehou vir die stigting van ʼn’n matigheidsbond, onder aanvoering van die sendeling dr. John Philip. Op 28 Januarie 1832 word dan ʼn’n groot openbare vergadering gehou om so ʼn’n bond hier te stig. Boniface kom in opstand teen wat hy as ʼn’n ondoeltreffende metode van bekamping beskou van die groot alkoholiese sosiale euwel, veral onder die bruin bevolking.

Die satire ''De nieuwe ridderorde'' is ʼn’n parodie van die stigtingsvergadering en dr. Philip en sy ondersteuners word hierin belaglik gemaak. Die drama satiriseer ook die pogings van die sendelinge om wetlike gelykstelling van die inheemse inwoners, wat as ʼn’n aantasting van die regte van die burgers van die Kaapkolonie uitgebeeld word. Boniface laat al die “ridders” van die afskaffing, van kommandeur Dominé Humbug Philipumpkin (ʼn’n toespeling op dr. Philip) tot by die Khoi-karakters Manus Kalfachter, Klaas Galgevogel, Piet Dronkelap en Griet Drilbouten, op klugtige wyse voor die bekoring van Bacchus swig. Die stuk bevat ook interessante sinspelings op dr. Philip se teorie van die onkreukbaarheid van die karakter van die [[Khoikhoi|Khoi]] as groep en sommige van die mees klugtige situasies is waar die Khoi al slingerende hul matigheidsbeloftes in Afrikaans aflê.

In ''Clasius stupidibus bavianus of Het proces om een komedielootje'' in 1834 sit Boniface sy vete met De Lima voort en in hierdie drama is dit De Lima se persoonlike lewe wat geteiken word na aanleiding van De Lima wat sy vrou verlaat het en by mej. Magdalena Theron gaan inwoon het. Die hoofkarakters is Clasius (wat betrekking het op De Lima) en Leonora (mej. Theron) en hulle word geensins gespaar in die drama nie. Clasius word herhaaldelik ʼn’n lootjie (kaartjie) vir die komedie geweier en hy dien ʼn’n eis vir skadevergoeding in, omdat hy die weiering as ʼn’n klad op sy goeie naam beskou. Die eis het allerlei opsetlike verdraaiings of verkeerde voorstellings, wat die humor aan die stuk moes verskaf. Clasius verloor natuurlik die saak en sit sonder ʼn’n pennie, waarna Leonora hom behoorlik toetakel en verder verneder. Hierdie drama is nooit gepubliseer nie, maar bestaan steeds in manuskripvorm. De Lima antwoord in dieselfde jaar met ''Aballino Junior''. Wanneer Boniface en J.J. de Kock ʼn’n uitval het, skryf Boniface die Engelse klugspel ''Kockincoz or The Peltifogging Lawyers’ Plot'', wat hy kamma vertaal vanaf die Burlosutafrican-patoistisch-language, of Kaaps-Hollands (Afrikaans) soos deur J.J. de Kock gepraat. Deurentyd spreek Kockincoz dan ook die Engelse woorde sleg uit. Hierdie drama word in 1956 deur die [[Universiteit van Kaapstad]] se interne drukkery gedruk.

Vanuit die oorspronklike tale vertaal Boniface verskeie werke in Nederlands vir opvoering in die Kaap. Hieronder tel ʼn’n vrye vers vertaling van ''Robert'', ''Chef de Brigands'' van J.H.F. de Lamartélière in 1809 en ''Jocrisse Corrigé'' van Seurin in 1815. In 1825 voer hy sy vertaling van Molière se ''Le Bourgeois Gentilhomme'' in Nederlands op as ''De Burger Edelman''. Ander vertalings en bewerkings van hom sluit in ''Dago'' en ''Pygmalion'', laasgenoemde ʼn’n eenbedryf van Rousseau. Hierdie werke is vermoedelik nie een gepubliseer nie en slegs ''De Burger Edelman'' se manuskrip het bewaar gebly.

Boniface skryf ook ʼn’n aantal gedigte wat feitlik deur die bank in koerante gepubliseer word. In ''De Meditator'' verskyn ''Het paradeplein op Zondag'' wat die Metodiste as teiken het, omdat hulle die Sondag “aan schreeuwende schijnheiligheid” wy. ''De Eerste December'' hekel die “roemvolle emansipasie” van die slawe en ''Het lot van Zuid-Afrika'' is ʼn’n lied wat gewild was onder die Voortrekkers, omdat dit die Britte se uitbuiting van die land en die las wat die burgers moet dra, as tema het. As talentvolle musikus noteer hy die musiek van die plaaslike bevolking (een van die eerste persone om dit te doen) en hy skryf ook self die musiek en lirieke vir sy ballette en ander dramas waarin liedere voorkom.

Op prosagebied lewer hy ʼn’n paar nie-fiksie werke. Sy ''Relation du Naufrage du navire frangais L’Eole'' stel hy saam uit koerantberigte, veral uit die ''South African Commercial Advertiser'' en die ''Mercury'', en uit mondelinge verslae van ʼn’n paar van die agt skipbreukelinge wat die stranding van die L’Eole op die Ooskus in April 1829 oorleef het. Dit bevat ʼn’n lewendige beskrywing van die skipbreukelinge se verblyf onder die swart volke, hulle aankoms by Fort Willshire, besoek aan Grahamstad en hulle uiteindelike aankoms in Kaapstad. Dit is waarskynlik die eerste Franse boek en reisverhaal wat in Suid-Afrika gepubliseer is. Verder skryf hy ʼn’n grammatika-boekie ''Dutch made easy to an Englishman, methodically given in the form of familiar and amusing Dialogues'' wat in 1852 verskyn

== Publikasies<ref>Digitale bibliotheek voor Nederlandse letteren: <nowiki>http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=boni003</nowiki></ref><ref>Worldcat: <nowiki>http://www.worldcat.org/search?q=au%3ABoniface%2C+C.+E.&qt=hot_author</nowiki></ref> ==

=== Ander verwysings ===