Faroëes: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
→Geskiedenis: 20ste |
No edit summary |
||
Lyn 28:
Faroëes behoort daarom tot die kleiner [[Germaanse tale]] van die [[Indo-Europese tale]].
Daar word verhoudingsgewys baie boeke in Faroëes gedruk. Vanaf 1822 tot 2002 verskyn daar 4 306 titels. Die jaar 2000 lewer 'n rekord tot op hede: 170 titels (waaronder 66 vertalings uit ander tale) word uitgegee
Omdat Faroëes ampstaalstatus geniet en verder onderskraag word deur sy ryk letterkunde, word hy tans nie meer bedreig deur die dominansie van Deens soos dit wel nog die geval was tot in die 20ste eeu nie.
Lyn 38:
Die Nordiese dialekkontinuum is vandag nog slegs vir die Vastelandskandinawiese dialekte in Noorweë, Swede en Denemarke vasgestel; in weerwil hiervan sal die Faroëse skryftaal vir baie Noorweërs egter redelik maklik verstaanbaar wees.<ref>Vergelyk die Noorse artikel [[:no:Ormurin langi]] waarin met enkele redes verduidelik word waarom die Faroëse teks vir die Nore leesbaar is.</ref>
Die ou koloniale taal Deens is met Faroëes nòg in skrif nòg in uitspraak onderlings verstaanbaar, hoewel hulle albei van 'n gemeenskaplike Oernordiese voorlopertaal afstam. [[Dene]] sonder die kennis van Faroëes kan in die reël slegs ten dele die geskrewe tekste ontsyfer en van die gesproke taal slegs enkele woorde deur aanvoeling erken. Die Faroërs leer egter Deens van hul derde skooljaar af en beheers dit (in die skryftaal) dikwels tot op moederstaalvlak. Die Faroëse aksent
Al is Yslands en Faroëes uit al die Oudwesnordiese Skandinawiese tale volgens die klank- en [[grammatika|spraakleer]] die naaste aan mekaar verwant, moet [[Yslanders]] en Faroërs met gelykmatige inspanning oefen om mekaar se tale te begryp.<ref name="Loanwords 44">Tórður Jóansson: ''English loanwords in Faroese''. Fannir, Tórshavn 1997 (bl. 44 ff Faroese phonology and grammar)</ref> Oor die algemeen word bevind dat Faroëes die meeste van die oorsprongtaal afgewyk het as Yslands. Dit sien mens veral by die vervoeging van die selfstandige naamwoorde en werkwoorde, wat eenvoudiger vervoeg word as in die Oudnoorse tale, maar heelwat ingewikkelder is as in Deens.<ref name="Far 369">Faroese, bl. 369</ref>
Lyn 91:
Die suidfjordse dialekgroepe verdeel in die:
* Dialek van Sandoy, Skúvoy en Stóra Dímun
* Suðuroy-dialek (aan die suide van die Suðuroyarfjørður met sy eie lekseme en vorme en verdere plaaslike dialekte
Die standaardtaal is die dialekte van Vágar of Tórshavn. Die sprekers van sowel die Noord-Eiland- as die Suðuroy-dialekte kan mens die duidelikste hiervan onderskei. Daarom blyk dit sinvol om van drie hoofgroepe te praat:
Lyn 131:
|}
Die huidige Faroëes se skrif lyk op dié van Oudnoors, maar dit het in so 'n mate klankverskuiwings ondergaan dat ons vandag twee hoofvariëteite (Noord en Suid) ken.
{|class="wikitable"
Lyn 417:
Deur die kerstening van die Faroëreiland in omstreeks 1000 behoort die eiland aan Noorweë, wat sy taalinvloed verder op die eiland inburger. Die Noorse fonetiek, morfologie, woordeskat en sinsbou vind ook neerslag in die Faroëse taal.<ref name="Lockwood 1983.1" />
Die oudste bekende runesteen wat op die Faroëreiland gevind is, is die Kirkjubøstein van omstreeks 1000. Die Sandavágsstein dateer uit die 12de eeu en die Fámjinsstein uit die 16de eeu. Laasgenoemde maak deels gebruik van die Runeskrif, soos dit die gebruik was tot in die tyd na die Hervorming.
Tot in die 13de eeu is daar geen onderskeid te bemerk tussen die Wes-Noorse Faroëreilandtaal en Vastelandnoors nie.
Lyn 434:
Hier is 'n voorbeeld met die spelfout "hrentadi". Dit is opvallend hoe nouliks die Oudnoorse/Oudfaroëse tekste met die hedendaagse grammatika ooreenstem:
<blockquote>Oudfaroëes: ''en so mykid j Hiatlande ad segs skillingar ok xl hrentadi leigan a huerium tolf manadum
<br />Nieufaroëes: ''og so mikið í Hetlandi, at seks og fjøruti skillingar rentaði leigan á hvørjum tólf mánaðum
<br />Vertaling: ''en so baie in Shetland, dat vir die lening oor die twaalf maande sesenveertig sjielings rente oploop...''</blockquote>
Lyn 443:
Na die Hervorming deel Faroëes 'n soortgelyke lot met Noors: Deens word die kerktaal, regstaal en onderwystaal, wat gepaardgaan met Deense handboeke en Deense ontspanningsletterkunde. Daarteenoor waak die Yslanders ([[Ysland]] was ook 'n Deense kolonie) in hierdie tyd egter oor hul ou taal en bou dit op Oudnoors as die brontaal uit. Yslands kon sodoende as letterkundetaal weer voortbestaan en die hele volk deur een standaardtaal verenig, terwyl die Faroëse en Noorse taal in vele dialekte versplinter het.<ref name="FA I LIV" />
'n Faroëse skryftaal het sedert die Hervorming nie meer bestaan nie. Dit kon egter
Die meeste dokumente met betrekking tot die Faroërs word na die Hervorming in Deens geskrywe, hoewel daarin ook enkele Faroëse woorde deurskemer soos veral plek- en persoonsname. Die belangrikste bronne hier is die ''jarðabøkur'' (grondregisters sedert 1584 bygehou) en ''tingbøkur'' (hofrekords sedert 1615 bygehou). Hier toon die tekste byvoorbeeld dat die Ð-klank nie meer uitgespreek word nie.<ref>Faroese (2004), bl. 373</ref>
Lyn 453:
}}
'n Mens beskou in Debes se tyd met ander woorde die Faroëse landstaal dikwels nog as 'n soort Noors. Hammershaimb wys in sy ''Færøsk Anthologi'' van 1891 op 'n feesrede wat Debes aanhaal,<ref>Lucas Jacobson Debes: ''Færoæ & Færoa Reserata''. Kopenhagen 1673, bl. 261 (in die Duitse vertaling van 1757 gaan dit verlore)</ref>
In die ou dansballades het verouderde woorde en vervoeginge gedeeltelik oorleef, maar dit is meestal onmoontlik om hulle volgens tydperke in te deel.<ref>Faroese (2004), bl. 374</ref> Hierdie woorde en vorme is in die huidige ''Føroysk orðabók'' opgeneem en ooreenkomstig aangedui wat die begryplikheid van die ou balladewerke vergemaklik.
Lyn 461:
=== Fonetiese transkripsie van Nieufaroëes ===
==== Svabo ====
Die eerste pionier van die geskrewe Faroëes was die geleerde Jens Christian Svabo (1746–1824).<ref name="Far 374">Faroese (2004), bl. 374 f</ref> In die kader van sy ''Indberetninger fra en Reise i Færø 1781–82'' versamel hy ou Faroëse ballades en skryf hulle heel eerste neer. Dit is egter eers lank na sy dood gedruk. Svabo se spelwyse is na die Vágardialek aangepas;<ref name="FA I LV">Hammershaimb (1891), Bd. I, bl. LV</ref>
Hier is 'n voorbeeld van Svabo se klankgetroue en opvallend konsekwente spelwyse:
Lyn 476:
|Dit was vroeg in die môre<br />(toe) die son die berge rooigekleur het<br />(dat) hulle 'n groot man<br />vanaf Garsia se paleis gesien<ref>Werkwoord verskuif na die volgende reël om in Afrikaans sin te maak: "gesien" is die vertaling van "sóu" in die derde reël.</ref> ry het.
|}
Svabo se skryfwyse van die Vágardialek teen die einde van die 18de eeu toon dat die Faroëse taal sedertdien geensins van uitspraak verander het nie. Die verandering deur /ó/ as /eu/ te skrywe, weerspieël die dialekuitspraak noord van die Suðuroy-Tórshavn-isoglos (die pers isoglos op die kaart bo) as [œu] pleks van [ɔu].<ref name="Far 374" />
==== Schrøter se Sigurdliedere ====
Lyn 504:
* [http://sprotin.fo/dictionaries_dictionary.php Gratis aanlynwoordeboeke, o.a. Faroëes-Engels; -Deens, -Duits, -Spaans, -Italiaans, -Russies], sprotin.fo
* [http://www.websters-online-dictionary.org/definition/Faeroese-english websters-online-dictionary.org Faroese-English] (Aanlynwoordeboek: Faroëes-Engels).
{{wikt|Faroëes}}▼
▲{{wikt|Faroëes}}
{{Germaans}}
| |||