Wikipedia

Adam Tas: Verskil tussen weergawes

Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
k Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q4679883
Stoor wysigings van Adam Tas
Lyn 3:
'''Adam Tas''' ([[1668]] – [[Junie]] [[1722]]) was 'n gemeenskapsleier teen die einde van die 17de eeu in die Kaapkolonie en is veral bekend vir sy rol in die konflik tussen die Kaapse goewerneur [[Willem Adriaan van der Stel]] (seun van die voormalige goewerneur [[Simon van der Stel]]) en die "vryburgers" aan die [[Kaap die Goeie Hoop]].
 
== OorsigLewe en werk ==
Adam Tas is in [[Nederland]] gebore. as seun van Jan Tas en Margaretha Geertruyd Lindenhovius. Een van sy tantes entrou haarmet Duitsedie man,[[Duitser]] Henning Hüsing, hetʼn boer oorspronklik van [[Hamburg]], wat na die Kaap verhuis.emigreer Toeop hysoek (inna [[1697]])sy 29fortuin. was,In het1697 Tasvolg byAdam hulle aangesluit en woon aanvanklik by hulle op die plaas Meerlust, inhulle [[Stellenbosch]] gaanwoning. woonAanvanklik hou Tas hom besig met die sekretariswerk van sy oom se boerdery, maar word twee jaar na sy aankoms aangestel as vaandrig in die burgerlike infanterie. InOp 7 Junie [[1703]] trou hy met Elizabeth von Brakel, die welvarendewelgestelde weduwee van Joris (Hans JürgenJurgen (Joris) Grimpen, wat verskeieʼn aantal plase in die distrikomgewing besit. Hy en Elizabeth het vyf kinders, maar twee is jonk oorlede en twee seuns, Jan en Adriaan, en ʼn dogter, Sara Margaretha, word groot.
 
Tas word diena sy huwelik sekretaris van die “Broederskap”Broederschap, ʼn groep boere wat die [[Verenigde Oos-Indiese Kompanjie]] [[VOC|(VOC)-]] se administrasie aan die Kaap, asonder korrupleiding envan diktatoriaalgoewerneur [[Willem Adriaan van der Stel|Willem Adriaan van der Stel,]] as korrup beskou. TasHulle entrek Hüsingʼn stelpetisie op, die “'n'Klachtscrift''”, petisiewaarin ophulle watplaaslike dieampsdraers VOC-amptenaredaarvan beskuldig vandat hulle magte misbruik vandeur diehandelskontrakte VOCtoe sete handelsmonopolieken enwat slaagnie daarinhulle omeie 63konflik van diebelange 550in Kaapseag vryburgersneem tenie oortuigen om63 ditvan tedie 550 Kaapse Vryburgers teken dit. Sonder om die plaaslike amptenare daarvan in kennis te ligstel, word die getekende petisie direk na die VOC-hoofkantoor se hoofkwartiere in [[Amsterdam]] in [[Nederland]] gestuur. Die skeepsdokter en digter Abraham Bogaert, wie se skip die Kaap aangedoen het op pad na Nederland vanaf [[Batavia|Batavia,]] neem die petisie op 4 April 1706 aan boord na die VOC. Tas word op 28 Februarie 1706 gearresteer en in kettings na [[Kaapstad]] geneem waar hy van opstand aangekla word.
 
Na skuldigbevinding word Tas in die Swart Gat (ʼn klam donker sel wat nie lig inlaat nie) in die [[Kasteel die Goeie Hoop|Kasteel van Goeie Hoop]] in Kaapstad gevange gehou. Aangesien ongeveer helfte (31) van die ondertekenaars van die petisie [[Franse Hugenote]] was en Nederland in hierdie tyd in ʼn oorlog met [[Frankryk]] betrokke was, raak die VOC owerhede in Amsterdam later bekommerd oor die petisie. Hulle vrees dat verdere ongelukkigheid sommige van hierdie Vryburgers kan oorreed om spioene vir Frankryk te word. Die VOC ontslaan dus vir Van der Stel en gelas op 23 April 1707 sy terugkeer na Nederland. Verder is VOC amptenare hierna verbied om enige eiendom aan die Kaap van Goeie Hoop te besit. Dertien maande na sy gevangeneming teken Tas ʼn dokument wat sy besware teen die administrasie terugtrek en hy word vrygelaat. Hy keer terug na sy plaas [[Libertas]] (Latyn vir “vryheid”), wat nou ʼn addisionele betekenis kry: “Tas is vry!” In ʼn poging om sy naam te suiwer stel die goewerneur later sy eie dokument op, die “''Korte-Deductie''”, waarin hy antwoord op die aanklagte van die Vryburgers. Adam Tas stel in 1711 saam met Jakob van der Heiden die “''Contra-Deductie''” op, waarin hulle die aantygings van goewerneur Willem Adriaan van der Stel in sy “''Korte-Deductie''” weerlê en hierdie dokument word weer deur Abraham Bogaert na Holland vervoer. Bogaert skryf volgens agtiende eeuse mode ʼn inleidende vers hiervoor, naamlik “''Op de Contra­deductie der Kaapsche Voort plantelingen, uitgegeven door Jakob van der Heiden, en Adam Tas''”, waarin hy kommentaar lewer oor die karakter en die geskrifte van die genoemde skrywers. Hierdie gedig word in Gerrit Komrij se bloemlesing, “''Die Afrikaanse poësie in ʼn duisend en enkele gedigte''”, opgeneem. Adam Tas se vrou sterf in 1714 en Tas trou daarna weer, hierdie keer op 25 November 1715 met Johanna Koevaal van Leerdam, wat hom in 1718 ontval. Teen die einde van sy lewe is hy een van die Heemraadslede vir Stellenbosch en [[Drakenstein Plaaslike Munisipaliteit|Drakenstein]] en by die jaarlikse opname van die besittings van die koloniste een van die gekommitteerdes vir die Kompanjie. Adam Tas is in Junie 1722 oorlede.
Die petisie word deur Van der Stel verwerp nadat hy bewus geword het daarvan. Tas word op [[28 Februarie]] [[1706]] gearresteer en in kettings na [[Kaapstad]] geneem. Van der Stel het dele van Tas se dagboek laat kopieer (13 Junie 1705 tot 27 Februarie 1706) en gebruik as bewysstukke teen hom. Nadat hy veroordeel is, is Tas in die ''swartgat'', 'n tronksel in die [[Kasteel die Goeie Hoop]], toegesluit.
 
== Skryfwerk ==
Die goewerneur is na Nederland ontbied vir 'n ondersoek. Ondanks sy lang geskrewe verdediging is die uitspraak teen hom gelewer. Die VOC dank van der Stel af en roep hom op [[23 April]] [[1707]] terug na Nederland. VOC-amptenare word daarna verbied om enige grond in die Kaap van Goeie Hoop te besit.
In sy dagboek kom ons te wete dat Tas feitlik alle boeke waarop hy sy hande kon lê, gekoop en gelees het en hy het dus ʼn indrukwekkende kennis van die werke van die grootste denkers van sy tyd. Hierdie kennis en insig word duidelik in sy dagboek weerspieël, waarin ook sy vernuftige taalgebruik opval. Goewerneur Willem Adriaan van der Stel laat gedeeltes van Tas se dagboek (vanaf 13 Junie 1705 tot en met 27 Februarie 1706) kopieer om as bewysstukke teen Tas voor die hof te dien. Hierdie fragmente word in 1911 deur A.C.C. Lloyd, bibliotekaris van die Suid-Afrikaanse Openbare Biblioteek, herontdek en in 1914 gepubliseer. Dit gee ʼn waardevolle uiteensetting van die daaglikse lewe aan die Kaap, die persoonlikhede en politieke gebeurtenisse in hierdie periode en is ook ʼn vroeë aanduiding van die eiesoortige ontwikkeling van Nederlands aan die Kaap. Dis opmerklik hoe Tas telkens nuwe en oorspronklike, hoewel soms ook ruwe, volksuitdrukkings in sy werk gebruik, veral vir die begrip dronkenskap en braspartye hou<ref>Aanhalings is soos aangehaal deur Elizabeth Conradie in haar werk “Hollandse skrywers in Suid-Afrika (Deel 1) (1652-1875”, bladsye 50-64
</ref>. Nou is dit “gepeuselt en gebeekert”, dan “verschyde beekers wijn gestort”, “glaasje wijn binnen gegoten”, of die ontbyt word met wyn “gelardeerd”. In luimige skerts vertel hy hoe sy vriende en kennisse daaruit gesien het op so ʼn geleentheid en hoe hy self na die partytjie na sy huis “gerolt” of “geslentert” is. As hy die gewese landdros Robberts by ʼn gasmaal aantref, word die man vergelyk met “een ezel, die wywater geslobbert heeft”. In kleurvolle taal vertel hy ook van die vrou van die landdros Starrenburg wat kwaadwillig vertel dat sy enige jare tevore op Tas se bruilof nie genoeg vleis gekry het om te eet nie. Sy dagboekinskrywing lui: “Men sal dese geweesene provisioneel grootsche landdrostinne by gelegenheid hierover eens spreeken” en wanneer hy haar sien, “dan derven se haar smoelwerk niet open doen”. Ook sy benamings van mense is bewys van sy skerp geestigheid. Die onbeholpe sieketroosters Mahieu en Lussing word in stede van troosters “krankebedroevers” genoem, ds. Beck word “de preekmaker” en “de paap”, terwyl die kerkraadsvergadering ʼn “kerkegeraas-vergadering” is. Hierdie vaardigheid en besondere vindingrykheid met die pen gee aan Tas ʼn ereplek onder die Kaapse skrywers van die vroeë tyd.
 
== Publikasies ==
Dertien maande na sy arrestasie word Tas vrygelaat en gaan woon hy op sy plaas Libertas tot en met sy afsterwe.
{| class="wikitable"
!Jaar
!Publikasies
|-
|1914
|Dagboek van Adam Tas 1705-1706
|}
 
==Eksterne skakelsBronnelys ==
 
==== Boeke ====
* Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe  Tweede druk 1964
* Conradie, Elizabeth “Hollandse skrywers in Suid-Afrika (Deel I) (1652-1875) J.H. de Bussy, Pretoria, 1934
* Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
* Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede  druk 1984
* Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste  uitgawe 2005
* Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe  Eerste druk 1973
* Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
 
==== Internet ====
* Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/tekst/tas_003dagb02_01/tas_003dagb02_01_0005.php
* SA History: http://v1.sahistory.org.za/pages/people/bios/tas-a.htm
* Van Riebeeck Society: http://www.vanriebeecksociety.co.za/docs/tas.htm
* Wikipedia: [[Adam Tas|https://af.wikipedia.org/wiki/Adam_Tas]]
 
==== Eksterne skakels ====
* [http://www.vanriebeecksociety.co.za/docs/tas.htm Dagboek van Adam Tas]
* [http://www.castleofgoodhope.co.za/ Kasteel die Goeie Hoop]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/wiki/Adam_Tas"