Azerbeidjan: Verskil tussen weergawes

|grootste_stad = [[Bakoe]]

|regeringsvorm = Semi-presidensiële<br />[[republiek]]

|leiername = [[İlham Əliyev]]<br />[[Artur Rasizadə]]

|oppervlak_rang = 114^de

}}

 

 

Azerbeidjan se historiese en kulturele erfenis strek so ver terug as die begin van die menslike beskawing. Die land is een van 'n reeks gebiede op aarde waarna as die "wieg van die mensdom" verwys word en lê in die hartland van 'n aantal antieke beskawings. Tans is Azerbeidjan een van ses onafhanklike state met Turkssprekende bevolkings, 'n lidstaat van die Turkse Raad en ''TÜRKSOY'', 'n internasionale organisasie met sy hoofkwartier in [[Ankara]] wat die gemeenskaplike administrasie van Turkse kultuur en kunste behartig.

Azerbeidjan se 86&nbsp;600&nbsp;km² maak dit effens groter as die [[Suid-Afrika]]anse provinsie [[Mpumalanga]]. 5&nbsp;500&nbsp;km² word deur die outonome Republiek van Nachitsjewan beslaan. Sedert die vroeë 1990's is sowat 'n vyfde van Azerbeidjan se staatsgebied deur Karabach-Armeense eenhede beset, waaronder die hele Nagorno-Karabakh-streek asook dié gebied se landverbindings met Armenië.

 

Azerbeidjan se buurlande is Armenië in die weste, Georgië en die Russiese Federasie (die outonome [[Dagestan|Republiek van Dagestan]]) in respektiewelik die noord-weste en noorde, Iran en – langs 'n grenslyn van net nege kilometer – Turkye in die suide en suid-weste. Die Kaspiese See vorm 'n natuurlike grens in die ooste.

 

 

Die oostelike hoof- asook kleiner bergkamme van die Groot Kaukasus-bergreeks loop deur die noorde van die land. Die hoogste piek in dié reeks, Bazardüzü, is 4&nbsp;466 meter bo seevlak. Die Klein Kaukasus-reeks met die vulkaniese Karabach-hooglande is eweneens in Noord-Azerbeidjan geleë. Laer bergreekse strek vanuit die noord-ooste tot by die Abşeron-skiereiland en die Kaspiese See.

 

 

=== Die Kaspiese See ===

Die Kaspiese See vorm met 'n oppervlakte van 370&nbsp;000&nbsp;km² die grootste natuurlike binnelandse waterreservoir ter wêreld. Dit ontvang water vanuit 'n aantal groot riviere, waaronder [[Wolga]], Koera, Gorgan en Atrek. Daar is geen natuurlike afloop van water uit die see nie. Aangesien die waterliggaam geen verbinding met die groot oseane het nie en deur 'n lae soutgehalte gekenmerk word (net in sy mees suidelike gedeelte is die waardes van die soutgehalte met 30 persent relatief hoog), is die Kaspiese See streng genome 'n meer.

 

 

=== Natuurbewaring ===

Azerbeidjan is baie ryk aan dier- en plantspesies, maar ook aan ongerepte natuurlandskappe. In die Sowjet-tydperk is reeds veertien natuurbewaringsgebiede geproklameer om die land se verskillende ekostelsels te beskerm. Die konsep van hierdie Sowjet-Russiese ''zapovedniks'' het egter voorsiening gemaak vir 'n skeiding van mens en natuur wat vandag nie meer nagevolg word nie.

 

 

== Flora en fauna ==

Die landskappe van Azerbeidjan, wat in verskillende klimaatsones en hoogtes bo seevlak geleë is, bied 'n lewensruimte vir meer as 18&nbsp;000 dier- en 4&nbsp;300 plantspesies. Die laer geleë landsdele het dikwels 'n woestynagtige karakter en is arm aan spesies. Hulle kontrasteer met berghellings wat danksy hoë reënval dig bebos is. Hier word veral loofbosse met eike-, beuke- en kastaiingbome aangetref. Die enigste naaldbome, wat alle klimaatveranderings in die laaste dertien miljoen jaar net soos uiterste hittetoestande getrotseer het, is eldar- en die uiters seldsame Koch-dennebome in die omgewing van die Göygöl-meer. Die bosse in die Suid-Azerbeidjanse Nasionale Hirkan-park is deur [[Unesco]] as wêreldnatuurerfenis gelys. Dié park is die laaste natuurlik habitat van die seldsame ysterhoutboom. Sy swaar hout versink in water. Ander boomspesies, wat orals in die land aangetref word, is platane, granaat-, olyf- en moerbeibome. Altesaam elf persent van Azerbeidjan se oppervlakte is bebos, terwyl die berggebiede met hul Alpynse weiveldflora in die lente met 'n blommeprag spog.

 

== Geskiedenis ==

=== Antieke tydperk ===

Azerbeidjan is in die 1ste millennium v.C. deur 'n Mediese stam bewoon wat veral vir sy priestersklas (''Magi'') bekend gestaan het. Hul naam leef steeds voort in die term "magiër" (towenaar). Dit is ook moontlik dat die Iranse profeet en stigter van die Zoroastrisme, [[Zoroaster]] (of Zarathoestra) 'n boorling van dié gebied was.

 

=== Azerbeidjan onder Sowjet-Russiese heerskappy ===

: ''Hoofartikel: [[Azerbeidjanse Sosialistiese Sowjetrepubliek]].''

Die eerste sosiaal-demokratiese groeperings is in Bakoe reeds in die 1890's gevorm, en vanaf 1901 het Russiese Bolsjewiki van Bakoe een van die sentrums van hul radikale politieke beweging gemaak van waar in 1903, 1904 en 1913/1914 algemene stakings georganiseer is. Net enkele dae ná die [[Russiese Rewolusie (1917)#Oktober-rewolusie|Russiese Oktoberrewolusie]] op 25 Oktober 1917 was ook Bakoe in die magsgreep van Bolsjewiki. Hulle is nege maande later in 'n burgeroorlog met republikeinse nasionaliste en sogenaamde "wit troepe", wat deur Turkye en die Duitse Ryk ondersteun is, verwikkel.

 

 

=== Konflik met Armenië ===

Die onafhanklikwording van Azerbeidjan is deur 'n bloedige konflik met Armenië oorskadu, wat sy wortels het in 'n ou gebiedsgeskil waarin die twee lande mekaar teenstaan in hul wedersydse aanspraak op die outonome gebied Nagorno-Karabakh.

 

 

== Bevolking ==

In Julie 2011 het die bevolking van Azerbeidjan 9&nbsp;165&nbsp;000 beloop waarvan 53,1 persent verstedelik was. Die jaarlikse bevolkingsgroei was in 2010 1,3 persent. 23 persent van die bevolking is jonger as 14 jaar.<ref>[http://www.azernews.az/en/Nation/28830-Azeri_population_up_1.3_pct ''azernews.az: Azeri population up 1.3 percent'']</ref> Die mees digbevolkte gebiede is die Abşeron-skiereiland rondom Bakoe en die Lenkoran-vlakte. Feitlik die hele bevolking is geletterd.

 

95 persent van die Azerbeidjanners is aanhangers van die Islamitiese geloof (waarvan 85 persent Sjiïete en 15 persente Soenniete).<ref>[http://files.preslib.az/projects/remz/pdf_en/atr_din.pdf Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan – Presidential Library – Religion]</ref> Daar is 'n klein Joodse minderheid asook klein gemeentes Russies-Ortodokse, Georgies-Ortodokse, Armeens-Apostoliese (In Nagorno-Karabakh), Rooms-Katolieke en Protestantse Christene.

 

Die Islamitiese godsdiens speel steeds 'n belangrike rol as kulturele tradisie en bron van identiteit, en alhoewel die invloed van Islamistiese stromings sedert Azerbeidjan se onafhanklikwording toegeneem het, is die persentasie praktiserende Moslems laer as in ander Islamitiese lande. Nogtans voel talle jongmense aangetrokke tot die godsdiens en word orals in die land nuwe moskees opgerig en bestaandes gerestoureer, so byvoorbeeld in Şüvələn en Nardaran, twee stede op die Abşeron-skiereiland waar inwoners tradisioneel streng godsdienstig is. Hier het groot religieuse gebouekomplekse ontstaan.

 

 

=== Duitse nedersettings ===

Die kulturele betrekkinge met Duitsland kan tot in die vroeë 19de eeu teruggevoer word. Vanaf 1818 het Swabiese setlaars – merendeels radikale Piëtiste uit Württemberg – hulle in die Suid-Kaukasusgebied gevestig en diep spore gelaat. Die eerste Duitse nedersetting in Azerbeidjan was Alt Katharinenfeld wat in 1818 gestig, maar een jaar later weer verlaat is. 'n Tweede kolonie het aan die teenoorliggende oewer van die Sjamchor-rivier ontstaan.

 

 

== Taal ==

[[Azerbeidjans]] of Azərbaycan dili, wat soms ook Azeri genoem en by die suid-westelike groep van Turkse tale gereken word, het sedert 1992 ampstaalstatus. In dieselfde jaar is die [[Cyrilliese alfabet]], waarin die taal sedert 1939 geskryf is, deur Latynse letters vervang.

 

=== Binnelandse beleid ===

==== Staatsvorm en regeringstelsel ====

Volgens die grondwet van 1995 is Azerbeidjan 'n presidensiële republiek. Dit verleen verregaande grondwetlike en uitvoerende bevoegdhede aan die president wat vir 'n ampstermyn van vyf jaar regstreeks verkies word. Oorspronklik het die Azerbeidjanse grondwet die president tot twee ampstermyne van vyf jaar elk beperk, maar hierdie beperking is opgehef nadat stemgeregtigdes in 'n referendum op 18 Maart 2009 'n sodanige wysiging van die grondwet met 'n groot meerderheid van die uitgebragte stemme goedgekeur het.

 

 

==== Nagorno-Karabakh ====

Vanaf 1988 het etniese konflikte tussen Azerbeidjanners en Armeniërs rondom die Nagorno-Karabakh-streek ontstaan waar etniese Armeniërs, hul taal en kultuur stelselmatig onderdruk en infrastruktuur nie onderhou is nie. Hierdie gebied met 'n oppervlakte van 4&nbsp;400&nbsp;km² en 'n bevolking van 137&nbsp;743 (volgens die sensus van 2005), wat in 1921 by Azerbeidjan ingesluit is, was merendeels (73,5 persent) deur etniese Armeniërs bewoon toe die geskil in 1992 tot 'n volskaalse oorlog tussen Armenië en Azerbeidjan geëskaleer het wat tot in 1994 sou voortduur. Ondanks 'n wapenstilstandsooreenkoms, wat deur Rusland bemiddel is, het in Maart 2008 weer gevegte langs die demarkasielyn opgevlam.

 

 

==== Betrekkinge met die Verenigde State ====

Terwyl die Verenigde State die Kaspiese Seegebied as 'n strategies belangrike wêreldstreek beskou, is samewerking met Washington eweneens van stategiese belang vir Azerbeidjan.

 

== Ekonomie ==

=== Ontwikkeling ===

Alhoewel ekonomiese groei in Azerbeidjan teen 'n sterk tempo voortduur, steun dit net soos in die Sowjettyd hoofsaaklik op die oliebedryf en ander natuurlike hulpbronne. Ná die onafhanklikwording in 1991 het die ekonomie 'n transformasieproses na 'n markekonomie begin – 'n ontwikkeling wat tydelik deur die oorlog met Armenië onderbreek is.

 

 

=== Landbousektor ===

Landbou is die belangrikste ekonomiese sektor ná die olie- en gasbedryf. Sy aandeel aan die bruto nasionale produk beloop sowat 7 persent. Sowat die helfte van die oppervlakte word vir landboudoeleindes gebruik, waarvan 1,8 miljoen hektaar as akkerland en 2,1 miljoen hektaar as weivelde, die res word vir vrugte- en wynbou, teeplantasies en ander spesiale gewasse gebruik. Meer as sewentig persent van die akkerland is onder besproeiing.

 

== Vervoer ==

=== Spoorweë ===

Die eerste spoorlyn in Azerbeidjan, wat op 20 Januarie 1880 ingewy is, was 20 kilometer lank en het Bakoe met Sabunçu verbind. Destyds is ru-olie met stoomtreine vervoer. Op 8 Mei 1883 is die spoorlyn tussen Bakoe en Tbilisi met 'n lengte van 550&nbsp;km en in 1900 'n derde verbinding tussen Derbent en Bileceri (231&nbsp;km) in bedryf gestel.

 

== Kultuur ==

=== Olie ===

Ru-olie is een van die goue drade wat deur die geskiedenis van Azerbeidjan loop. Kleiner hoeveelhede olie is reeds vanaf antieke tye op die Abşeron-skiereiland ontgin om as brandstof te dien, onder meer om die vlamme in die vuurtempels van die Zoroastrisme te voed wat as reinigende krag vereer is, of as preserveermiddel.

 

 

=== Literatuur ===

Azerbeidjanners heg groot waarde aan hul digkuns, en die land se digters is alomteenwoordig in die vorm van talle monumente. [[Nezami|Nizami Gəncəvi]], 'n 12de eeuse Azerbeidjanse digter wat in die destydse literêre taal Persies geskryf het, word as die beduidendste klassieke digter van die Persiese poësie beskou, en monumente, wat tere ere van die digter opgerig is, word in elke Azerbeidjanse stad aangetref. 'n Groot Nizami-monument is byvoorbeeld in die middestad van Bakoe op die Fonteineplein opgerig. Die jaar 1991 is deur [[Unesco]] tot Nizami-jaar verklaar.

 

 

=== Musiek ===

Musiek speel 'n sentrale rol in die alledaagse lewe en die kultuur van Azerbeidjanners. Baie inwoners speel tenminste een instrument, en hierdie musikale belangstelling en aanleg word deur die staat met groot subsidies vir musiekonderwys en musikale kunste bevorder.

 

 

=== Kookkuns ===

Die afwisselende natuur, die verskeidenheid klimaatsones en die lang geskiedenis met verskillende kulturele invloede word in Azerbeijan se kookkuns weerspieël. Al is dit nog weinig bekend in die buiteland, word dit deur kenners as een van die mees gesofistikeerdes ter wêreld beskou.<ref>Uli Rothfuss: ''Aserbaidschan – Land der Feuer''. Bern: Edition Erpf 1997, bl. 246</ref> Oosterse en Kaukasiese invloede word gekombineer met vars [[spesery]]e en kruie wat dikwels slegs in Azerbeidjan beskikbaar is en hier gebruik word om 'n verskeidenheid vleisgeregte te verfyn. Die hoë lewensverwagtig van Azerbeidjanners word dikwels naas die gematigde klimaat en gesonde leefwyse ook aan sy gesonde kos toegeskryf.

 

 

== Eksterne skakels ==

* [http://www.youtube.com/watch?v=6LBUF4oR8lE ''Video: Azerbeidjan – Land van Vlamme'']

 

 

{{Lande van Asië}}