Bordeaux: Verskil tussen weergawes

| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[Lêer:Aquitaine flag.svg|23px]] [[Nieu-Akwitanië]]

| style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[Lêer:GirondeFlag.gif|23px]] [[Gironde]]

| '''Stigting'''

|  - Bevolkingsdigtheid

|  - Metropolitaanse gebied

'''Bordeaux''' ([[Frans]]: ​[bɔʁˈdo], [[Oksitaans]]-[[Gaskonies]]: ''Bordèu'', [[Baskies]]: ''Bordele'') is 'n stadhawestad in die suidweste van [[Frankryk]] met 'n bevolking van 241&nbsp;287 (in 2012). Bordeaux is die administratiewe [[hoofstad]] van die région (gewes) [[Nieu-Akwitanië]] en die [[département]] [[Gironde]] en die sentrum van die metropolitaanse gebied Arcachon-Bordeaux-Libourne met 'n totale bevolking van 1,25 miljoen. Die inwoners word in Frans ''Bordelais'' genoem. Bordeaux is die grootste stad in die département Gironde, die région Akwitanië en die negende grootste in Frankryk. Die stedelike agglomerasie van Bordeaux is die sesde grootste in die land. Bordeaux is bekend vir sy voortreflike kos en wyn.<ref name="HAT Taal-en-feitegids">HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8</ref>

Bordeaux gebruik 'n muurkroon met sewe goue tinne as sy kroon (dit verwys na Bordeaux as 'n eersterangse stad). In plaas van hierdie muurkroon word op die stadswapen dikwels 'n grawekroon gebruik -– dit verwys na die feit dat Bordeaux se ''jurade'' (die stadsraad onder die ''Ancien Régime'') sedert die 16de eeu ook die graafskap Ornon (wat grootliks met die huidige dorpe Gradignan en Villenave d'Ornon ooreenkom) geregeer het. Bordeaux is daarnaas een van slegs drie munisipaliteite in Frankryk wat nog steeds 'n adellike titel uit die tydperk voor die [[Franse Rewolusie]] dra.

Bordeaux lê tussen twee gebiede wat in geomorfologiese opsig op mekaar lyk -– Médoc langs die rivier se benedeloop en Graves langs sy boloop. Die plaaslike wingerde strek dikwels tot in die beboude gebiede.

Die mikroklimaat van Bordeaux en sy omgewing is uiters gepas vir wynbou. Die stad en die wingerde word daarnaas deur 'n breë strook denneboombosse, die ''Forêt des Landes'', teen seewinde beskerm. Ook die Gironde se rivierloop oefen 'n matigende invloed op -– die rivierwater werk soos 'n reusagtige battery wat bedags warmte stoor en dit snags weer uitstraal. Daarnaas reflekteer die rivierwater die invallende sonstrale na die omgewing.

Bordeaux was oorspronklik 'n Keltiese nedersetting, Burdigala, wat in die 3de eeu v.C. gestig is en as die hoofstad van die Bituriges-Vivisci-stam gedien het. Vanweë sy strategiese ligging langs 'n belangrike Wes-Europese handelspad het die stad reeds vroeg 'n belangrike rol gespeel. Die stad was 'n goeie voorbeeld vir 'n nedersetting wat slegs om strategiese redes gestig is -– die moerasgebiede van die omgewing was gevrees vanweë die malaria-gevaar wat hulle ingehou het.

Die wynbou in die omgewing van Burdigala is hoogs waarskynlik deur die Romeine ingevoer, alhoewel die presiese datum nie bekend is nie. Daar is reeds voor die begin van die Christelike jaartelling [[wyn]] in die gebied geniet, soos argeologiese vondse van amfore bewys het, maar dit is veral uit die Mediterreense [[Gallia Narbonensis|Provincia Narbonensis]] ingevoer. Die plaaslike wynbou het vermoedelik in die 1ste eeu n.C. 'n aanvang geneem -– die tydperk van Bordeaux se eerste ekonomiese bloeitydperk wat tot by die einde van die 4de eeu geduur het.

Eleonore het haar leen nou vir 'n tweede keer as bruidskat vir haar huwelik met die twintigjarige Henri Plantagenêt, graaf van Anjou en hertog van [[Normandië]], gebruik wat kort daarna plaasgevind het. Toe Henri Plantagenêt twee jaar later die Engelse troon oorgeërf het, het die hele Akwitanië 'n Engelse besitting geword. Bordeaux het van die 12de tot by die 15de eeu onder die heerskappy van die Engelse koningshuis gebly. Die Engelse het 'n nuwe stadsmuur en 'n reusagtige paleis opgerig en die ou Romaanse kerk met 'n Gotiese gebou, die katedraal Saint-André, vervang. Bordeaux het toe die setel van 'n aartsbiskop en die hoofstad van die vorstedom Guyenne geword -– ''Guyenne'' was 'n Engelse vervorming van die Franse ''Aquitaine'' ("Akwitanië").

Die burgers, waaronder baie magtige en welvarende koopmans, was ongelukkig met die nuwe politieke situasie aangesien Bordeaux nou van sy afsetgebiede in Engeland afgesny was. Die Franse koning het in elk geval nie verseker gevoel van die burgers se lojaliteit en trou aan Frankryk nie en twee groot vestings laat oprig -– die Château de la Trompette in die noorde en die Château du Hâ in die weste. Hierdie kastele was daarop gemik om die stad teen invallers te verdedig, maar hulle het ook as gevangenisse gedien, en hul geskutte kon tydens opstande teen die plaaslike bevolking gerig word. Vir maksimum-effektiwiteit van hul wapens in die skootsveld binne-in die stadsmuur was geboue in Bordeaux beperk tot een verdieping.

Nogtans is in hierdie periode Bordeaux se infrastruktuur opgeknap; die stad was 'n belangrike sentrum vir die troepevervoer na [[Spanje]]. Vanaf 1816 is die eerste vaste brug oor die Garonne opgerig, die ''Pont de Pierre'' (letterlik "Steenbrug") -– die voorloper wat onder Napoléon gebou is was 'n eenvoudige houtbrug. Volgens oorlewerings het die plaaslike ampsdraers Napoléon gewaarsku dat die rivier se sterk stromings en vloede vir die argitekte onberekenbaar sou wees, maar die keiser is net verlei tot sy beroemde spreuk "''Impossible n'est pas français!''" (letterlik: "Onmoontlik is nie Frans nie!"). Onder Napoléon is ook die wye halfronde ''boulevard'' (pragstraat) rondom die historiese stadskern gebou.

Die Duitsers het egter ook in Bordeaux vir sy [[wyn]]e belang gestel: Sowel die Duitse weermag asook partyamptenare -– waaronder Hermann Göring -– was mal oor die gebied se topwyne. Heinz Bömers, 'n wynhandelaar uit [[Bremen (stad)|Bremen]] wat deur die Duitsers as sogenaamde ''Bevollmächtigte für Weinimporte'' ("Gevolmagtigde vir Wyninvoere") aangestel is (maar deur die Franse bevolking die ironiese titel ''Weinführer'' gekry het), het in 'n formeel onafhanklike posisie verkeer. Sy onuitgesproke opdrag was egter die plundering van Bordeaux en die verskeping van alle wynvoorrade na Duitsland. Bömers se familie was vroeër self eienaars van wingerde in Bordeaux, en hy het in werklikheid 'n afsku van Göring gehad. Bömers het daarin geslaag om hierdie planne met sy slim taktiek te verydel, maar in die loop van die oorlog het die Duitsers hul ekonomiese druk op sowel die wynbouers asook die res van die bevolking steeds versterk en die lewe in die gebied ondraaglik gemaak. In 1944 was talle bewoners genoodsaak om die maer wynbougrond met primitiewe hulpmiddels vir akkerbou te gebruik.

In die tweede helfte van die 20ste eeu was aan groot strukturele veranderings onderhewig. Chaban was 'n voorstander van 'n beleid waarby industrialisering soms met radikale modernisering gepaard gegaan het: Die sentraal geleë ou seehawe is sedert die sestigerjare geleidelik uit bedryf gestel en deur 'n nuwe haweterminaal naby Le Verdon aan die Gironde-monding vervang -– hierdie diepseehawe beskik oor 'n groter kapasiteit en kan ook houerskepe hanteer. Olietenkers doen tans by 'n nuwe raffinadery in Pauillac aan wat sowat vyftig kilometer van Bordeaux af geleë is.

In die noorde van die stad het 'n skouterrein, hotelle en winkelsentrums ontstaan. Vir die oprigting van 'n nuwe administratiewe buurt naby die middestad is 'n hele kwartier gesloop. Daarnaas is 'n nuwe snelweg rondom Bordeaux gebou om verkeersprobleme vas te vat. Die Universiteit van Bordeaux is ná die studente-onluste van Mei 1968 na 'n nuwe kampus in die voorstad Talence verskuif -– 'n maatreël waarmee die plaaslike owerhede sowel die Amerikaanse geslote kampus-voorbeeld gevolg asook moontlike onrusstokers uit die middestad verban het.

Een van Bordeaux se nuutste trekpleister vir stadsbewoners en toeriste is die waterspieël wat tussen Mei 2005 en Julie 2006 deur Michel Corajoud, Pierre Gangnet en Jean-Max Llorca geskep is. Met 'n oppervlakte van 3&nbsp;450&nbsp;m² is dit die grootste waterspieël ter wêreld wat vanweë sy spieëleffek aangelê is om Bordeaux se geskiedkundige Beursplein te verfraai. Die waterspieël is tydens sonnige weer daagliks tussen tien uur soggens en tien uur saans in bedryf, waarby elke siklus -– spieël- en newel-effek -– 'n halfuur duur. Aan weerskante van die spieël is 'n wandellaan aangelê wat oor 2&nbsp;000&nbsp;m² strek. Dit vorm die sentrum van die esplanade met 5&nbsp;850&nbsp;m².

Bordeaux word dikwels die "Wêreldhoofstad van [[wyn]]" genoem. Van die Bordeaux-wyne wat in die omgewing van die stad verbou word behoort tot die mees uitstaande gehaltewyne ter wêreld. Die plaaslike wynboubedryf behels 117&nbsp;514 hektaar se wingerde, 14&nbsp;000 wynprodusente, 400 groothandelaars en 'n jaarlikse omset van € 14,5 miljard (ZAR 145 miljard). Jaarliks word sowat 700 miljoen bottels Bordeaux-wyn geproduseer -– van gewone tafel- tot topwyne.

Bordeaux se onderwysgeriewe is 'n sterk mededingende faktor ten gunste van die stad. Die totale aantal studente, wat by die Universiteit van Bordeaux -– die enigste in die département Gironde -– ingeskryf is, beloop sowat 70&nbsp;000. Hierdie tersiêre instelling bestaan uit vier formeel onafhanklike universiteite wat nogtans gemeenskaplik onder een naam optree en veral ten opsigte van hul kampusse, spyseniering en koshuise saamwerk.

In 1793 is die universiteit ontbind en eers meer as honderd jaar later, volgens 'n wet wat op 10 Julie 1896 afgekondig is, herstig. Die universiteit was ná die studente-onluste van Mei 1968 genoodsaak om die grootste deel van sy aktiwiteite na die suidelike voorstede van Bordeaux te verskuif en in drie instellings -– Bordeaux I, Bordeaux II en Bordeaux III -– op te splits. In 1995 is die Universiteit van Bordeaux I verder verdeel in die nuwe Bordeaux I en Bordeaux IV.

* {{vlagikoon|Israel}} [[Asjdod]], [[Israel]], sedert 1984.<ref name="Susterstede">{{fr}} {{cite web|url=http://www.bordeaux.fr/p63778/europe%C2%A0et%C2%A0international|title=Bordeaux -– Rayonnement européen et mondial|accessdate=29 Julie 2013|work=Mairie de Bordeaux|archiveurl=http://web.archive.org/web/20130207154903/http://www.bordeaux.fr/p63778/europe%C2%A0et%C2%A0international|archivedate =7 Februarie 2013}}</ref><ref name="Susterstede 2">{{fr}} {{cite web|url=http://www.cncd.fr/frontoffice/bdd-recherche-resultat.asp?searchField=bordeaux&x=36&y=14|title=Bordeaux-Atlas français de la coopération décentralisée et des autres actions extérieures |accessdate=29 Julie 2013|work=Délégation pour l’Action Extérieure des Collectivités Territoriales (Ministère des Affaires étrangères)|archiveurl=http://web.archive.org/web/20130207152951/http://www.cncd.fr/frontoffice/bdd-recherche-resultat.asp?searchField=bordeaux&x=36&y=14|archivedate=7 Februarie 2013}}</ref>

* {{vlagikoon|Spanje}} [[Bilbao]], [[Spanje]].<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" />

* {{vlagikoon|Azerbeidjan}} [[Bakoe]], [[Azerbeidjan]], sedert 1985.<ref name="Susterstede 2" /><ref name="Azerbaijan twinnings">{{en}} {{cite web|url=http://www.azerbaijans.com/content_1719_en.html|title=Twin-cities of Azerbaijan|accessdate=9 Augustus 2013|work=Azerbaijans.com}}</ref>

* {{vlagikoon|Verenigde Koninkryk}} [[Bristol]], [[Verenigde Koninkryk]], sedert 1947.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" /><ref name="Bristol">{{en}} {{cite web|url=http://www.bristol.gov.uk/ccm/navigation/leisure-and-culture/tourism-and-travel/town-twinning/|title=Bristol City – Town twinning|publisher=2009 [http://www.bristol.gov.uk/ccm/portal/ Bristol City Council]|accessdate=17 Julie 2009}}</ref><ref name="Archant twinning">{{en}} {{cite web|url=http://www.completefrance.com/language-culture/twin-towns|title=British towns twinned with French towns|accessdate = 11 Julie 2013|work=Archant Community Media Ltd}}</ref>

* {{vlagikoon|Marokko}} [[Casablanca]], [[Marokko]], sedert 1988.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" />

* {{vlagikoon|Japan}} [[Fukuoka]], [[Japan]], sedert 1982.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" />

* {{vlagikoon|Peru}} [[Lima]], [[Peru]], sedert 1957.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" />

* {{vlagikoon|Verenigde State}} [[Los Angeles]], [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], sedert 1968.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" /><ref name="Los Angeles">{{en}} {{cite web|url=http://sistercities.lacity.org/ |title=Sister Cities of Los Angeles|publisher=sistercities.lacity.org|accessdate=29 September 2011}}</ref>

* {{vlagikoon|Spanje}} [[Madrid]], [[Spanje]], sedert 1984.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" />

* {{vlagikoon|Duitsland}} [[München]], [[Duitsland]], sedert 1964.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" /><ref name="München">{{de}} {{cite web|title=Partnerstädte|url=http://www.muenchen.de/rathaus/Stadtpolitik/Partnerstaedte.html|work=muenchen.de|accessdate=3 April 2013}}</ref>

* {{vlagikoon|Algerië}} [[Oran]], [[Algerië]], sedert 2003.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" />

* {{vlagikoon|Portugal}} [[Porto]], [[Portugal]], sedert 1978.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" /><ref name="Porto Internasionaal">{{pt}} {{cite web|url=http://www.cm-porto.pt/document/449218/481584.pdf|title=International Relations of the City of Porto|publisher=2006–2009 Municipal Directorateofthe PresidencyServices InternationalRelationsOffice |accessdate=10 Julie 2009}}</ref>

* {{vlagikoon|Kanada}} [[Quebecstad]], [[Kanada]], sedert 1962.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" />

* {{vlagikoon|Palestynse Owerheid}} [[Ramallah]], [[Staat Palestina]].<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" />

* {{vlagikoon|Letland}} [[Riga]], [[Letland]].<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" /><ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.riga.lv/EN/Channels/Riga_Municipality/Twin_cities_of_Riga/default.htm |title=Twin cities of Riga|publisher=Riga se stadsraad |accessdate=27 Julie 2009}}</ref>

* {{vlagikoon|Rusland}} [[Sint Petersburg]], [[Rusland]], sedert 1993.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" /><ref name="Sint Petersburg">{{en}} {{cite web |url=http://eng.gov.spb.ru/figures/ities |title=Saint Petersburg in figures – International and Interregional Ties |publisher=Saint Petersburg City Government |accessdate=23 Maart 2008}}{{deadDooie linkskakel|date=March 2013}}</ref>

* {{vlagikoon|Volksrepubliek van Sjina}} [[Wuhan]], [[Volksrepubliek van Sjina]], sedert 1998.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" />

* {{vlagikoon|Libanon}} [[Zahlé]], [[Libanon]], sedert 2006.<ref name="Susterstede 2" />

* {{vlagikoon|Pole}} [[Krakau]], [[Pole]], sedert 1993.<ref name="Susterstede" /><ref name="Susterstede 2" /><ref name="Kraków">{{pl}} {{cite web|url=http://www.krakow.pl/otwarty_na_swiat/2531,kat,0,5,miasta_partnerskie.html|title=Kraków -– Miasta Partnerskie|accessdate = 10 Augustus 2013|work=Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków|trans_title=Kraków -Partnership Cities|archiveurl=http://web.archive.org/web/20130702010825/http://www.krakow.pl/otwarty_na_swiat/2531,kat,0,5,miasta_partnerskie.html|archivedate=2 Julie 2013}}</ref>

* {{vlagikoon|Turkye}} [[Samsun]], [[Turkye]], sedert 2010.<ref name="Susterstede 2" /><ref>{{tr}} {{cite web|url=http://www.haberexen.com/news_detail.php?id=26638 |title=Samsun- Bordeaux işbirliği sözleşmesini imzalandı |publisher=HaberExen.com |accessdate=22 November 2010}}{{deadDooie linkskakel|date=Maart 2013}}</ref>

* {{fr}} [http://www.bordeaux.fr/ Amptelike webwerf]