Barend J. Toerien: Verskil tussen weergawes

▲“''Verliese en aanklagte''”<ref>Brink, André P. “Rapport” 17 Februarie 1974</ref> toon ’n groot vooruitgang wat verstegniek aanbetref en tematies sluit die gedigte by die titel aan. Hy is in hierdie bundel een van die eerste Afrikaanse digters wat hom baie sterk teenoor die vergrype van apartheid uitlaat. Die “''Verliese''”-afdeling is meestal veroorsaak deur maatskaplike omstandighede, sterfte, egskeiding en afskeid van jeug. Ingrid Jonker word gehuldig (“''Om Ingrid te huldig''” – waarin veral die digteres se kompromislose lewe uitgelig word, wat eindelik aanleiding gee tot die aanvaarding wat haar nie in haar lewe beskore was nie) en sy ma (“''In memoriam matris''” – waar die moeder geskets word in haar posisie in die vrye natuur, die tuin of die plaaswerf wat dan as gestorwene transformeer en as populier steeds deel is van die aarde). Jeugherinneringe word beskryf in “''Ou opstal: Perdekraal''” waarin ’n gesin se vertrek uit hul huisie en die daaropvolgende verval nugter uitgebeeld word. Die siklus “''Verliese''” en “''Afwesige meisietjie''” en die gedig “''Stil, stil die huis is vol''” gee op direkte, nie-sentimentele wyse uiting aan die geskeide man se pyn, die verlies van ’n kind en eensaamheid. “''Nagstuk''” bring die afskeid van ’n eie kind in verband met die herinnering van die snikke van ’n meisie wat weens apartheid haar huis moes verlaat, sodat persoonlike trauma verbind word aan die soortgelyke pyn wat politiek-geïnduseerde trauma meebring en hierdie gebeure laat uitstyg tot ’n skrynende aanroep van God. “''Terras. Lente''” beskryf die omwenteling en nuwe krag wat die koms van die lente meebring. Van die beste verse in hierdie afdeling het dit dan ook oor vernuwing, soos “''Upstate''” (met selfs in die middel van die winter tekens van die naderende lente) en “''Aanvange''” (waarin vernuwing in sy normale vloei gesien word as geboorte van die dood). “''Popsie''” gee uiting aan die kortstondige genot van ’n nuwe erotiese ondervinding, terwyl “''Winste''” die skoonheid van ’n nuwe verhouding beskryf. Deur die opnoem en onthou van plaasname en natuurdinge (“''Terugkoms''”, “''Om te onthou is om te lewe''”) word die mooie uit die vergetelheid geruk en die lelike tot die ashoop van vergeet verdoem. Die afdeling word afgesluit met “''Reisvaardig''”, waarin die spreker aandui dat hy nou lig reis en impliseer dat hierdie lewenstyl ook verlies besweer. Die gedigte in die “''Aanklagte''”-afdeling gee uiting aan protes teen politieke onreg, veral die bevoorregte posisie van die blanke in Suid-Afrika, die onderdanigheid van die bruin mense, die wit mense se rassistiese hoogmoed in hulle optrede teenoor die swart mense en die menslike verhoudings wat binne so ’n situasie onmoontlik is. Daar word ook besin oor die haalbaarheid van politieke poësie. “''Die koue''” dateer reeds uit 1955 en gee op simboliese wyse uiting aan die toenemende koue wat die land sal ondervind terwyl dit deur apartheid geïsoleer word, terwyl “''’n Soort gelykenis''” ook simbolies is wat uitbeeld dat die gedweë onderdanigheid van die voël (simbool van die anderskleuriges in die land) nie ’n ware weergawe van sy gees is nie. “''Kabaretliedjie''” gee op ritmiese en direkte wyse uiting aan die rassistiese selfverheerliking wat apartheid meebring. “''Die getuienis''” beskryf hoe ’n boer een van sy werkers doodgeslaan het en het sy oorsprong van ’n koerantberig, wat woordeliks weergegee word. In “''Om uit woede te skryf''” word apartheid reeds bespreek as iets wat later slegs in nuusfilms en geskiedenisboeke onthou sal word, en nie deur poësie nie, omdat goeie poësie nie deur ’n walg geïnspireer word nie. “''Die wit hemel''” beskryf die huigelagtige apartheid-saamlopers wat hulle hemel slegs in Antarktika sal ontdek, waar alles wit is. “''Die armes''” is ’n uitroep van ’n geveinsde wat hom kamtig oor die swart en bruin armes bekommer, maar niks daaraan doen nie. Hierdie afdeling sluit af met “''Slotsom''”, waarin die spreker se ambivalente haat-liefde verhouding met sy land uitgebeeld word.

▲In “''Illusies, elegieë, oorveë, transfusies''” <ref>Brink, André P. “Rapport” 8 Februarie 1976</ref>hou die digter hom nie rigied by die vier kategorieë nie, maar beweeg heen en weer en tussenin en koppel die temas aanmekaar. Daar is dan ook nie ’n indeling in verskillende afdelings nie.<ref>Brink, André P. “Voorlopige Rapport” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1976</ref> Sommige van die swakhede in sy vroeër bundels (knallende rymwoorde en onnatuurlike taal) word hier plek-plek herhaal, maar oor die algemeen is daar groot vooruitgang te bespeur en is hy veel meer subtiel in sy uitbeelding,<ref>Cloete, T.T. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 16 no. 2, Junie 1976</ref> terwyl sy tegniese vernuf soos veral waarneembaar in sy afwerking van die verse en sy uitbuiting van die klank- en betekeniswaarde van die woord hier ’n nuwe hoogtepunt bereik.<ref>Johl, Johann “Standpunte” Nuwe reeks 125 Oktober 1976</ref> Die illusies van die titel vind uiting in verse waar die kortstondigheid en verganklikheid verbeeld word, wat ook die erotiek insluit. “''Herfsdag by die see''” en “''Swewend, opvlammend''” is voorbeeld van hierdie erotiese ervarings wat speels en lig uitgebeeld word. Die reeks “''Die soet sintuie''” verken die lewe en die wêreld in knap uitbeelding van alledaagse belewenisse soos spit in die blomtuin, stap in die herfs en aanskoue van ’n mooi meisie, waarin die sintuie van klank, reuk en aanraking ontgin word. Veral “''Van swem in die rivier''” is ’n mooi loflied aan die lewe. Daarenteen beeld “''Die suur sintuie''” op groteske wyse die  aftakeling van ouderdom uit. Elegieë word gelewer in huldeblyke aan gestorwenes en herinneringe aan die verlede. “''Milena Jesenská''” is ’n vers oor hierdie Tsjeggiese joernalis wat in Mei 1944 weens nierversaking in Ravensbrück in ’n Duitse konsentrasiekampdood is. Sy het ’n kortstondige verhouding met Franz Kafka gehad, maar was in daardie stadium reeds getroud en Kafka verbreek dus die verhouding. Die sneeuverse is eerder elegies van toon as aard, met die koue wat telkens simbolies is van vereensaming. “''Sneeu''” beskryf die verganklikheid van die mens, “''Sneeustil''” die verlies van ’n moedertaal wat nie meer gehoor word nie en “''Bed van sneeu''” die gebrek aan geborgenheid meegebring deur die onsekerheid oor God en sin in die lewe. “''Met Phyllis ingekooi''” beskryf  hoe die kat Phyllis die spreker se enigste metgesel en warmte is tydens die sneeuval. Hierdie gedig gee treffende teenstelling tussen die koue en die warmte en is met sy speelsheid ’n besondere toevoeging tot katgedigte in Afrikaans. “''Titel: blanko. Opdrag: ditto. Datum: nou''” verbind die afloop van ’n jeugliefde met die volgehoue beeld van ’n dooie by, terwyl die herhalings en subtiele woordveranderings in “''Bloekoms''” ’n atmosfeer van verlange skep. Oorveë word verdig in kritiek teen die politieke bestel en sluit in die oorveë wat die digter van kritici ontvang. “''Patatí Patatá''” lewer kommentaar op die kritiek wat hy van letterkundiges ontvang. “''Shakespeariaanse sonnette''” is ’n reeks van 31 sonnette waarin die verhaal van Suid-Afrika en deurlopende politieke kommentaar die bindingsfaktor is. Hierdie reeks word ingedeel in ’n begin (1-3), middel (4-26) en end (27-31). ’n Aantal karakters figureer in opeenvolgende gedigte. Daar is die boere Jan Viljee en Pete de Villiers en hulle vrouens wat op Mooimaak boer, waar hulle voog staan vir die bruin plaaswerkers maar hulle verafsku. Dit stop Jan nie om besigheid te doen met die bruin prostituut Klêrie nie, waar hy deur haar en haar kêrel Josef uitoorlê word. Dominee Heuningmond se geloofsbelydenis word knap uiteengesit in gedig 6, terwyl gedig 15 sy skynheiligheid en rassisme verder ontbloot. Die harde werklikheid van townshiplewe word uitgebeeld in die figuur van John Poto (gedigte 10 en 20), terwyl gedig 17 die boer Herklaas Prins se “lastige ongeluk” as tema het – hy het ’n swart werker aangerand en wreedaardig vermoor. In “''Steenwerp se bruinmense''” word wrang kommentaar gelewer op die verontregting van hierdie groep mense. ’n Mooi beskrywing van ’n eertydse leefwyse is “''Die Oukaap''”, kompleet met die gebruik van ou idiome en segswyses. Mooi natuurverse sluit in “''Herfsdag by die see''” (wat met sy swewende gang van die vers iets van die meisie se beweging en die liefdespel suggereer), “''Indiaanse somer''” (opgedra aan D.J. Opperman, waar die seisoenswisseling effektief uitgebeeld word met die ongewone touspringbeeld) en “''’n Wit berk het in die bos gestaan''” (wat met variasies op die tema verskillende stylsoorte en benaderings uitbeeld). Die bundel word afgesluit met ’n aantal “transfusies”, vertalings uit die werk van Merrill Moore, Kazimierz Wierzynski, Theodore Roethke, Richard Wilbur en ’n anonieme Angel-Saksiese digter wat “''Die seevaarder''” gedig het. Hierdie verse sluit mooi aan by die sentrale tema en toonaard van sy oorspronklike gedigte.

▲“''’n Plek op die land''”<ref>Brink, André P. “Rapport” 28 April 1985</ref> besin weer oor die bekende tema van ruimte, waar die waarneming, beskrywing en vertelling ten nouste verbind word met persoonlike identiteit.<ref>Cloete, T.T. “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 23 no. 2, Mei 1985</ref> Die subtitel van die bundel is “''Catskillverse''”,<ref>Hambidge, Joan “Die Burger” 9 Mei 1985</ref> wat aanduidend is van die oorsprong van die gedigte, wat afspeel in ’n jaar se vier seisoene van winter tot weer winter op sy plaas in die Catskillberge in die staat New York. Hier vanuit die vreemde lewer hy sy bydrae tot die Afrikaanse digkuns, terwyl hy sy identiteit as reisiger, eerder as burger, bevestig. Die bundeltitel is dan ook aanduidend van die deurlopende tema van ’n spreker wat sy plek wil vind en bevestig en bevat benewens die Amerikaanse ruimte ook vele herinneringe oor Suid-Afrika. Die verse ondersoek ook die rol van seisoene tot selfontdekking en ontwikkeling. Daar is nie bundelafdelings nie, maar sentraal in die bundel is die reekse “''Momente''”-gedigte vir elke seisoen wat progressief in die bundel geplaas word om die begin van ’n nuwe seisoen en ’n veranderde toonaard te suggereer. Die bundel open met “''Momente (winter)''”. “''Witgestilde landskap met bokkies''” is aanduidend van ’n fyn waarnemingsvermoë, terwyl “''Naamtekening''” wat in die sneeu plaasvind op onortodokse wyse hierdie sneeulandskap plaas teenoor die landskap van Afrika. Die wintergedigte met sy sneeu en ys simboliseer ook die dood, soos uitgebeeld in “''Sestina vir ’n gestorwe prinses''”, “''Wintersiekbed''” en “''Die wag''”. Die skryfproses is die tema van “''Dagboek''”, waarin die spreker op soek na betekenis die alledaagse gebeure neerskryf, terwyl “''Soiree (How pleasant to know Mr T)''” aanduidend is van die onbekendheid en afsydigheid waarmee ’n digter in ’n vreemde taal bejeën word. “''Raccoon in ’n slagyster''” lei tot besinning oor die saamwoon van diere en mense op die planeet. “''Momente (lente)''” is aanduidend van die ontwaking van die nuwe lente. “''Steggies''” beskryf op treffende wyse die onstuitbare voortgang van lewe, selfs in die teenwoordigheid van die ouderdom en dood,  met die ou vrou wat die rododendron-takkie gaan plant al sal sy dood wees teen die tyd dat dit blom. “''Strokiesprent, met ballonne''” het as tema die afkap van bome in die lente en die opsaag daarvan in stompe, net om dit in die winter, wanneer dit uitgedroog is, in die kaggel te verbrand. “''Benighted''” (subtitel “''Noordwand, Grand Teton''”) met sy ironiese titel is die beskrywing van ’n groep bergklimmers wat noodgedwonge op ’n smal lys teen die berghang die nag se bitter koue moet deurstaan en bid vir die dag se uitkoms. “''Momente (somer)''” is die aankondiging van die volle bloei van die somer. “''Ricky R, paroliet, naweeksgas''” vertel van Ricky wat, pas uit die tronk, ’n naweek by die spreker deurbring. Ricky ken net geweld en dwelms en skryf gedigte vol wrok en woede, maar hierdie uiterlike verberg sy innerlike weerloosheid wat uiting vind in lomp pogings om die hoenders te voer. Die drie gedigte in die “''Dennis''”-reeks beskryf Dennis se dood en sy boodskap van die verwagting van die dood, maar eindelik die boodskap dat daar nie ’n dood is nie en dat die lewe jou vir ewig beet het. “''Momente (herfs)''” kondig die einde van die somer en die vallende blare van herfs aan. “''Swart skoenlappers van die herfs''” is een van Toerien se beste natuurgedigte, waarin nuwe lewe hierdie neerdrukkende seisoen opkikker. “''Herfs herfs''” stel die kontras van die Amerikaanse herfs se dood teenoor die groen van Steenwerp in Afrika se herfs. Die bundel word afgesluit met twee reekse gedigte, naamlik die “''Abba''”-reeks en “''Rynlandse sonnette''”. Twee van die “''Abba''”-reeks gedigte, “''Prostatitis in die winter''” en “''Die literatuurgeskiedenis''”, het literêre aktualiteite tot onderwerp. Die “''Rynlandse sonnette''” is vier sonnette van Guillaume Apollinaire wat hy besonder knap vertaal.

▲In “''Parte speel''”<ref>Anoniem “Rapport” 8 Desember 1991</ref> word die speelsheid, geestigheid, selfironie en vermoë om die droewige met die humoristiese te kombineer reeds in die titel saamgevat.<ref>Grové, A.P. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 32 no. 3, September 1992</ref> Die titel verwys ook na die betekenis van bedrog of verbeelding, soos in die uitdrukking “my verbeelding speel my parte”. Die bundel bevat hoofsaaklik ’n tipe praatvers wat vir sy effek op ritme en klank staatmaak. Temas sluit in jeugherinneringe, ’n landelike verlede, die liefde en ontheemdes naas eietydse gebeure, terwyl daar ook ’n aantal reisgedigte is met indrukke, waarnemings en ontmoetings. Daar is vier ongetitelde afdelings. Die eerste afdeling bevat gedigte oor die natuur, erotiese verhoudings en die stad, terwyl die spreker in ’n gedig soos “''Ek kan my ’n vrou voorstel''” ook in verbeelding die ervaring en plek kan verander. In die reeks “''Parte speel''”-verse beskou die spreker sy liggaamsdele van neus tot voete en evalueer die aard van hierdie parte. “''Dinge gebeur''” beskryf ’n swerm duiwe wat bestaan binne ’n onverklaarbare groter geheel, terwyl “''Die gaan''” (’n prosastuk) die ruspe se dood en wegvoer deur miere as tema het. Erotiese verse sluit in “''Boomskap''” (waarin die vrou en ’n boom op knap wyse met mekaar vergelyk word), “''In die East Village''” (met tema ’n toevallige seksuele ervaring tussen die spreker en ’n Russiese vrou met ’n traumatiese verlede) en “''Jones Beach boardwalk''” (waarin die sensasie van die aanraking in die geheue voortleef nadat die fisiese aard daarvan verby is). Van die natuurgedigte is “''Moederstad: aand''” en “''’n Waterverf''” noemenswaardig, met laasgenoemde gedig wat besef dat ten spyte van verganklikheid dit tog moontlik is om ’n spesifieke moment te bestendig. “''Die geur van boegoe''” sprankel in sy opnoem van wonders uit die alledaagse. Die tweede afdeling bevat gedigte oor mense (veral uitgeworpenes in Oos-Europa en Kaapstad) en reis. In “''Otopeni-lughawe, Boekarest''” dwing die lot van die armoedige twee ou sneeuveërs die spreker tot meegevoel met hulle en hulle land, maar ook met sy eie land en mense. “''Langnaweekuitstap, Sederberge''” beeld treffend die kontras uit tussen die voorregte van die witmense en die sosiale onreg wat die bruin mense aangedoen word. “''Ou vrou in ’n rystoel''” is die weergawe van ’n herontmoeting met ’n vrou met wie die spreker voorheen ’n onaangename voorval gehad het, maar nou is sy oud en afgeleef. In “''Die thar''” lei die terloopse ontmoeting met ’n bok teen die hange van Tafelberg die spreker tot die besef dat hy die indringer in hierdie gebied is en nie die bok nie. Die derde afdeling bevat meer aktuele verse. “''Die Lorelei''” beskryf die spreker se afhanklikheid en verknogtheid aan sy taal, met die titel wat die gevaar van hierdie taal suggereer. Die Lorelei is ’n rotsgebied met vele watervalle aan die Rynrivier in Duitsland, met die aanloklikheid van die natuurgeluide wat aanleiding gegee het tot vele ongelukke. “''Die digter en die struggle''” beskryf die ongeloof van die digter dat die digkuns voorrang geniet bo die menselyding en opstand. “''Placcaten, requesten ende Caepmans klaechten''” gebruik teenstellende aanhalings uit historiese dokumente waaruit die feit dat die land aan die inheemse inwoners behoort, geaksentueer word. Ook ingesluit is ’n aantal vertalings van Bertolt Brecht se gedigte as ’n vierde afdeling. Hierdie bundel word in 1991 genomineer vir die Rapport-prys.

▲“''Die huisapteek''”<ref>Cloete, T.T. “Rapport” 25 November 2001</ref> is ’n verwysing na ’n verbygegane wêreld waar die huisapteek genesing bied en verganklikheid is dus ’n belangrike tema. Die gedigte word in vier afdelings ingedeel. Die eerste afdeling is “''die ek''” met hoofsaaklik jeugervarings waarin veral die stram verhouding met ’n streng vader onder die loep kom. Die ou mense se gepraat wat deur die kind afgeluister word, is weerspieël in “''Die egodokument''” (waarin die Nasionale Partyleiers verheerlik, die bruin aktivis Cissie Gool verkleineer en die grootmense se onbegrip oor die ekonomie en die Goudstandaard blootgelê word) en “''Tafereel, met kersieboord''”, een van vele gedigte waarin die onaangename herinnering aan die vader figureer.  Die deurblaai van die foto-albums met kiekies uit die ou dae is die onderwerp van “''Foto-album 1 & 2''”, met die vader se teenwoordigheid in ’n foto wat in “''Foto-album 2''” ’n andersins aangename herinnering versuur. Die teerheid in die beskrywing van die dood van ’n moeder in “''Die oomblik dat tyd stol''” en ’n suster in “''Uitwissing in April''” kontrasteer sterk met die toon van herinneringe aan die vader. Die vader is die onderwerp van “''Verskrikte kind''” waarin die kind hom verbeel dat hy gestraf gaan word omdat hy wens hy kon sy pa vermoor, terwyl “''Die uintjie-eters''” die enigste aktiwiteit beskryf wat hy saam met sy pa gedeel het, met die slotsin wat die gaping tussen hulle aksentueer. Verganklikheid word aangespreek in “''Ook bome gaan dood''”, waar die eerste deel ’n jeugherinnering onder die nou afgekapte boom herroep, terwyl die tweede deel die besef het dat die boom wat nou die natuur so sterk trotseer ook eendag sal doodgaan, al is dit lank na die spreker se sterfte. Die tweede afdeling “d''ie plek''” bevat gedigte oor die plekke wat deel uitmaak van die spreker se ontwikkeling en aansluit by hierdie bekende tema in ander bundels, met verwysing na hoe ruimte inkrimp met ouderdom. “''Verstrooiing van die parte''” tree in gesprek met die gedig “''Parte speel''” in die gelyknamige bundel, met die spreker wat beskryf hoe dele van hom die wêreld vol lê, maar sy hart is steeds op sy jeugplaas Steenwerp, wat in “''Steenwerpse herfs''” beskryf word. Die tweeluik “''Naauwkeurige en uitvoerige beschrijving van de Kaap de Goede Hoop''” lewer kommentaar oor die kontak wat die Europese nedersetters met die inheemse Khoisan-bevolking gehad het. “''Uit ’n brief''” beskryf na aanleiding van ’n brief van Emily Hobhouse die haglike toestande in die konsentrasiekampe tydens die Anglo-Boereoorlog. Die “''Triptiek''”-verse gee distopiese kommentaar oor die toestande in die Kaap in die nuwe Suid-Afrika, terwyl “''Letterkundeklas''” en “''Geskiedenisles''” satiries die onkritiese wyse hekel waarop letterkunde en geskiedenis aan  leerlinge oorgedra is. Die afdeling “''Oorsetsels''” bevat vertalings en verwerkings uit ander digters se werk in Afrikaans, waaronder Stefan George, Sandor Weores en Ahmad Shamlu. Die laaste afdeling, “''die humor in die tumor''”, bevat humoristiese verse, waaronder die “''Clerihews''”-kwatryne oor literêre persoonlikhede en kwessies. So word die gedigte dan in aansluiting by die titel medisyne teen die pyne van die lewe.

▲* Prosa

▲Ook op prosagebied lewer hy ’n bydrae. In die veertigerjare skryf hy onder ’n skuilnaam twee liefdesverhale wat uitgegee word deur Afrikaanse Pers Boekhandel. In 1991 onderneem hy, op uitnodiging van ’n groep Russiese studente wat Afrikaans in Moskou bestudeer, ’n reis na hierdie land en beleef die Russiese revolusie van Augustus 1991 wat ’n einde bring aan die Kommunistiese bewind en die Sowjet-regime. Tydens hierdie besoek hou hy ’n daaglikse joernaal, wat hy later verwerk tot die reisverhaal “''Augustus in Moskou''”. Benewens die geestige kommentaar op gebeure en fyn natuurwaarnemings, gee hy ook ’n verslag van die gemiddelde Rus se worsteling met situasies en kwessies wat vir die Westerling totaal vreemd is. Agterin is daar ook ’n paar gedigte oor hierdie reis, insluitende “''Die kere dat ek wakker word''” oor die gruwels wat in Rusland (en elders) plaasgevind het. Hierdie boek word in 1993 genomineer vir die Rapportprys vir nie-fiksie. Met <ref>Anoniem “Beeld” 2 Augustus 2004</ref>“''Die wegraak van Frans Joosten''” lewer hy ’n historiese werkie uit die agtiende eeu wat die gevallestudie van ’n slaaf en sy eienaar verhaal. Daar ontstaan ’n verhouding tussen Frans Joosten se vrou Maria en die slaaf Bernard, waarna Frans verdwyn en daar later vasgestel word dat hy vermoor is. Vir die moord word Frans se vrou en twee slawe tot die dood gevonnis deur verwurging, blakering, empalering en geledebraking, wat met ’n barbaarse bloedspoor in die Buitengracht eindig, waar die liggame deur die voëls van die hemel verteer word. Hierdie episode vra die vraag waar geregtigheid eindig en wreedaardigheid en barbaarsheid oorneem. Hy hou hom ook besig met ’n omvattende bibliografie van vertaalde Afrikaanse letterkundige werk, wat in 1998 in boekvorm verskyn onder die titel <ref>Olivier, Fanie “Beeld” 31 Augustus 1998</ref>“''Afrikaans literature in translation – a bibliography''” en publiseer in 2002 ’n stamboom van die Toeriens getitel “''Toerien – Torien familie/family''”. In 1992 lewer hy twee bydraes tot die eeuherdenkingsboek van die Suid-Afrikaanse Bergklub. Sy kortverhaal “''Die miernes''” word opgeneem in die versamelbundel “''Drif''” onder redaksie van Lindeque de Beer, terwyl die skets “''New York''” opgeneem word in “''Stad en stedelig''”, ’n versamelbundel met sketse en vertellings oor wêreldstede.

▲* Van Vuuren, Helize “‘Mr T’ altyd hier met aardse verse” “Plus” 10 September 2009

▲* Digitale bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=toer004

▲* Versindaba: http://versindaba.co.za/gedigte/barend-toerien/