Moldowa: Verskil tussen weergawes

|hoofstad = [[ChişinăuChișinău]]

|grootste_stad = [[ChişinăuChișinău]]

'''Moldowa''' ([[Roemeens]]: ''Moldova'' [molˈdova] {{Audio|Ro-Moldova.ogg|luister}}, amptelik die '''Republiek van Moldowa''' (''Republica Moldova''), voorheen '''Moldawië''', is ’n land in [[Suidoos-Europa]], grotendeels geleë tussen die [[Proet]]- en die [[Dnister]]rivier. Dit word in die weste begrens deur [[Roemenië]] en verder deur [[Oekraïne]]. Die hoofstad is [[ChişinăuChișinău]] ([[Russies]]: Kisjinef). Die land word beskou as een van die armstes in [[Europa]].

Die bevolking is oorwegend Moldowies (Sowjet-naam: [[Moldawies]]; ’n benaming wat ná die skeiding van die res van Moldawië in gebruik gekom het: die inwoners van Roemeense Moldawië word as [[Roemeniërs]] beskou). Daar is ook [[Oekraïners|OekraïnseOekraïense]], [[Russe|Russiese]] en [[GagausiërsGagaoesiërs|GagausieseGagaoesiese]] minderhede.

Die Verdrag van Parys van 1856 het drie distrikte van Bessarabië — Cahul, Bolgrad en Ismail — aan Moldawië toegeken, maar in die Verdrag van Berlyn van 1878 het die Koninkryk van Roemenië ingestem om dit aan die Russiese Ryk terug te gee. In die 19de eeu het die Russiese owerhede Russe, Roemeniërs,<ref>Vasile Baican, "Human settlements in Moldavia represented on «the Russian map» between 1828-1829", ''Scientific Annals of "Alexandru Ioan Cuza" Universiteit van Iasi - Geography series'', 54, 2008, bl. 65.</ref> Oekraïners, [[Kosakke]], [[Bulgare]],<ref>[http://depts.washington.edu/cartah/text_archive/clark/bc_8.shtml#bc_8 ''Bessarabia'' deur Charles Upson Clark, 1927, hoofstruk8]</ref> [[Duitsers]]<ref>[http://www.ualberta.ca/%7Egerman/PAA/Bessarabians.htm The Germans from Bessarabia]</ref> en [[GagausiërsGagaoesiërs]] aangemoedig om in die streek te gaan bly en al hoe meer [[Jode]] uit Bessarabië daar toegelaat<ref>[http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/moldova.html].</ref> om die groot Nogai-Tataarse bevolking te vervang wat uitgesit is in die 1770's en 1780's tydens die [[Russies-Turkse Oorloë]].<ref>[http://www.goshen.edu/mqr/pastissues/apr00staples.html Mennonite-Nogai Economic Relations, 1825–1860]</ref> Die Moldawiese deel van die bevolking het afgeneem van sowat 86% in 1816<ref>Ion Nistor, ''Istoria Bassarabiei'', Cernăuţi, 1921</ref> tot omtrent 52% in 1905.<ref>Flavius Solomon, ''Die Republik Moldau und ihre Minderheiten'' (Länderlexikon), in: Ethnodoc-Datenbank für Minderheitenforschung in Südostosteuropa, bl. 52</ref> In dié tyd was daar anti-Semitiese opstande en dit het daartoe gelei dat duisende Jode na die [[VSA]] geëmigreer het.<ref>[http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/moldova.html Moldova]</ref>

In die tydperk ná die oorlog het die Sowjetunie baie mense (hoofsaaklik Russe, Belo-Russe en Oekraïners) na Moldawië gestuur, veral na stedelike gebiede, om op te maak vir die verlies aan inwoners weens die oorlog en verbanning van die plaaslike bevolking.<ref>Pal Kolsto, ''National Integration and Violent Conflict in Post-Soviet Societies: The Cases of Estonia and Moldova'', Rowman & Littlefield, 2002, ISBN 0-7425-1888-4, bl. 202</ref> In die 1970's en 1980's het die Moldawiese SSR ’n aansienlike deel van die Sowjet-begroting gekry vir nywerheids- en wetenskapgeriewe en behuising. In 1971 het die Sowjet-raad van ministers ’n besluit aanvaar oor "die verdere ontwikkeling van [[ChişinăuChișinău|Kisjinef]]" (die hedendaagse ChisinauChișinău) en meer as ’n miljard [[roebel]] toegeken vir bouprojekte.<ref>{{cite web|url= http://www.kishinev.info/architecture_en|title= Architecture of Chișinău|publisher= on Kishinev.info|accessdate= 12 Oktober 2008}}</ref> Met nog geld later en gekwalifiseerde spesialiste uit die res van die Sowjetunie is Moldawië se nywerheid verder uitgebrei.

In die Moldowiese parlementêre verkiesing van 1994 het die Demokratiese Landbouparty ’n meerderheid van die setels gewen en dit was ’n keerpunt in die land se politiek. Nuwe maatreëls is aanvaar om die etniese spanning te verlig. Planne om met Roemenië te herenig is laat vaar<ref name="lang matei"/> en in die nuwe 1994-grondwet is Transnistrië en GagausiëGagaoesië se onafhanklikheid erken.

Moldowa is verdeel in 32 distrikte (''raioane''), drie munisipaliteite en twee outonome gebiede ([[GagausiëGagaoesië]] en [[Transnistrië]]).<ref>{{cite web|url=http://descentralizare.gov.md/regionmap.php?l=ro&idc=310|title=Autorităţi publice locale|publisher=Government of Moldova|accessdate=12 Oktober 2010}}</ref> Die finale status van Transnistrië word betwis, aangesien die sentrale regering nie die gebied beheer nie. Die stede [[Comrat]] en [[Tiraspol]], die hoofstede van die twee outonome gebiede, het ook munisipale status.

Moldowa "het noemenswaardige vooruitgang gemaak in verband met godsdiensvryheid sedert die tydperk van die Sowjetunie, maar dit kan steeds verdere stappe doen om diversiteit aan te moedig," het die VN se spesiale beriggewer oor die vryheid van godsdiens, Heiner Bielefeldt, in September 2011 in ChisinauChișinău gesê.<ref>[http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=39500 Moldova: UN human rights expert calls for more fostering of religious diversity]</ref>

;Vervoer: Die meeste vervoer vind plaas per treinspoor (1&nbsp;138&nbsp;km) en snelweë (12&nbsp;730&nbsp;km). Die enigste internasionale lughawe is ChisinauChișinău. Klein bote gebruik die Giurgiulești-terminaal op die Donou-rivier. Die riviere Proet en Nistru speel net ’n klein rol in die land se vervoerstelsel.

|align="left"| GagausiërsGagaoesiërs || 147 500 || 4,36% || 4 096 || 0,74% || 151 596 || 3,85%

Die grootste stede is die hoofstad, [[ChişinăuChișinău]], in die middel van die land, [[Tiraspol]] in die ooste van Transnistrië, [[Bălţi]] in die noorde en [[Bender]] in die suidooste. [[Comrat]] is die hoofstad van GagausiëGagaoesië.

Volgens die 2004-sensus het Moldowa ’n aansienlike persentasie Russe (6%) en Oekraïners (8,4%). Sowat 50% van Oekraïners, 27% van GagausiërsGagaoesiërs, 35% van Bulgare en 54% van kleiner etniese groepe praat [[Russies]] as eerste taal. Daar is altesaam 541&nbsp;000 mense (of 16% van die bevolking) in Moldowa wat Russies as eerste taal praat, onder andere 130&nbsp;000 etniese Moldowiërs. Aan die ander kant gebruik 47&nbsp;000 lede van etniese minderhede Roemeens as eerste taal.

[[GagausiesGagaoesies]] en [[OekraïnsOekraïens]] word algemeen in spesifieke streke gepraat en het saam met Russies amptelike status in GagausiëGagaoesië en Transnistrië onderskeidelik.

[[Lêer:Eminescu.jpg|duimnael|140px|links|Mihai Eminescu.]]

Die grootste etniese groep in die land praat Roemeens/Moldowies en deel die Roemeense kultuur. Die land het ook belangrike etniese minderhede. GagausiërsGagaoesiërs maak 4,4% van die bevolking uit; hulle is ’n [[Christendom|Christelike]] [[Turkse volke|Turkse volk]]. Ook [[Grieke]], [[Armeniërs]], [[Pole (volk)|Pole]] en [[Oekraïners]] was in kleiner hoeveelhede sedert die 17de eeu in die land aanwesig en het ’n kulturele invloed gehad. In die 19de eeu het nog Oekraïners, asook Lipowane, Bulgare en Duitsers hulle hier gevestig.

In Oktober 1939 was ''Radio Basarabia'', ’n plaaslike stasie van die Roemeense Radio-uitsaaimaatskappy, die eerste radiostasie wat in Kisjinef (ChisinauChișinău) begin is. Televisie-uitsendings het in April 1958 begin, binne die raamwerk van Sowjet-TV. Deur kabel-TV kan Moldowiërs baie Russiese kanale, ’n paar Roemeense kanale en verskeie Russiese weergawes van internasionale kanale opvang.

Moldowiese kos stem baie ooreen met dié van Roemenië, en het sterk invloede van Russiese, Turkse en OekraïnseOekraïense geregte. Hoofgeregte sluit in [[bees]]vleis, vark, [[aartappel]]s, [[kool (plant)|kool]] en ’n verskeidenheid graansoorte. Gewilde drankies is Moldowiese [[wyn]], [[brandewyn]] en [[bier]].