Delfstowwe: Verskil tussen weergawes

'''Delfstowwe''' is gesteentes en [[minerale]] wat tot nut van die mensdom aangewend kan word en ekonomies voordelig ontgin kan word. Daar word op talle uiteenlopende gebiede van delfstowwe gebruik gemaak, onder andere in die boubedryf, en as brandstowwe en as grondstowwe in verskeie nywerhede. Of 'n bepaalde nuttige gesteente of mineraal ekonomies ontgin kan word, hang af van die waarde van die delfstof, die hoeveelheid en konsentrasie, die geologiese voorkoms, die geografiese ligging en die politieke en sosiaal-ekonomiese omstandighede in die land of streek waar dit gevind is. Hoewel die term delfstof die indruk kan wek dat slegs vaste materiale wat werklik "gedelf" kan word, daaronder verstaan word, word hierdie term ook gebruik vir vloeibare en gasvormige benutbare stowwe soos aardolie, [[aardgas]] en selfs water.

In feitlik alle groepe gesteentes kom daar nuttige materiale voor wat ekonomies ontgin kan word. In sommige gevalle is daar selfs byna geen bewerking nodig nie, soos in die geval van bouklip, waar blokke uit graniet of basalt (stollingsgesteentes), [[sand]]- of kalkklip (afsettingsgesteentes) of marmer ([[Metamorfiese gesteente|metamorfiese]] gesteentes) gekap word en direk gebruik kan word . In die meeste gevalle moet die gesteentes egter wel die een of ander vorm van bewerking ondergaan. Dit geld vir feitlik alle belangrike groepe delfstowwe; soos ertse, brandstowwe, soute en [[water]].

Magmatiese erts ontstaan as gevolg van die groot verskille in die verskeidenheid van stowwe waaruit die magma saamgestel is. Die verskillende minerale het verskillende stollingspunte en sekere gedeeltes bly dus langer vloeibaar en dring die rotslae op ander plekke binne. Voorbeelde van erts wat direk uit so 'n ertsmagma gekristalliseer het, is die chroomerts van [[Turkye]] en Noordoos-Kuba, en die [[titanium]] wat byvoorbeeld in die Kanadese provinsie [[Quebec]] gevind word, waarin die mineraal [[ilmeniet]] (FeTiO₃) aanwesig is. Die baie bekende magnetiet-ystererts (Fe₃O₄), wat in die distrik Kiruna in Noord-Swede gevind word, behoort ook tot hierdie groep.

Met pegmatiete word bedoel 'n uiters growwe kristalgesteente, wat gestol het uit die laaste (relatief vlugtige) oorblyfsels van die magma. Hierdie pegmatitiese ertse is as't ware in die omringende gesteentes ingespuit en ingepers om gange of lense te vorm. Hierdie ertsgange bevat dikwels seldsame minerale met onder andere die elemente [[niobium]], [[berillium]], [[hafnium,]] [[tantaal]], [[titaan]], [[sirkonium]], [[bismut]], [[uraan]], [[torium]], litium, borium, wolfram, [[molibdeen ]]en [[koper]] en seldsame aardmetale soos serium, samarium, gadolinium, terbium, erbium en ytterbium. Hierdie elemente word onder andere ontgin in Ytterby (Midde-Swede) en Petaca (Nieu-Mexiko, VSA). Mika word ook uit pegmatiete verkry en die ontginningsgebiede lê in die Pre-Kambriese skilde van [[Indië]], [[Kanada]] en [[Namibië]].

Die mesotermale ertse is by 'n effens laer temperatuur (200-300 °C) en op 'n kleiner diepte gevorm. Die minerale wat hierin voorkom, word ook in die hipo- en epitermale afsettings aangetref en is dus nie kenmerkend vir dié soort ertsafsetting nie. Dit is 'n gevolg van die arbitrêre of nie te duidelike grense tussen hierdie ertse vanweë die geleidelike afname van druk (diepte) en temperatuur. Koper, lood, sink, silwer en goud word uit die mesotermale afsettings ontgin. Die belangrikste koperreserwe ter wêreld, dié in die omgewing van Chuquicamata in Chili, is gevorm deur mesotermale koperertse.

As gevolg van die intrusie van warm magma het daar in die omringende gesteentes veranderinge ontstaan, waardeur konsentrasies van sekere kontakmetamorfiese ertsminerale gevorm is. Die rykste neerslae is dié wat in kalkklip en skalie voorkom. Goeie voorbeelde van hierdie soort ertsafsettings is die sink-, lood-, koper-en ystererts wat in Utah en Nieu-Mexiko, en in die omgewing van Oslo voorkom. Wolfram en scheeliet (CaW04 ) kom in China en in die westelike dele van die VSA voor.

Die belangrikheid van hierdie delfstowwe kan nouliks onderskat word deels as gevolg van die politieke implikasies van die besit van sulke delfstowwe en deels as gevolg van die ekonomiese implikasies van 'n gebrek aan sulke delfstowwe. In ʼn energiehonger wêreld word die delfstowwe al hoe belangriker. Twee groot groepe kan onderskei word, naamlik dié wat hoofsaaklik uit dier-oorblyfsels bestaan en dié wat hoofsaaklik uit plant-oorblyfsels bestaan. Aardolie behoort tot die eerste groep, en bruinkool, steenkool en antrasiet tot die tweede groep. Aardgas kan uit sowel aardolie as steenkool ontstaan .