Horlosie: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Sb008 (besprekings | bydraes) No edit summary |
|||
Lyn 15:
Dit is ook in hierdie gebied waar die [[Galdeërs|Chaldeërs]], die mense van Abraham, 4000 jaar gelede die dag en die nag in twaalf dele of periodes verdeel het. Waarom juis twaalf, is nie presies duidelik nie, maar dit was die begin van die uur. Selfs die Chinese, wat hul dae in honderd eenhede verdeel het, het later ure aanvaar. Die posisie van die lyne om die skadustok wat die periodes moes aandui, moes omtrent elke maand verander word om aan te pas by die steeds veranderende hoek van die son.
Uit hierdie eenvoudige gnomon het meer ingewikkelde sonwysers ontwikkel. Hierdie metode van tydmeting was beslis al [[2500 v.C.
'n Redelik gesofistikeerde sonwyser uit Egipte dateer uit ongeveer [[1000 v.C.
'n Groot verskeidenheid van sonwysers het in die loop van jare ontstaan. Die [[skadupen]] is later nie meer in die grond geplant nie, maar op 'n plaat gemonteer. Daar is opgemerk dat die skadu deur 'n sirkel beweeg, en die rand van so 'n sirkel is op hierdie plaat in gelyke dele of ure afgemerk. Op die manier kon verbygangers redelik maklik die naaste uur aflees. Die pen is ook in sommige gevalle deur 'n driehoek vervang, wat 'n duideliker skadu gewerp het. AI die sonwysers het egter een belangrike nadeel gehad: hulle het nie gewerk as die son nie skyn nie. Snags en op reëndae was die priesters verlore.
Lyn 35:
AI hierdie soorte tydaanwysers was nog nie ware meganiese horlosies nie. Geleerdes, wetenskaplikes en ontwerpers het horlosies 'n paar eeue lank as ʼn soort stokperdjie beskou en met die vreemdste en ingewikkeldste ontwerpe vorendag gekom. Hierdie horlosies was meer vir vermaak as vir akkuraatheid bedoel. Die waterhorlosies het al hoe ingewikkelder geword, maar in die meeste gevalle het die kragbron (die water wat dit aangedryf het) net eenvoudig verlore geraak nadat dit een keer deur die meganisme geloop het. Geeneen van die tydmeetkundige instrumente van die jare kort voor en kort na Christus se geboorte kon vanself aanhou werk nie. Die kerse het opgebrand en die sandlopers moes omgedraai word.
Maar die Arabiere het hulle met groot ywer en geesdrif toegespits op die ontwikkeling van waterhorlosies en teen 900 n.C. het sommige van hulle ontwerpe halfoutomatiese eienskappe begin kry. Daar is soms bewegende beeldjies van diere in die horlosies ingebou en daar was selfs meganiese voëltjies wat begin fluit het as die waterhouer leeggeloop het en weer gevul moes word. In China het Tsjang Soei reeds in [[7de eeu v.C.|700 n.C.]]
=== Die eerste meganiese horlosies ===
Lyn 44:
Hierdie vroeë horlosies is deur hoefsmede en sleutelmakers met die hand gemaak uit ru-yster. ʼn Uitsondering was die horlosie wat deur die Italianer [[Giovanni de Dondi]] gemaak is, Hy het in 1348 daaraan begin werk en sy horlosie eers 16 jaar later voltooi Die horlosie het verlore geraak maar kon later volledig gerekonstrueer word aan die hand van volledige beskrywings wat in die biblioteek van [[Milaan]] gevind is. Dondi se horlosie was van geelkoper, brons en rooikoper gemaak, met sewe wysers wat tegelyk die maan en die planete se bewegings sowel as die uur op 'n 24-uur-wyserplaat aangedui het, Dondi se wyserplaat was gegrond op die wêreldbeeld van [[Ptolemaeus]]. Die hele horlosie was duidelik sy tyd ver vooruit. Van die swaar ru-ystermodelle het enkeles bewaar gebly.
Die horlosie in die toring van die katedraal van [[Salisbury]] [[Brittanje
horlosies wat nie meer soos hulle voorgangers opgehang moes word nie, maar ook neergesit kon word. Die wyser en die wyserplaat is soms bo-op die horlosie aangebring. Een van die nadele van hierdie horlosies was dat die trekkrag van die veer, namate dit afgeloop het, verminder het. Hiervoor het [[Jacob Zech]] in omstreeks [[1540]] 'n oplossing gevind. Hy het die trekkrag van die veer deur middel van 'n koord op 'n keëlvormige wenas verplaas, waardeur 'n teengewig gevorm is teen die verminderende dryfkrag van die veer.
Lyn 103:
Deur dit te koppel aan 'n spanning wat aanhoudend verander, sal die kristal aanhoudend reageer in ooreenstemming met die frekwensie van die verandering, en die reaksie vind so reëlmatig plaas dat dit as 'n verwysing met 'n hoë mate van presiesheid gebruik kan word. 'n Spanning wat aanhoudend verander, word deur 'n ossillator ontwikkel en ʼn kristal wat aan 'n ossillator gekoppel word, sal begin tril teen die frekwensie van die ossillator; en daarna, as gevolg van die kristal se natuurlike reaksie, word die ossillator gedwing om teen die kristal se eie trillingsnelheid te ossilleer. Die trillingsfrekwensie van 'n kristal is omgekeerd eweredig aan sy afmetings, wat beteken dat hoe groter die kristal is, hoe laer is sy frekwensie.
[[Frekwensie
Die kristal in 'n [[ossillator]] is gevoelig vir temperatuur en word in 'n spesiale omhulsel verpak wat die temperatuur van die kristal konstant hou. Enige ander moontlike onbetroubaarheid kan veroorsaak word deur die elektroniese komponente wat saam met die kristal in die horlosies gebruik word. 'n Verstelling word gewoonlik voorsien waarmee die frekwensie reggestel kan word as dit verander (dryf). Nog groter noukeurigheid kan bereik word met behulp van ʼn atoomhorlosie, waar ook 'n trillingsfrekwensie ontwikkel word en die akkuraatheid en stabiliteit van die herhaling van die siklusse bepaal word deur energietoestande in ʼn atoom. Die natuurlike frekwensie waarteen 'n atoom energie opneem of afstaan, hang grotendeels af van die omstandighede bulte die atoom, en daarom kan die frekwensie stabiel bly. Die beginsel van die atoomhorlosie is min of meer dieselfde as die van 'n kwartshorlosie, naamlik dat 'n trilling deur 'n frekwensie afkomstig van 'n ossillator opgewek word, en die ossillator deur die ontwikkelde trilling gedwing word om die siklusse akkuraat te herhaal. Die element sesium se trillingsfrekwensie, wat afkomstig is van sy atome, word die meeste gebruik as frekwensiestandaard.
Lyn 114:
== Horlosienywerheid ==
Aanvanklik was die horlosienywerheid gekonsentreer in die gebied tussen die stede [[Venesië]], [[Wene
Hierdie [[Duitsers|Duitse]] [[gildes]] se eise was so hoog dat dit aan die einde van die 17e eeu tot 'n verstarring in die nywerheid gelei het. Ander lande soos Engeland, Frankryk en [[Nederland]] het toe 'n kans gekry om tot die horlosienywerheid toe te tree. Gedurende die 19e eeu het Engeland die botoon gevoer, maar aan die einde van dieselfde eeu het die Switsers die Europese mark oorheers. Nederland het 'n kort bloeityd belewe maar het na 1800 geheel en al van die toneel verdwyn. Switserland het tot nou die belangrikste horlosievervaardiger gebly (ongeveer 35 % tot 40 % van die wêreldproduksie), gevolg deur [[Japan]] (toenemende konkurrensie), die [[Sowjetunie
== Verwysings ==
| |||