Sigvermoë: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Uitleg van bronteks
Sb008 (besprekings | bydraes)
No edit summary
Lyn 15:
 
=== Tipes fotoreseptors ===
Eensellige diere het die eenvoudigste fotoreseptors in die vorm van 'n [[oogvlek]] (stigma). Meersellige diere het primêre sintuigselle. By die [[erdwurm]] ''(Lumbricus terrestris)'' is die sintuigselle onder en in die deursigtige epidermis (opperhuid) geleë. Die dier kan hiermee verskille in ligsterkte waarneem, maar nie die rigting nie. Die bepaling van ligrigting word moontlik wanneer pigmentselle agter die sintuigselle geleë is, sodat die pigmentselle nie van agter belig kan word nie. Dit is onder meer die geval by die seedier ''Branchellion,'' die [[bloedsuiertjie]]. Ligrigting word nog beter bepaal wanneer die sintuigselle in bekervormige pigmentselle geleë is, soos by die [[trilhaarwurmpie]] ''Polyeelis.'' By die trilhaarwurm ''Planaria'' kom 'n saamgestelde pigmentbekeroog voor, waar groter pigmentselle 'n aantal sintuigselle omring. Een oog kan só verskillende ligrigtings onderskei. Die groefoog en die bekeroog wat by slakke (onder meer ''Patella),'' [[Seester|seesterreseester]]re en [[jellievisse]] voorkom, besit ook hierdie vermoë.
 
By die wulk ('n soort seeslak, ''Buccinum)'' vorm die pigmentselle van die oog 'n [[vloeistof]] wat die holte van 'n blasie vul en verhard tot 'n lensvormige liggaam, die blaasoog.
Lyn 29:
Om 'n skerp beeld op die retina te behou, moet die [[oog]] hom aanpas namate 'n voorwerp nader kom of verder weg beweeg - 'n proses bekend as akkommodasie. By visse en amfibieë word akkommodasie verkry deur lensverplasing. Visse leef in 'n redelik ondeursigtige milieu met dreigende gevaar altyd naby. In 'n toestand van rus is die vis se oog dan ook op 'n naby afstand ingestel. As 'n voorwerp verder weg waargeneem moet word, word die lens na die [[netvlies]] teruggetrek . By amfibieë is die oog ingestel op 'n afstand van meer as 5 m. Wanneer 'n nabygeleë voorwerp bekyk word, moet die lens vorentoe verplaas word. 
 
By reptiele (slange uitgesonder). voëls en soogdiere word akkommodasie verkry deur die wysiging van die lens se vorm. Hul [[Oog|oë]] is in 'n toestand van rus ingestel om ver te sien. Die verandering van die [[lens]]<nowiki/>vorm vind plaas met behulp van 'n kringspier. As die akkommodasiespier by reptiele en voëls saamtrek, word die lens " ingesnoer". met ander woorde dit word meer gebuig. By [[Roofvoël|roofvoëls,]] waar goeie sig tydens jag op 'n prooi belangrik is, geskied akkommodasie egter meer deur die wysiging van die horingvlies (kornea) as deur die verandering van die lensvorm. By soogdiere is die lens in die rustende toestand afgeplat deur die saamtrekking van die suspensoriese ligament. Met akkommodasie vir naby kyk ontspan die suspensoriese [[ligament]] en die [[lens]] word bolvormiger as gevolg van sy elastisiteit. By baie [[Soogdier|soogdieresoogdier]]e, byvoorbeeld rotte en beeste, is die akkommodasiespiere swak ontwikkel en hierdie diere is permanent versiende. Akkommodasie deur wysigings van die oogdiepte kom by slange en inkvisse voor. Hul oogbal kan met behulp van 'n [[kringspier]] dieper gemaak word .
 
=== Die saamgestelde oog ===
Lyn 44:
 
=== Kleurwaarneming ===
Die vermoë om die verskillende [[Golflengte|golflengtes]] van lig - dit wil sê kleure - te onderskei, is aangetoon by werweldiere, inkvisse, sommige soorte [[krewe]] en die meeste soorte [[Insek|insekteinsek]]te; by [[Soogdier|soogdieresoogdier]]e is die vermoë net by mensape en sommige ander ape goed ontwikkel. By insekte is aangetoon dat elke reseptorsel van 'n ommatidium 'n ander kleurgevoeligheid het. Enkele selle is vir geel gevoelig, ander vir blou of [[ultraviolet]] lig. Behalwe die kleur kan baie insekte ook die polarisasierigting van lig waarneem. Dit wissel met die stand van die son en word deur insekte gebruik by rigtingbepaling of navigasie. 
 
=== Stereoskopiese sigvermoë ===
Lyn 59:
 Tussen die choroïed en die iris is 'n sirkelvormige verdikking, die siliêrliggaam, waaraan die siliêrspier geheg is. Die suspensoriese ligament is weer aan die siliêrspier geheg. Die buitenste laag van die retina is gepigmenteer en bedek die hele choroïed. Aan die iris vind 'n mens hierdie laag as die agterste pigmentlaag. Die binneste laag bevat die eintlike sintuigselle, naamlik die stafies en die keëltjies. Die stafies en keëltjies is met die senuselle verbind. Die uitlopers van die buitenste laag senuselle vorm die tweede kra'niale senuwee (nervus opticus), wat deur 'n opening aan die agterkant van die oogkas (die foramen opticum) na die brein lei. By die punt waar die senuvesels die oogbal verlaat om die opticus te vorm, is geen stafies of keëltjies nie. Dit staan ook bekend as die blindevlek.
 
Die ruimte tussen die kornea en die iris, die voorste oogkamer, is gevul met 'n helder, kleurlose vloeistof. Die ruimte tussen die [[lens]] en die iris is die agterkamer, wat ook met 'n waterige vog gevul is en onder meer dien om stewigheid aan die oogbal te gee. Die vog verskaf ook voedingstowwe aan die iris en die [[Lens|lens,]], wat geen bloedvate bevat nie. Die ooglens is deurskynend en bikonveks en aan die voor- of buitekant minder gekrom as aan die binnekant. Die [[lens]] word in posisie gehou deur die suspensoriese ligament, wat ontstaan uit die rand van die elastiese lenskapsel, wat op sy beurt die deurskynende epiteelselle van die [[lens]] omsluit. Die ruimte van die oogbal agter die .Iens is gevul met 'n deurskynende, jellieagtige bindweefsel, die glasagtige liggaam. Dit word waarskynlik deur bepaalde selle van die netvlies gevorm.
 
=== Werking ===
Die ooglens funksioneer net soos 'n kameralens. Dit vorm 'n omgekeerde, verkleinde beeld van die gesigsveld op die retina. Die ligstrale veroorsaak 'n skeikundige reaksie in die ligsensitiewe selle van die retina. 'n Ligsensitiewe pigmentstof in die selle ondergaan 'n chemiese verandering en daardeur ontstaan 'n senu-impuls. In die macula lutea (geel vlek in die retina) is die deel waarmee die skerpste gesien kan word, die fovea centralis retinae. Hier is die senuselle afwesig en die ligstrale kan ongehinderd die reseptorselle bereik. Hier is ook net keëltjies, terwyl die aantal stafies daaromheen toeneem. Meer is bekend oor die werking van die stafies as oor dié van die keëltjies. Die stafies word deur 'n baie geringe ligintensiteit geprikkel en hulle word dus gebruik vir sig in die donker. Nagdiere het hoofsaaklik stafies in hul [[Retina|retinasretina]]s. Die stafies is gevoelig vir al die kleure van lig, en 'n mens kan dus nie kleure met die stafies onderskei nie. Die stafies bevat 'n ligsensitiewe, rooierige pigment bekend as rodopsien (voorheen visuele purper genoem). Wanneer lig op die pigment val, word dit afgebreek en in die donker gehersintetiseer of geregenereer. Hiervoor is vitamien A nodig. Wanneer 'n mens 'n effens verligte vertrek van 'n helder verligte vertrek af binnegaan, kan niks gesien word nie. Sig word weer moontlik sodra die fotochemiese pigment, wat deur die helder lig afgebreek is, geregenereer word. Hierdie donkeraanpassing is ná ongeveer 10 uur maksimaal.
 
By die periferie van die retina is slegs stafies teenwoordig, en daarom kan 'n mens snags of in dowwe lig beter "uit die hoeke van die oë" sien, aangesien die stafies aangepas is om in dowwe lig te funksioneer.