Ganumedes (maan): Verskil tussen weergawes

'''Ganymedes''' of '''Ganymede''' ([[Grieks]]: ''Γανυμήδης''; ook '''Jupiter III''' genoem) is die grootste [[Natuurlike satelliet|maan]] van die [[planeet]] [[Jupiter]], asook die grootste maan en negende grootste voorwerp in die [[Sonnestelsel]]. Met ’n deursnee van 5 268 km is dit groter as [[Mercurius]], maar sy massa is net 50% van dié van Mercurius. Ganymedes is die enigste maan wat sonder 'n [[teleskoop]] sigbaar is, maar net in baie goeie en donker situasies.

 

Ganymedes het ’n metaalkern en is die enigste maan in die Sonnestelsel wat sover bekend ’n [[magneetveld]] het. Dit is die derde van die [[mane van Galilei]], die eerste groep voorwerpe wat om ’n ander planeet wentel wat ontdek is. Dit is die sewende maan van Jupiter af.<ref name="Bland2007">{{cite journal |last=Bland |first= |last2=Showman |first2=A.P. |last3=Tobie |first3=G. |title=Ganymede's orbital and thermal evolution and its effect on magnetic field generation |journal=Lunar and Planetary Society Conference |date=Maart 2007 |volume=38 |page=2020 |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2007/pdf/2020.pdf |format=PDF |bibcode=2007LPI....38.2020B }}</ref> Dit wentel rofweg elke sewe dae om Jupiter en is respektiewelik in ’n 1:2:4-[[baanresonansie]] met die mane [[Europa (maan)|Europa]] en [[Io (maan)|Io]].

 

 

==Geskiedenis==

 

Volgens Chinese sterrekunderekords het Gan De in 365&nbsp;v.C. iets met die blote oog waargeneem wat ’n maan van Jupiter kon wees, waarskynlik Ganymedes.<ref name="ads793c" /><ref name="ads.793b" /> Hy het egter berig die kleur van die metgesel was rooierig, wat raaiselagtig is omdat die maan te ver is om die kleur met die blote oog uit te maak.<ref name=encyc>{{cite encyclopedia

 

==Wentelbaan en rotasie==

 

Ganymedes wentel op ’n afstand van 1&nbsp;070&nbsp;400&nbsp;km om Jupiter en is die derde maan van Galilei van die planeet af.<ref name="Planetary Society" /> Dit voltooi ’n revolusie elke sewe dae en drie uur.

 

==Fisiese eienskappe==

 

===Grootte===

Die maan se oppervlak het ’n [[albedo]] van sowat 43%.<ref name="Calvin1995" /> Dit lyk of waterys alomteenwoordig is.<ref name="Showman1999" /> Naby-[[infrarooi]]-[[spektroskopie]] het die teenwoordigheid van sterk waterys-absorpsiebande by [[golflengte]]s van 1,04, 1,25, 1,5, 2,0 en 3,0 [[mikrometer|μm]] getoon.<ref name="Calvin1995" /> Die gegroefde terrein is helderder en bevat meer ys as die donker terrein.<ref name="RESA" /> Daar is verskeie niewatermateriale: [[koolstofdioksied]], [[swael]]dioksied en moontlik [[sianogeen]], [[Sulfaat|waterstofsulfaat]] en verskeie [[organiese verbinding]]s.<ref name="Showman1999" /><ref name="McCord1998" /> Galileo-resultate het ook gewys daar is [[magnesium]]sulfaat (MgSO₄) en moontlik [[natrium]]sulfaat (Na₂SO₄) op die oppervlak.<ref name="The Grand Tour" /><ref name="McCord2001" /> Dié soute se oorsprong kan die ondergrondse oseaan wees.<ref name="McCord2001" />

 

Ganymedes se oppervlak is ’n mengsel van twee soorte terrein: ’n baie ou, donker terrein vol kraters en ’n ietwat jonger (maar steeds antieke), ligter terrein met groewe en riwwe. Die verhittingsmeganisme wat nodig is vir die vorming van die gegroefde terrein is onbekend, maar dit kan [[Plaattektoniek|tektonies]] van aard wees.<ref name="Showman1999" /> [[Vulkaan|Kriovulkanisme]] kon dalk ook ’n klein rol gespeel het.<ref name="Showman1999" /> Die kragte wat die sterk spanningsdruk in Ganymedes se yslitosfeer veroorsaak het wat nodig is om tektoniese aktiwiteit aan die gang te sit, kan verband hou met getyverhitting in die verlede; dit is moontlik veroorsaak toe die maan deur onstabiele baanresonansies beweeg het.<ref name="Showman1999" /><ref name="Showman1997b" /> Die getybuigings van die ys kon die binnekant verhit en druk op die litosfeer geplaas het, en dit kon gelei het tot krake en verskuiwings wat die ouer, donkerder terrein oor 70% van die oppervlak bedek het.<ref name="Showman1999" /><ref name="Bland2007" /> Die vorming van die groewe kan ook verband hou met die vroeë vorming van die kern en gevolglike getyverhitting van Ganymedes se binnekant.<ref name="Showman1999" /> Tydens die daaropvolgende evolusie kon diep, warm waterpluime uit die kern na die oppervlak opgestoot en gelei het tot die tektoniese deformasie van die litosfeer.<ref name="Barr" />

 

 

====Ondergrondse oseane====

 

In die 1970's het [[Nasa]]-wetenskaplikes die eerste keer vermoed Ganymedes het ’n diep oseaan tussen twee yslae, een op die oppervlak en een onder ’n vloeibare oseaan en op die rotsagtige mantel.<ref name="Showman1999" /><ref name="clubsandwich 2014" /><ref name="Sohl2002" /><ref name="Freeman2006" /><ref name="amount of water in ocean" /> In die 1990's het Nasa se Galileo-sending verby Ganymedes gevlieg en bevestig dat die maan ’n ondergrondse oseaan het. ’n Ontleding is in 2014 gepubliseer wat die realistiese termodinamika vir water en die uitwerking van sout in ag geneem het. Dit het daarop gedui dat Ganymedes verskeie oseaanlae het wat geskei word deur verskillende fases van ys, met die laagste vloeistoflaag teenaan die mantel.<ref name="clubsandwich 2014" /><ref name="Vance" /><ref name="NASA-20140501c" /><ref name="Hubble 2015" /> Die kontak tussen water en rots kan ’n belangrike rol speel in die oorsprong van lewe.<ref name="clubsandwich 2014" />

 

==Verkenning==

 

Verskeie ruimtetuie wat verby Jupiter gevlieg of om die planeet gewentel het, het Ganymedes van naderby beskou – onder meer tydens vier verbyvlugte in die 1970's en verskeie in die 1990's tot 2000's. [[Pioneer 10]] was in 1973 naby die maan en [[Pioneer 11]] in 1974.<ref name="Pioneer 11" /> Hulle het inligting teruggestuur oor onder meer fisiese eienskappe.<ref name="chap6" /> Pioneer 10 se naaste afstand was 446&nbsp;250&nbsp;km.<ref name="dmu.p10" />