Afsettingsgesteente: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Twee bykomstige afdelings toegevoeg. |
Inligting bygewerk |
||
Lyn 28:
== Soorte sedimentgesteentes ==
Sedimentgesteentes word in drie kategorieë verdeel:
=== Klastiese sedimentêre gesteentes ===
Klastiese sedimentere gesteentes bestaan uit die afbrekingsprodukte van ouer gesteentes wat as vaste deeltjies (korrels) vervoer en in lae afgeset is. Die gesteentes kan ook nie-klastiese materiaal bevat wat later in die gesteente ontstaan het deur diagenetiese prosesse of deur die aktiwiteit van lewende organismes in die afsettingsgebied.
Die korrels is egter die hoofbestanddeel en op grond van die eienskappe van die korrels word die gesteentes verder onderverdeel. Die belangrikste van hierdie eienskappe is korrelgrootte. Klastiese sedimentêre gesteentes kan volgens die Wentworth-skaal ingedeel word, waar die korreldeursnee wissel tussen kleiner as 1/256 mm (klei) tot groter as 256 mm (rolstene) in magte van 2. Die waardes kan ook uitgedruk word in positiewe en negatiewe heeltalle, volgens die phi-skaal, waar O = <sup>-2</sup>log (korrelgrootte in mm). 'n Korrel met ʼn deursnee van 16 mm het byvoorbeeld 'n O-waarde van <sup>-2</sup>log 16 = -4.
==== Makroklastiese sedimentêre gesteentes ====
Onder hierdie indeling word die gesteentes met 'n korrelgrootte van meer as 2 mm geklassifiseer. Hierdie gesteentes bestaan uit rolblokke (> 256 mm), kleistene (64-256 mm), rolstene (4-64 mm) en granules (2-4 mm). Die eerste 3 word as konglomeraat geklassifiseer indien die materiaal afgerond is en as breksie indien die materiaal hoekig is. Die granules (2-4 mm) word aangetref in grintsteen. Afsetting van growwe puin vind meestal plaas naby die verweringsbron, byvoorbeeld aan die voet van 'n helling.
Deur die vervoer van materiaal in 'n rivier word die partikels afgerond sodat rolstene ontstaan. Die gemiddelde korrelgrootte neem stroomafwaarts af deur breking en afslyping, sodat die fynste materiaal die verste van die bron aangetref sal word. Konglomerate kan ook vorm langs steil kuste, waar die puin deur die golwe verwerk en afgerond word. Puinafsettings word selde bewaar en verhard omdat hulle in gebiede van groot erosie ontstaan. Konglomerate kom algemener voor en kan van groot belang wees as aanduiding van verhoogde erosieaktiwiteit in die brongebied.
Gesteentes wat gevorm het uit die verharde bodemvrag van gletsers, word tilliet genoem. 'n [[Tilliet]] bestaan uit hoekige, swak gesorteerde fragmente en besit geen gelaagdheid nie. In troebelstrome ontstaan die gesteente diamiktiet wanneer enkele swak afgeronde rolstene in 'n moddermatriks vasgevang word.
Polimiktiese konglomerate bestaan uit 'n groot verskeidenheid rolstene, terwyl oligomiktiese konglomerate 'n eenvormige samestelling van rolstene bevat. [[Kalkrudiet]] is 'n grofkorrelrige, suiwer kalksteen wat deur golfaksie op die plek van sedimentasie tot ʼn breksie verander word wanneer die gedeeltelik verharde kalk gebreek word.
==== Sand en sandsteen ====
Die korrelgrootte van sand en sandsteen le tussen 1/16 en 2 mm. Afsettings van hierdie korrelgrootte kom in feitlik alle sedimentêre omgewings voor en is al baie goed bestudeer. Die mineraal wat in byna alle sandstene die grootste persentasie van die aanwesige korrels uitmaak, is kwarts (SiO<sub>2</sub>). Kwarts is stabieler as veldspaat en daarom sal die kwartsgehalte tydens sedimentêre vervoer toeneem. Omdat die erosieproses verskeie kere herhaal kan word, kan 'n [[sandsteen]] later uit meer as 90 % kwarts bestaan.
Ander minerale wat in sandsteen aangetref kan word, is die glimmers, waarvan muskoviet die stabielste is. Die sogenaamde swaarminerale (relatiewe digtheid 2,9) vorm 'n groep minder voorkomende minerale wat gebruik kan word om die aard van die brongebied vas te stel. Voorbeelde van swaarminerale is apatiet, epidoot, toermalyn, rutiel en sirkoon. Vir die klassifikasie van sandsteen word die persentasie van die onderskeie minerale wat aanwesig is, in ag geneem, byvoorbeeld die persentasie kwarts, veldspaat, gesteentefragmente en matriks (fynkorrelrige materiaal wat tussen die korrels voorkom < 1/16 mm).
As 'n sand of sandsteen geen matriks bevat nie (die tussenkorrelruimtes is met [[lug]], SiO<sub>2</sub>- of CaCO<sub>3</sub>-sement gevul), word dit 'n areniet genoem, terwyl 'n sand of sandsteen wat meer as 10 % matriks bevat, 'n wak genoem word. Kwartsiet is 'n ligkleurige produk van 'n sandsteen wat deur diagenetiese prosesse verander is. Die kwartskorrels en kwartssement is onder die invloed van [[temperatuur]] en druk met mekaar versmelt, sodat 'n breuk in die gesteente deur die korrels sny.
Arkoos is 'n liggrys of rooierige veldspaatryke sandsteen, terwyl grouwak ʼn donkergrys sandsteen is waarin gesteentefragmente in 'n klei - [[matriks]] voorkom. [[Kalkareniet]] is ʼn kalksteen waarvan die korreltjies feitlik geheel en al uit kalk bestaan, terwyl kalksandsteen uit 'n mengsel van kalk- en silikakorrels bestaan. Behalwe die samestelling van sandsteenformasies is die sedimentêre strukture wat daarin voorkom, ook baie belangrik, want hierdeur kan allerlei inligting afgelei word ten opsigte van vervoerwyse en afsettingsomstandighede.
==== Slik en klei ====
Die fyner fraksie word onderverdeel in slik (1/16- 1/256 mm) en klei (< 1/256 mm). Omdat die samestelling van slik deur die toenemende groter persentasie kleiminerale wat aanwesig is, van grof na fyn verander, word die grofste deel van die slikfraksie meestal by sandstene geklassifiseer en die fynste deel by die kleie. Die kleiner mineraalkorrels waaruit slik bestaan, kan soms nie meer met die polariserende mikroskoop waargeneem word nie, maar slegs met behulp van 'n elektronmikroskoop.
Die samestelling van die slik kan deur middel van X-straalmetodes of deur chemiese analise bepaal word. Kleiminerale soos illiet, kaoliniet, chloriet en montmorilloniet is die belangrikste bestanddele in slik en klei, voor kwarts, veldspaat, karbonaat en organiese materiaal. Onverhard kom [[slik]] en [[klei]] as stofdeeltjies voor en dit kan oor baie groot afstande deur wind en as suspensievrag in water vervoer word. Dit is bekend dat stof uit die Sahara tot ver in Europa gewaai word.
Miljoene ton sediment kan so oor 'n groot gebied versprei word. Kosmiese stof van die buitenste ruimte dring soms die atmosfeer binne en bestaan uit magnetiese deeltjies van nikkelyster of nikkelsilikate wat van [[Meteoroïde|meteoriete]] afkomstig is. Na raming dring 100 000 ton van hierdie deeltjies die atmosfeer jaarliks binne. Loess is 'n stofsediment wat hoofsaaklik uit growwe slik bestaan. Indien die loess verhard is, vertoon dit 'n homogene en ongelaagde struktuur. [[Loess]] ontstaan deurdat stof in droë, koue gebiede opgewaai word, soos tydens die vorige ystydperk.
In [[China]] is daar 'n groot loessgordel aan die rand van die [[Gobiwoestyn]]. Omdat mense hier vir eeue dieselfde paaie gebruik het, is die paaie as holtes uit die loessafsetting uitgeslyp. Die kleiner deeltjies wat as suspensievrag in water vervoer word, word slik of moddergenoem. Wanneer die vervoertempo drasties afneem, sal die deeltjies uit suspensie uitsak en as modder afgeset word. In soutwater of waters wat baie organiese sure bevat, flokkuleer die kleiminerale en sak dus vinniger uit.
=== Chemiese sedimentere gesteentes ===
Chemiese sedimentere gesteentes word gevorm deur die neerslag van soute uit 'n oplossing. Een van die oorsake hiervan is die verhoging van die konsentrasie van die opgeloste stowwe deur die [[verdamping]] van water. Die groep sedimente wat deur verdamping ontstaan, word evaporiete genoem. Evaporiete kan uit seewater, landoppervlakwater, grondwater en reënwater vorm en die samestelling word bepaal deur die ioon-inhoud van die water. In normale seewater is die belangrikste [[Anioon|anione]] CI<sup>-</sup>, SO<sub>4</sub><sup>-2</sup> en HCO<sup>-</sup><sub>3</sub> + CO<sup>2-</sup><sub>3</sub>, en die belangrikste katione Na<sup>+</sup>, Mg<sup>2+</sup>, K<sup>+</sup> en Ca<sup>2+</sup>.
Tydens indamping van seewater blyk die eerste neerslag wat gevorm word, die karbonate van kalsium en magnesium te wees. Hierdie karbonaatminerale is hoofsaaklik aragoniet en kalsiet (albei CaCO<sub>3</sub>) en dolomiet (CaMg(CO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>). Na indamping tot ongeveer een derde van die oorspronklike volume slaan gips (CaSO<sub>4</sub> ·2H<sub>2</sub>O) en anhidriet (CaSO<sub>4</sub>) neer. By verdere indamping tot by een tiende volg sout (NaCl, haliet). In die natuur [[kristalliseer]] die [[Sout (chemiese stof)|soute]] hoofsaaklik in 'n afgeskermde komgebied wat aanliggend aan die see is.
In hierdie kom bestaan daar 'n beperkte toegang vir die seewater, wat daartoe lei dat die soute na indamping wel kan konsentreer en uitkristalliseer. Op hierdie wyse word die soutkonsentrasie steeds hoër sodat afsettings van die verskillende soute gevorm word. Resente voorbeelde van evaporietomgewings is byvoorbeeld die Kara Bogaz Gol, 'n lagune aan die [[Kaspiese See]], en 'n pekelmeer op [[Bonaire]]. Langs die kuste van woestyngebiede word geskikte omstandighede aangetref vir evaporietafsettings omdat die hoe dagtemperature verdamping aanhelp.
Op vlak hellende kuste in die Persiese Golfgebied wat af en toe deur die gety oorspoel word (die sogenaamde sabkhas), vind afsetting van karbonate ([[kalsiet]] en [[dolomiet]]) en gips (soms selfs anhidriet) plaas. Evaporiete wat op land ontstaan, kristalliseer uit rivierwater, reënwater of grondwater en bestaan uit meer sulfate en karbonate as seewater. Veral gips en kalsiet word afgeset in die soms waterbevattende soutmere, wat playas genoem word. Grondwater wat deur kapillêre kragte opstyg, slaan by verdamping kalsiet of silika neer.
Hierdie proses kan harde korse in die grond vorm. 'n Besondere en ekonomies belangrike voorkoms van hierdie tipe is 'n [[salpeterafsetting]] (NaNO<sub>3</sub>) wat in [[Chili]] voorkom. [[Druipsteen]] word afgeset in grotte waar 'n versadigde oplossing in opgeloste kalsiet (CaCO<sub>3</sub>) water deur verdamping verloor. So ontstaan stalagtiete aan die dak van die grot en [[Stalagmiet|stalagmiete]] as pilare op die vloer van die grot. Hierdie proses nkan ook bogronds in byvoorbeeld bronne en mere plaasvind; die kalsiet wat hier afgeset word, word [[travertyn]] genoem.
Wanneer silika in plaas van kalsiet in bronne afgeset word, word dit [[kieselsinter]] (SiO<sub>2</sub>·H<sub>2</sub>O) of geyseriet genoem. ʼn Geyser is 'n warmwaterbron wat periodiek hoog bo die oppervlak uitspuit. Sekere chemiese sedimentêre gesteentes presipiteer net by sekere pH-waardes (suurgraad), en sommige organismes speel 'n rol deurdat hulle CO<sub>2</sub> uit die seewater onttrek. Hierdie afsetting word bio-chemiese sedimente genoem. Afsetting van kalkmodders (mikriet) word by 'n pH van ongeveer 7,8 in die vorm van aragonietnaaldjies uit karbonaatversadigde seewater neergeslaan.
Blougroen [[Bakterie|bakterieë]] speel waarskynlik ook 'n rol in bogenoemde proses. Die growwer kristallyne spariet kom voor as holteopvullingsmateriaal en vervang reeds afgesette [[mikriet]]- of fossielfragmente. [[Oöliet|Oöliete]] is konsentries opgeboude bolletjies van kalsiet wat om 'n kern neergeslaan het. Die ronde vorm is 'n gevolg van die heen-en-weer-rol deur die beweging van golwe Ysterhoudende oöliete, wat uit [[limoniet]] en [[chamosiet]] bestaan, is belangrik as 'n delfstof.
'n Ander ekonomies belangrike ysterhoudende sediment is die sogenaamde [[ystersteen]]. Hoewel die ystersteen nie 'n chemiese sediment is nie, is die ysterverryking wel ʼn chemiese proses. Afhangende van die redoks- en pH-waardes kan [[Oksied|oksiede]], [[Karbonaat|karbonate]], [[Silikaat|silikate]] of [[Sulfied|sulfiede]] van [[yster]] afgeset word. Die belangrikste minerale is lomoniet, hematiet, sideriet. chamosiet en piriet. Piriet kom in baie sedimente voor maar is selde in groot hoeveelhede aanwesig.
Deur diagenetiese prosesse word baie sekondêre minerale gevorm wat ook belangrike bestanddele van verskeie sedimente uitmaak. Silika kom voor as konkresies, sement en vervangingsprodukte en in silikaatminerale. Op dieselfde wyse kom kalsiet en tallose ander minerale voor.
=== Organogene sedimentêre gesteentes ===
Organogene sedimentêre gesteentes bestaan uit anorganiese materiaal wat deur die toedoen van organismes gevorm en saamgebind word. Sekere [[skulpdiere]] gebruik kalk in die vorm van aragoniet en kalsiet om hulle skelet te vorm. Die bekendste diergroep wat hierdie eksterne kalkskelet vorm, is die weekdiere, waarvan skulpe, slakke- huise en inkvisskelette in groot massas voorkom. [[Ammonoidea|Ammoniete]] is uitgestorwe verteenwoordigers van 'n sekere inkvisspesie.
Die skulpe van [[Brachiopoda|brachiopode]] en die doppe van [[Trilobiet|trilobiete]] het in vroeëre geologiese tye 'n groot aandeel gehad in die vorming van kalksteen. Ander belangrike groepe is onder andere korale, krinoïede en eginoïede. Behalwe kalk, kom ook ander materiaal in skelette voor. [[Diatomiese molekuul|Diatome]], die meeste radiolaria en baie sponse het silikabevattende skelette. Werweldiere het skelette wat kalk en fosfaat bevat. Nadat ʼn organisme afgesterf het, verrot die organiese materiaal meestal weg, maar die harde anorganiese gedeelte word bewaar
Diere wat op die bodem geleef het, laat hul reste op dieselfde plek agter en dit lei tot plaaslike fossilering. Voorbeelde hiervan is korale, waarvan die kolonievormende soorte as rifbouers bekend is. Koraalriwwe kom in warm seewater naby die oppervlak voor, en na die korale afgesterf het, word die rif as rifkalk bewaar. Indien die omstandighede (soos by korale) bekend is waaronder die organismes kan lewe (waterdiepte, temperatuur en mate van waterbeweging), word belangrike inligting aangaande die afsettingsomgewing ingewin.
Paleo-ekologie is die wetenskap wat die leefmilieu van [[Fossiel|fossiele]] organismes bestudeer Na die dood van pelagiese diere (drywende of swemmende diere soos plankton en nekton) sink die oorblyfsels na die bodem, waar dit onder gunstige omstandighede kalklae vorm. Hierdie kalklae word fossielkalk of skulpkalk genoem en kan selfs na gelang van die oorheersende fossielsoort byvoorbeeld krinoïedkalk genoem word. Terwyl die oorblyfsels afsak, los die minder weerstandbiedende materiaal op sodat bepaalde diergroepe as fossiele bewaar word en ander groepe selde in die fossielrekord aangetref word.
Soms word skulpe en ander reste van organismes deur seestrome of branders saamgespoel. Op hierdie wyse ontstaan 'n thanatosenose (gemeenskap van dooie [[Organisme|organismes]]). Indien die reste versamel op die plek waar die organismes vroeër geleef het, word die versameling ʼn [[biosenmose]] genoem. Deur die bestudering van die pelagiese plante en diere kan gegewens aangaande die sedimentêre omgewing verkry word, maar daar moet in ag geneem word dat die reste van een plek na ʼn ander vervoer kon gewees het.
Hierdie vervoer is meestal beperk tot 'n geringe verplasing, en waar baie van 'n sekere soort organisme voorkom, kan afleidings gemaak word van 'n bepaalde omgewing waar die organismes geleef het. So kan 'n sediment wat hoofsaaklik bestaan uit silikaslik met skeletjies van diatome en radiolaria, dui op ʼn milieu van 'n diep, koue see. In die vlakker, warmer see is [[kalk]] minder oplosbaar en hier word globigerinaslik (die reste van die genus ''Globigerina'') as sediment aangetref. [[Onkoliete]] (''algballe'') en [[Stromatoliet|stromatoliete]] (algslierte) kan soveel kalk genereer dat dik lae en selfs riwwe kan ontstaan.
Dierlike uitwerpsels kan ook versamel en 'n belangrike bousteen van organogene sedimente uitmaak. Hierdie uitwerpsels word fekale pille genoem. Groter fosfaatryke uitwerpsels (koproliete) word meestal deur krappe agtergelaat. Op eilande en in kusgebiede met 'n warm en droë klimaat versamel die uitwerpsel van seevoëls in lae en dit word ghwano genoem. [[Ghwano]] is vanweë die fosfaatinhoud ʼn bemestingstof van hoe gehalte. Die bekendste bronne is op eilande aan die kus van [[Peru]].
=== Organiese sedimentêre gesteentes ===
Organiese afsetting bestaan uit organiese stowwe wat van plante en diere afkomstig is. Deur langdurige omsettingsprosesse kan hierdie materiaal so verander word dat die oorsprong selde vasgestel kan word. Vir die ontstaan van 'n groot konsentrasie en veral vir die preservering van organiese reste, moet aan sekere voorwaardes voldoen word. Die milieu moet vrugbaar gewees het sodat weelderige plantegroei en 'n groot konsentrasie van dierlike organismes aanwesig kon gewees het.
Toestande moet voorts reduserend gewees het sodat verrotting ([[oksidasie]]) nie kon plaasvind nie. Daar word aangeneem dat organiese afsettings gevorm het op plekke met swak [[watersirkulasie]]. 'n Onderskeid word gemaak tussen twee groot groepe organiese afsettings: die van die hoër plante, wat op land of langs 'n kus gevorm het, en die van die laer (eensellige) plante en diere wat in die see gevorm het. Die eerste groep bestaan uit veen, bruinkool en steenkool, en die tweede uit aardolie.
Albei groepe is baie belangrike delfstowwe aangesien hulle die hoofenergiebronne is. Veen word in moerasgebiede en mere gevorm. Vlak mere word met oewer- en [[waterplante]] opgevul totdat daar bo die watervlak 'n moeras ontstaan waar onder meer [[veenmos]] en heide groei. In die [[Karboon]], die geologiese tydperk waartydens die grootste steenkoolvorming plaasgevind het, het die veenvorming veral plaasgevind in die beboste kusmoerasse, waarin ''Sigillaria,'' ''Leipidodendron'' en ''Calamites'' weelderig gegroei het.
Die afgestorwe plantmateriaal word aan die oppervlak eers deur bakterieë geoksideer. Wanneer die materiaal deur jonger veenlae bedek word, word die aktiwiteit geleidelik minder namate reduserende toestande intree. Onder die invloed van bakterieë tree 'n nuwe proses in waarby die plantmateriaal in humus omgesit word. Dit het 'n verhoging van die persentasie koolstof tot gevolg. Die inkolingsproses begin hierna, waaronder die invloed van tyd en temperatuur, die water en vlugtige bestanddele afgedryf word en die persentasie [[koolstof]] per [[volume]] sodoende verder toeneem.
Die eerste stadium van [[steenkoolvorming]] is die sogenaamde bruin koolstadium, waarin die plantreste nog met die oog herkenbaar is. By verdere inkoling word die selle opgevul met 'n humusstof sodat daar uiteindelik 'n harde, swart gesteente met 'n hoë koolstofgehalte ontstaan. As die koolfstofgehalte hoër as 77 % is, word die materiaal steenkool genoem. Die uiteindelike stap in die inkolingsproses is die vorming van antrasiet met meer as 90 % koolstof.
Wanneer die uitgangsmateriaal in plaas van die hoër plante ʼn sapropellietslik is (afkomstig van laer plante), waarin die vette en proteïene in 'n wasagtige stof omgesit word, word kanaalkool (hoofsaaklik spore) of bogheadkool (hoofsaaklik alge) gevorm. Albei is ryk aan koolstof en waterstof. Aardolie word gevorm uit hoofsaaklik planktoniese dierlike mikroörganismes. Deur chemiese verandering onder die invloed van bakterieë, ontstaan vloeibare koolwaterstowwe. Die gasse (veral metaan) wat by die reaksies vrykom, word as aardgas herwin. Aardgas is ook afkomstig van steenkool.
=== Piroklastiese sedimentêre gesteentes ===
Piroklastiese sedimentêre gesteentes ontstaan wanneer deeltjies (tephra) tydens ʼn vulkaniese uitbarsting in die lug gewerp word, op die grond val en daar 'n laag vorm. Na aanleiding van korrelgrootte word die volgende onderskei: blokke en bomme (>64 mm), lapilli (64-2 mm) en as (< 2 mm). Die verharde ekwivalente hiervan is piroklastiese breksie of [[agglomeraat]], [[lapillisteen]] en [[tuf]]. Vulkaniese as word ook deur water vervoer en meng so met ander deeltjies sodat tuffiete ontstaan (50-90 % vulkaniese materiaal).
Piroklastiese gesteentes kan op verskillende wyses gevorm word. Die bekendste hiervan is die sogenaamde asreën wat tydens hewige uitbarstings oor groot gebiede kan versprei. Net soos by klastiese sedimente kom ook massatransport voor en uit hierdie "piroklastiese strome" word gesorteerde lae afgeset. Hierdie sogenaamde gloedwolke volg die natuurlike helling en kan oor afstande van tot 100 km beweeg. Die afsettings uit gloedwolke word ignimbriete genoem.
Modderstrome ontstaan wanneer vulkaniese as na 'n swaar reënbui of tydens die deurbreek van 'n kratermeer met vulkaniese bomme en blokke vermeng word en elders as ʼn swak gesorteerde laag afgeset word. Vulkaniese uitbarstings kan onder water plaasvind en ook hier kan piroklastiese strome ontstaan. Die lae wat so gevorm word, is meestal van grof na fyn gegradeer deurdat die water die partikels na gelang van die massa sorteer.
==== Sedimentologie ====
In die tydperk na [[1950]] het die sedimentologie tot ʼn aparte wetenskap binne die geologie ontwikkel. Die sedimentologie is die studie van die kenmerke van sedimente asook die prosesse wat aanleiding gegee het tot die vorming daarvan. ʼn Praktiese aspek verbonde aan die sedimentologie is dat delfstowwe wat aan spesifieke sedimentere omgewings verwant is, makliker opgespoor kan word. Ongeveer 95 % van die aardkors bestaan uit stallings- en metamorfe gesteentes.
Die oorblywende 5 % word deur sedimentêre gesteentes ingeneem, maar die gesteentes bedek ongeveer 75 % van die aardoppervlak. Dit hang saam met die vorming van sedimente as gevolg van die opeenhoping van afbrekingsprodukte of deur chemiese of biologiese prosesse. Laat in die [[18de eeu|18e eeu]] het mense nog gedink dat alle gesteentes op aarde deur die neerslag van stowwe in die see gevorm is. Hierdie gedagteskool heet die neptunisme.
Die plutonisme verdedig daarenteen die stelling dat ook ander prosesse soos vulkanisme 'n rol speel. Toe die plutoniste kon bewys dat hulle stellings gegrond was, het die belangstelling ten opsigte van sedimentêre gesteentes verflou ten gunste van stollingsgesteentes. Laasgenoemde gesteentes vertoon 'n grater variasie van mineraalinhoud en het daarom ʼn aantrekliker ondersoekgebied gevorm. In die tweede helfte van die [[19e eeu]] is opnuut aandag aan sedimentêre gesteentes gegee, veral deur [[Henri Clifton Sorby]] (1826-1908).
Hy het ook die eerste teorie oor die ontstaanswyse (later as foutief bewys) van sedimentêre gesteentes ontwikkel. Vroeg in die [[20ste eeu|20e eeu]] is ontdek dat sedimentêre gesteentes in allerlei omgewings, van die diepsee tot woestyne, kan ontstaan. Daar is toe verskillende metodes ontwikkel (sedimentere petrografie) om die afsettingsomgewings van ouer sedimente te herkonstrueer. Dit het egter in baie gevalle tot onoplosbare probleme aanleiding gegee.
Na die [[Tweede Wêreldoorlog]] het mense begin om resente afsettingsomgewings te bestudeer en daaruit het die opstel van wiskundige en hidrodinamiese modelle voortgespruit. Veldwaarnemings was ook meer doelgerig. Die nut van die resultate wat hieruit voortgespruit het, was dat 'n mens by ouer gesteentes kon voorspel watter vorm die gesteentes kan aanneem, hoe dit begrens word en wat dit kan bevat (nuttig by die eksplorasie na ertse en aardolie).
Om hierdie redes neem die aantal sedimentoloë wêreldwyd vinnig toe. Die meeste van hulle is lid van die International Association of Sedimentologists (IAS), wat een keer elke 4 jaar 'n kongres reël en ʼn vaktydskrif, ''Sedimentology'', uitgee. In Suid-Afrika word sedimentoloë lid van die Sedimentologie-afdeling van die Geologiese Vereniging van [[Suid-Afrika]]. Die drie belangrikste onderafdelings van die sedimentologie omvat sedimentologie in die beperkte sin (baie wiskundig en eksperimenteel), sedimentêre [[geologie]] (geïntegreer, regionaal) en sedimentêre petrografie (die studie van die korrels wat aanwesig is).
=== Klassieke sedimentgesteentes ===
Line 83 ⟶ 182:
· Dit word beraam dat sowat 20% van afsettingsgesteente op aarde kalksteen is, 30% is sandsteen en 50% is skalie (leiklip).
[[Lêer:PetrifiedWood.jpg|duimnael|Versteende hout is die gevolg van minerale wat sel vir sel in die oorspronklike hout vervang het.]]
Line 103 ⟶ 203:
== Bykomstige bronne ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409664, volume 25, bl. 29 - 34
* Farndon, John. ''The Complete Guide to Rocks & Minerals''. Hermes House. 2010. <nowiki>ISBN 1-84477-670-0</nowiki>
| |||