Josef Stalin: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Tegel (besprekings | bydraes) k Wysigings deur 197.95.195.39 teruggerol na laaste weergawe deur 196.15.154.226 Etiket: Terugrol |
Inligting bygewerk |
||
Lyn 79:
Stalin het tydens sy heerskappy, versterk deur 'n [[persoonlikheidskultus]], verskeie werklike en denkbeeldige vyande beveg deur sy sekuriteitsorgane, soos onder andere die [[FSB#Van die Tsjeka tot die FSB|NKWD]] (die voorloper van die [[KGB]]). Miljoene mense het omgekom deur [[hongersnood]], menseslagtings en gedwonge verskuiwings asook in die [[Goelag]]. [[Nikita Chroesjtsjof]], Stalin se opvolger, het Stalin se heerskappy en sy persoonlikheidskultus in 1956 verwerp en 'n proses van destalinisasie van stapel gestuur wat deels gelei het tot die skeuring in die verhouding van die Sowjetunie met China.
<br />
== Jeugjare ==
Line 93 ⟶ 95:
Sy moedertaal was Georgies. Hy het eers op agt- of negejarige ouderdom Russies leer praat en het altyd 'n sterk Georgiese aksent gehad.
Op die ouderdom van 10 het Stalin aan die Gori-kerkskool begin skoolgaan. Sy skoolmaats was meestal seuns van welvarende priesters, amptenare en handelaars.
Hy en sy maats het meestal Georgies gepraat, maar hulle is in die skool gedwing om Russies te praat ('n beleid van tsaar [[Aleksander III van Rusland|Aleksander III]]). Stalin was egter 'n skrander leerling en het hoë punte in al sy vakke behaal. Hy het in die koor gesing en is selfs soms gehuur om op troues te sing. Hy het ook gedigte geskryf en was later jare bekend vir sy vaardigheid in dié verband.<ref name="Young Stalin" />
Kort na hy die skool verlaat het, het Stalin die skrywes van [[Wladimir Lenin]] ontdek en besluit om 'n [[Marxisme|Marxistiese]] rewolusionêr te word en het hy uiteindelik in 1903 by Lenin se Bolsjewiste aangesluit. Nadat die [[Ochranka]] (die Tsaar se geheime polisie) hom gemerk het oor sy aktiwiteite het hy voltyds 'n rewolusionêr en misdadiger geword. Hy het een van die [[Bolsjewis]]te se belangrikste aktiviste in die Kaukasus geword, waar hy paramilitêre magte georganiseer het, stakings gereël het, propaganda versprei het en geld versamel het deur banke te beroof, mense vir lospryse ontvoer het en deur mense af te pers. In die somer van 1906 is Stalin met Ekaterina Swanidze getroud wat later geboorte geskenk het aan sy eerste kind, Jakof. Stalin het tydelik uit die Kommunistiese Party bedank oor hulle 'n verbod op bankrowe gehad het, waarna hy betrokke was by 'n reuse roof op 'n bank wat gelei het tot die dood van 40 mense. Hy het hierna na [[Bakoe]] gevlug waar Ekaterina aan tifus oorlede is. In Baku het Stalin Moslem [[Aserbeidjan|Aseri's]] en [[Iran|Perse]] georganiseer in die uitvoer van ondermynenende aktiwiteite, insluitend moorde op baie van die [[Swart Honderd]], 'n regse groep ondersteuners van die [[tsaar]], asook ander afpersings, geldvervalsing en rooftogte.▼
Kort na hy die skool verlaat het, het Stalin die skrywes van [[Wladimir Lenin]] ontdek en besluit om 'n [[Marxisme|Marxistiese]] rewolusionêr te word en het hy uiteindelik in 1903 by Lenin se Bolsjewiste aangesluit. Nadat die [[Ochranka]] (die Tsaar se geheime polisie) hom gemerk het oor sy aktiwiteite het hy voltyds 'n rewolusionêr en misdadiger geword. Hy het een van die [[Bolsjewis]]te se belangrikste aktiviste in die Kaukasus geword, waar hy paramilitêre magte georganiseer het, stakings gereël het, propaganda versprei het en geld versamel het deur banke te beroof, mense vir lospryse ontvoer het en deur mense af te pers.
▲
Stalin is sewe keer gevange geneem en [[Siberië]] toe gestuur, maar het buiten die laaste keer elke keer ontsnap. Na sy vrylating het hy in April 1912 'n koerant genaamd ''[[Prawda]]'' in [[Sint Petersburg]] oorgeneem. Hy het uiteindelik die naam "Stalin" aangeneem vanaf die Russiese woord vir [[staal]], wat hy gebruik het as sy skuilnaam in sy artikels.
<br />
=== Stalin se rol tydens die Russiese Rewolusie van 1917 ===
{{Hoofartikel|Russiese Rewolusie (1917)}}
Na Stalin se terugkeer na [[Sint Petersburg]] van Siberië af het hy [[Wjatsjeslaf Molotof]] en [[Aleksander Sjliapnikof]] as redakteurs by ''Prawda'' uitgewerk en hulle vervang. Hy het aanvanklik [[Aleksander Kerenski]] se oorgangsregering gesteun, maar na Lenin se verkiesing tot die leierskap van die Kommunistiese Party op die party se konferensie in April [[1917]] het hy en ''Prawda'' die omverwerping van dié regering ondersteun. By dieselfde konferensie is Stalin verkies tot die Bolsjewiste se Sentrale Komitee.
Nadat Lenin deelgeneem het aan 'n mislukte staatsgreep het Stalin vir Lenin bygestaan en hom gehelp om te ontsnap. Om 'n bloedbad te vermy het hy die beleërde Bolsjewiste opdrag gegee om oor te gee. Hy het Lenin na Finland gesmokkel en leierskap van die Bolsjewiste aanvaar. Nadat die Bolsjewiste-gevangenes vrygelaat is om te help met die verdediging van Sint Petersburg in Oktober 1917 het die Bolsjewiste se Sentrale Komitee gestem ten gunste van 'n opstand.
Op [[7 November]] het Stalin, Lenin en die res van die Sentrale Komitee die staatsgreep teen die Kerenski-regering vanaf die [[Smolni-instituut]] gekoördineer – die sogenaamde [[Russiese Rewolusie (1917)|Oktober-rewolusie]]. Kerensky het die hoofstad verlaat om die koninklike magte aan die Duitse front om hulp te vra. Teen [[8 November]] is die [[Winterpaleis]] bestorm en is Kerenski se kabinet gearresteer.
== Vyfjaarplanne ==
Die ekonomie van die Sowjetunie is toe geheel en al onder staatsbeheer geplaas. Volgens 'n besluit van die 15e partykongres aan die einde van [[1927]] is daar begin met die opstel van vyfjaarplanne vir ekonomiese ontwikkeling. Die eerste plan het in Oktober [[1928]] in werking getree. ʼn Staatskommissie van 'n paar honderd ekonome en deskundiges was verantwoordelik vir die ekonomiese beplanning vir 150 miljoen mense en die Sowjetunie het op die drempel van 'n nuwe fase in sy ontwikkeling gestaan.
Stalin wou die kollektivisering van die landbou op die platteland versnel en die koelakke uitskakel. ʼn Golf van terreur het die land getref: in 1932 was meer as die helfte van die boerderye gekollektiviseer, terwyl 'n paar miljoen koelakke gedeporteer is; duisende het in strafkampe gesterf. Die landbou self het aanvanklik min baat hierby gevind. Die boere se verset teen die staatsbeleid het tot enorme dalings in produksie gelei, en in die tydperk tussen [[1929]] en [[1932]] het die veestapel tot minder as die helfte gekrimp.
Die uiteindelike doel van die strawwe beleid was om die hoogste moontlike opbrengs teen die laagste moontlike koste te verkry sodat die nywerheid goedkoop gevoed kon word en, waar moontlik, ook deur voedseluitvoere gefinansier kon word: industrialisering was die hoofdoel van die vyfjaarplanne. Die klem het hier geheel en al op die swaar en primêre nywerhede geval. Die verbruikersnywerheid was onder aan die voorranglys. Hidrokragsentrales, hoogoonde, trekkerfabrieke en spoor- en waterweë is in 'n snelle tempo gebou en nuwe myne is oopgestel. Nuwe nywerheidstede het letterlik uit die grond verrys, en die land is op groot skaal geëlektrifiseer. Opleiding is aan arbeiders verskaf en analfabetisme is op groot skaal beveg.
Met ʼn stelsel van toelaes wat naas die lae basiese lone betaal is, is daar geprobeer om arbeiders tot die uiterste aan te moedig. Die poging het geslaag: in [[1930]] het die nywerheid net 53 % van die nasionale produk gelewer, maar in [[1932]] het dit reeds gestyg tot meer as 70 %. Teen die einde van [[1932]] is bekend gemaak dat die mikpunt van die eerste vyfjaarplan reeds in 4 jaar bereik is en dat die 2e plan in 1933 in werking sou tree. Spesiale aandag is nou ook aan die ekonomiese opbou van die oostelike gebiede in [[Siberië]] gegee.
Toe 'n mynwerker, ene Stachanof, in 1935 in een werkdag daarin geslaag het om sowat 100 ton erts, wat baie meer as die aanvaarde daaglikse norm was, te win, is hy in 'n nasionale veldtog as voorbeeld aan ander werkers voorgehou. Afgesien van die Stachanof-beweging het die regering die bevolking se geesdrif ook probeer aanwakker deur 'n beroep te doen op hul nasionale trots en deur die invoering van 'n leierskultus rondom Stalin. Jeugorganisasies soos die [[Jong Pioniers]] en die Komsomol moes die staat help om die jeug na sy hand groot te maak.
Ook die kulturele lewe is in diens van die staat gestel: 'n positiewe moraal, herkenbare musiek, realistiese skilderkuns en die verering van die heroïek van die werkende massas is op die voorgrond geplaas. Partybyeenkomste en –kongresse is verwater tot applous vir die besluite van die groot leier, die geliefde Kameraad, die Wyse, die Vader. In [[1936]] is 'n nuwe grondwet, wat die Sowjetunie se oorgang na die Kommunisme moes aandui, aanvaar.
Op die oog af was dit ʼn knap stuk werk, maar in werklikheid was dit niks anders as 'n fasade nie. Grondbesit was onderhewig aan die staatsbelang, terwyl misdade teen die staat so wyd omskryf is dat die streng strawwe wat daarvoor neergelê is, maklik opgelê kon word. Die werklike wet is deur Stalin, die Kommunistiese Party en die GPOe (staatsdireksie vir politieke sake) neergelê. Die GPOe het later die Tsjeka geword, en is in 1934 herdoop tot die MKVD (volkskommissariaat vir binnelandse sake).
In [[1946]] is die naam na MGB (ministerie vir staatsveiligheid) verander en in [[1953]] na [[KGB]] (komitee vir staatsveiligheid). Die geheime polisie het "verdagtes" voor die voet in hegtenis geneem en die skuld vir tekorte in die beplanning en ander teenslae is keer op keer op beproefde sondebokke soos saboteurs, koelakke, Mensjewiste en Trotskiste gepak.
== Die suiwerings ==
Op [[1 Desember]] [[1934]] is die Leningradse partysekretaris, [[Sergei Kirof|Sergej Kirof]], doodgeskiet in 'n sluipmoordaanval wat waarskynlik met Stalin se medewete plaasgevind het. Dit het 'n nuwe golf van terreur meegebring wat die lewens van miljoene Sowjetburgers geëis het (volgens sommige ramings het die Stalin-regime die lewens van 20 miljoen mense geëis). In 'n reeks skynverhore is 'n aantal leiersfigure uit die 1917-revolusie, onder andere Kamenjef, Zinowjef, Boecharin en Rykof, ter dood veroordeel. Ander is tot selfmoord gedryf.
Ook die leër was nie teen die aanslag van Stalin se polisie bestand nie: reeds in [[1937]] is maarskalk Michail Mikolajewitsj Toechatsjewksi ([[1893]]- [[1937]]) na ʼn verhoor agter geslote deure saam met 8 generaals ter dood veroordeel. Dieselfde lot het talle ander generaals en hoë offisiere van die [[Rooi Leër]] te beurt geval. Uiteindelik het die leiers van Stalin se terreurveldtog, Henrich Grigorjewitsj Jagoda (1891-1938) en [[Nikolai lwanowitsj Jezjof]] (1894- 1939?), ook slagoffers van die terreur geword.
Met die aanstelling van [[Lawrenti Pawlowitsj Beria]] ([[1899]]-[[1953]]) as hulle plaasvervanger het daar 'n mate van versagting ingetree. Kort voor die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog was die geïndustrialiseerde Sowjetstaat volkome "eensgesind". Stalin se posisie was onaantasbaar en die party was gesuiwer van sy ou idealistiese elemente en gelaai met tegnokrate en opportunistiese magsbestuurders. By die partykongres in 1939 kon Stalin aankondig dat die suiweringsproses afgehandel was.
== Die groot patriotiese oorlog ==
Voor Stalin aan die bewind gekom het, was die Sowjetunie se buitelandse beleid nie baie ideologies van aard nie. Daar is nie soseer na wêreldrevolusie gestreef nie, maar eerder na die normalisering van buitelandse betrekkinge. Stalin se beleid van "sosialisme in een land", en die feit dat die Sowjetunie sy invloed in [[China]] kwyt was na die magsgreep deur [[Chiang Kai-shek|Tsjiang Kai-sjek]] in [[1927]], het die neiging versterk. Die ontspanningspolitiek van die twintigerjare is deur die Sowjetunie gesteun.
Moskou het die betekenis van die opkomende [[Fascisme]] aanvanklik sterk onderskat. Die Duitse [[Kommunistiese Party van die Sowjetunie|Kommunistiese Party]] het in opdrag van die Komintern (die Sowjetliggaam wat die bande met die Kommunistiese beweging buite die Sowjetunie in stand gehou en die beleid bepaal het). niks gedoen om die Weimarrepubliek te verdedig nie. Toe Hitler aan die bewind kom en onmiddellik die Kommuniste onderdruk, het die Sowjetregering sy beleid verander. In [[1934]] het die Sowjetunie lid van die Volkebond geword.
Die Russiese minister van buitelandse sake, [[Maksimowitsj Litwinof]] ([[1876]]-[[1951]]), het steun probeer werf vir 'n stelsel van kollektiewe beveiliging. Die Kornintern het hom beywer vir die vorming van anti-Fascistiese "volksfrontregerings" saam met Sosiaal-Demokrate (laasgenoemde is nog kort tevore as verraaiers van die arbeidersklas voorgehou). Die Sowjetunie se betrokkenheid by die Spaanse Burgeroorlog en die suiwerings binnelands het nie veel bygedra om die heersende wantroue teenoor die Sowjetunie uit die weg te ruim nie.
Die feit dat [[Frankryk]] en [[Brittanje]] nie baie gretig was om saam met Stalin 'n front teen Duitsland te vorm nie, het by Stalin die indruk gewek dat die Weste Hitler se aggressie na die Ooste sou herlei: Litwinof, wat hom vir kollektiewe veiligheid beywer het, is deur [[Wjatsjeslaf Zoedof|Wjatsjeslaf]] Michailowitsj Molotof vervang en in Augustus [[1939]] het hy 'n nie-aanvalsverdrag met Duitsland gesluit. Die sogenaamde Molotof-Ribbentropverdrag was veral belangrik vanweë die geheime ooreenkomste ingevolge waarvan die Duitsers verskeie gebiede in die Ooste in die Sowjetunie se hande gelaat het.
Na [[Adolf Hitler|Hitler]] se aanval op [[Pole]], wat die begin van die Tweede Wêreldoorlog was, het Russiese soldate op [[17 September]] [[1939]] Oos-Pole, [[Estland]], [[Letland]] en [[Litaue]] binnegeval. [[Finland]] het hom verset en op 30 November 1939 het die [[Rooi Leër]] die land aangeval. Die Finne het hulle egter sterk verset, en ingevolge die vrede wat uiteindelik in Maart 1940 gesluit is, het die Russe hulle neergelê by net 'n klein bebiedsuitbreiding. In die somer van 1940 is die sowjetisering van die Oosseestate deurgevoer.
Die state is omgeskep in sowjetrepublieke wat gevra het dat hulle in die Sowjetunie opgeneem moes word. In Junie [[1940]] is [[Roemenië]] gedwing om [[Bessarabië]] af te staan. Die samewerking met Hitler was egter allermins 'n waarborg vir vrede: op [[22 Junie]] [[1941]] het Duitse troepe die Sowjetunie binnegeval. Aanvanklik was daar min verset, aangesien Stalin geweier het om die grensverdediging te versterk sodat Hitler nie verder uitgetart sou word nie. Na die aanvanklike verwarring het Stalin egter die leiding in die "groot vaderlandse oorlog" op hom geneem, nie alleen as partyleier nie, maar ook as regeringsleier en volkskommissaris vir verdediging. Bevolkingsgroepe aan wie se lojaliteit Stalin getwyfel het, soos die Wolga-Duitsers en die Krim-Tartare, is nie by die stryd betrek nie.
Toe die Duitse inval in die Sowjetunie misluk, was die lot van die Duitse heerskappy in [[Wes-Europa]] ook verseël. Die geweldige prestasie het groot offers van die Sowjetunie geëis: meer as 20 miljoen mense het gesneuwel, terwyl daar na die oorlog 25 miljoen dakloses was. ʼn Groot deel van die nywerheid en die landbougebied was ook verwoes. Aan die ander kant het die Sowjetunie se invloed en aansien geweldig toegeneem. In die onderhandeling by die konferensies in [[Teheran]], [[Jalta]] en [[Potsdam]] was "Uncle Joe", soos die pers Stalin genoem het, net so 'n belangrike onderhandelaar soos [[Winston Churchill|Churchill]] en Roosevelt.
Die Westerse lande het egter nie ag geslaan op die Russiese behoefte aan 'n veilige grens sodat hy nie deur verdere aanvalle uit [[Duitsland]] in gevaar gestel sou kon word nie. Aan die ander kant kon die Westerse leiers, wat vas gestaan het by ʼn parlementêre vorm van demokrasie, nooit Stalin se behoefte aan veiligheid geheel en al bevredig nie aangesien dit op volslae onderworpenheid aan hom sou neerkom.
== Na 1945 ==
Na die Tweede Wêreldoorlog kon die Sowjetunie met sy "bevrydingsbesettingsleërs" 'n beslissende invloed op die politieke ontwikkelinge in die Oos-Europese state uitoefen. In 1946 het Churchill die term Ystergordyn die eerste keer gebruik om die Russiese invloedsfeer aan te dui. Die ontploffing van die eerste Russiese atoombom en die feit dat Kommuniste in [[1949]] in [[China]] aan die bewind gekom het, het die Weste verder oortuig dat hy hom teen Moskou se strewe na wêreldmag moes verset.
In [[1948]] het daar 'n breuk tussen die [[Sowjetunie]] en [[Joego-Slawië]] onder maarskalk [[Tito]] ontstaan. Dit het daartoe gelei dat Stalin die Russiese greep op die ander Oos-Europese lande binne sy invloedsfeer verstewig het. Die sogenoemde Titoïste-verhore in [[Hongarye]] en [[Tsjeggo-Slowakye]] in die jare van [[1950]] tot [[1952]] was 'n herhaling van die skynverhore van die dertigerjare. Nasionalisties-gesinde Kommuniste is uit hul poste ontslaan en deur Staliniste vervang. In [[1947]] al het die Kornintern in die vorm van die Kominform herleef.
Dit is tot stand gebring in reaksie op die Marshallplan, waarmee die [[VSA]] na die oorlog ekonomiese hulp aan WesEuropese state verleen het. Selfs vir Stalin se getrouste medewerkers was die laaste jare van sy bewind 'n onsekere tyd. Voordat hy egter sover kon kom om die bestuur van die party weer eens te suiwer, is hy op [[5 Maart]] [[1953]] dood weens breinbloeding. Die anti-Semitiese veldtog wat Stalin sedert 1949 beplan het en waarmee daar kort voor sy dood begin is, is na sy dood gestaak. Beria, die gevreesde leier van die geheime polisie, is in hegtenis geneem en tereggestel, en die verheerliking van persone is ook op die agtergrond geskuif.
Die nuwe regeringsleier, Georgi Maximilianowitsj Malenkof (geb. [[1901]]), het hom meer toegespits op die uitbreiding van die konsumpsie en verbruiksgoederebedryf. Op die 20e partykongres in [[1956]] het Nikita Chroestjof hom in ʼn "geheime" toespraak teen Stalin se misbruik van mag uitgespreek. Hiermee het 'n tydperk van destalinisasie aangebreek. In [[1961]] is Stalin se lyk, wat aanvanklik langs die van Lenin in die mausoleum op die [[Rooiplein|Rooi Plein]] gelê het, verwyder, maar daarmee was die spore wat Stalin se skrikbewind binne en buite die Sowjetunie gelaat het, nog lank nie uitgewis nie.
Sy invloed in [[Oos-Europa]] en op die ontwikkeling van internasionale betrekkinge na die [[Tweede Wêreldoorlog]] kan nie onderskat word nie. Hy was nie ʼn kommunistiese ideoloog nie, maar 'n magspolitikus wat niks of niemand ontsien het nie. Sy teoretiese geskrifte was nie van enige wesenlike belang nie. Oor die kolossale totalitêre magsapparaat wat hy in die [[USSR]] agtergelaat het, bestaan daar groot misnoeë. Dit het hom egter een van die hooffigure van sy tyd en een van die belangrikste, hoewel nie die inspirendste nie, leiers in die Russiese geskiedenis gemaak.
== Verwysings ==
Line 107 ⟶ 172:
== Eksterne skakels ==
* Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409672, volume 26, bl. 156 - 159
{{Commons-kategorie inlyn|Joseph Stalin}}
* ''Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel [[:en:Joseph Stalin]]''
| |||