Publiek: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Voeg sakels by en verbeter uitleg
Nadzik (besprekings | bydraes)
Code fixing
Lyn 2:
'''Publiek''' is die versamelnaam vir die mense, die volk, burgers of die gemeenskap van ’n [[land]]. Vandaar begrippe wat die burgers raak, soos publieke administrasie, publieke reg, publieke opinie (ook openbare mening genoem), publieke onderneming (teenoor private onderneming) en ander publiek-verwante samestellings.
 
In [[Afrikaans]] word “publieke” soms met die woord “openbare” vervang, insluitend openbare finansies, openbare sektor, openbare bestuur, openbare gesondheid, openbare parke en paaie en selfs openbare betrekkinge ([[Engels]]: public relations). Dit is gevolglik uitruilbaar.
 
== Publieke administrasie ==
[[Lêer:Bloubergstrand wza.jpg|duimnael|Openbare strande, biblioteke, parke en ander geriewe vir die publiek is 'n belangrike deel van publieke administrasie. Die versorging daarvan, soos dié strandtoneel by [[Bloubergstrand]] in die Wes-Kaap getuig, is ook 'n uitdaging.]]
Publieke administrasie is die vertakking van die politieke omgewing wat te make het met strukture en prosesse wat die bestuur van openbare sake, die praktiese uitvoering van lands beleid, wetstoepassing en verwante sake raak wat die publiek aangaan. Dit word uitgevoer deur regeringsamptenare, organisasies en publieke agentskappe, wat in ’n verhouding staan teenoor die publiek en ander regeringseenhede.
 
Dit kom kortliks daarop neer dat gesonde publieke administrasie hoofsaaklik die volgende vier hoofpunte behels:
Lyn 15:
* Dit maak die doeltreffende uitvoering van die neergelegde beleid moontlik.
 
Publieke administrasie is gevolglik heelwat wyer as bloot publieke bestuur, weliswaar ’n baie belangrike onderafdeling daarvan.
 
Hiervolgens is dit duidelik dat publieke administrasie nie eng grense het nie maar selfs die beheer van energiebronne, lisensiëring van voertuie en posaflewering insluit. Dit behels in werklikheid soveel fasette dat dit ’n deurlopende uitwerking op die publiek se lewens het en daarom verskil kenners oor wat publieke administrasie werklik behoort te behels.
 
=== Geskiedenis van publieke administrasie ===
Die aanduidings is dat die mandarynse burokrasie in [[China]] reeds in sowat [[500 v.C.|500 v.C]]. werkgewers aangestel het wat gerigte opleiding ontvang het om die publiek te bedien. Hulle is streng gekeur en moes eksamens oor publieke administrasie aflê. Dit is deurlopend verbeter en verfyn, onder meer deur die Han-dinastie (206 v.C.) en T’ang- en Sung-bewinde in die latere eeue. Net so het die Egiptenare, Grieke en Romeine spesifieke stelsels gehad om rigting te gee aan regsaangeleenthede, militêre optrede, finansies en belasting, binnelandse en buitelandse aangeleenthede.
[[Lêer:Woodrow.Wilson.Pavel.Vavrys.jpg|duimnael|Thomas Woodrow Wilson, die 28ste president van Amerika, het publieke administrasie as teoretiese dissipline vasgelê met die publikasie van sy The study of administration in 1887. ]]
Die Nederlandse regering het dit in Suid-Afrika gevestig met die stigting van ’n nedersetting in die Kaap op 6 April 1652.
 
Die Amerikaanse president [[Woodrow Wilson]] het dit in 1887 as ’n '''teoretiese''' dissipline vasgelê deur die publikasie van sy ''The study of administration''. In [[Suid-Afrika]] is dit die eerste keer as akademiese vak deur die Transvaalse Universiteitskollege (later die [[Universiteit van Pretoria]]) as ’n kollege van Unisa aangebied. Vandag bied minstens 17 universiteite in die land dit as studierigting aan.
Lyn 30:
=== Etiek en korrupsie ===
[[Lêer:University Of South Africa Pretoria (UNISA).jpg|duimnael|440x440px|Unisa was die eerste universiteit wat publieke administrasie as akademiese vak in Suid-Afrika aangebied het.]]
Etiek speel ’n groot rol in doeltreffende publieke administrasie. Dit sluit werknemers en leierskap in asook sosiopolitieke ontwikkelinge. Ongelukkig het morele denke en ontwikkelinge nie tred gehou met die drastiese struktuurveranderinge binne die publiek nie en ’n komplekse netwerk van organiese strukture, stelsels en prosedures wat grootliks anoniem funksioneer, maak dit vir betrokkenes maklik om te vergeet hoe hul besluite, doen en late ander mense raak.
 
Volgens ''Serving the Public'' is makro-etiek noodsaaklik, wat hoofsaaklik daarop ingestel is om makrostrukture daar te stel wat die meer objektiewe en nie-persoonlike verhoudinge tussen die publiek op ’n anonieme grondslag as rolspelers reguleer. Dit rus onder meer op morele norme en waardes – regverdigheid, eerlikheid, menslikheid, vryheid, integriteit, die waarheid en orde.
 
So raak [[korrupsie]] – blatante en doelbewuste oneerlikheid in die gebruik van openbare geld en goedere - die publiek ten nouste. Dit versteur die openbare orde, is destruktief en onversoenbaar met ’n stelsel wat die belange van die algemene publiek behoort te beskerm en sluit onder meer in omkopery, nepotisme, gulsigheid, die wangebruik van binne-inligting en dikwels geheime inligting vir persoonlike gewin, die bevoordeling van kennisse en familie in die toekenning van tenders en selfs die gebruik van minderwaardige materiaal om die oorloopgeld in hul eie sak te steek.
[[Lêer:20190330 Protest in Piata Universitatii (6).jpg|duimnael|330x330px|Die publiek laat gereeld hul stem hoor teen korrupsie, wat 'n groeiende probleem in die wêreld is. Korrupsie word onder meer deur gulsigheid, gebrekkige etiek, politieke mag, die navolging van korrupte leiers en gebrekkige beheermaatreëls gedryf.]]
In ''Public Administration'' sê die skrywers dat die publiek keer op keer geskok is oor die voorkoms en omvang van korrupsie, maar dit is egter nie net ’n hedendaagse misdryf deur funksionarisse wat veronderstel is om die publiek se belange te beskerm nie: oor die eeue was daar korrupsie waar daar mense betrokke was.
Lyn 62:
Dit is heelwat makliker om sukses te meet in die private sektor as in die openbare sektor danksy die winsbeginsel en doeltreffender meting van sukses en produktiwiteit. In die openbare sektor is geld die middel maar nie die einde nie.
 
Teoreties behoort besteding slegs sinvol te wees indien die gevolge daarvan positief is – indien nie, behoort dit nie aangepak te word nie. Daarom moet departementshoofde die kennis en verantwoordelikheid hê om te besluit of die besteding vrugte sal dra. Om die verantwoordelikheid te dra vir besluite en van aksies onder jou beheer – hetsy as junior amptenaar of bestuurder – is ’n gegewe van die betrokke pos. Aanspreeklikheid, as ’n grondbeginsel van die bestuur van openbare geld, is nie onderhandelbaar nie. Dit vereis deursigtigheid, vereis prestasiebeoordeling en maak die rapportering van bedenklike bedrywighede noodsaaklik.  
 
== Publieke opinie ==
Lyn 76:
* Menings word gevorm of statuur gegee deur die media, insluitend koerante en tydskrifte, radio en televisie en deesdae die sosiale media. Dit word nie noodwendig met objektiwiteit gedoen nie, ondanks aansprake dat dit wel die geval is.
 
[[Lêer:BBC News Room August 2013.JPG|duimnael|328x328px|Die media dra baie daartoe by om openbare vryheid te bevorder. Die BBC is een van die grootste nuus-uitdraers ter wêreld.]]Wat die openbare uitsaaiwese betref, het veranderinge internasionaal in die onlangse dekades ’n groot uitwerking op reguleerders en die uitsaaiwese gehad, maar in Suid-Afrika was daar veral groot veranderinge sedert die bewindsverandering in 1994. ’n      Beleid moes onder meer neergelê word om “Suid-Afrikaanse programme te bied wat die toestande, lewenstyle, optrede en kulturele erfenis van alle Suid-Afrikaners weerspieël”.
 
Suid-Afrika vaar darem steeds goed wat persvryheid betref en het in die jongste World Press Freedom Index steeds die “Bevredigend”-kategorie gehaal, wat die tweede beste groepering is en ook ander lande soos Australië, Kanada en Brittanje insluit. Dit vergelyk met lande in die “Baie ernstig”-kategorie (vyfde kategorie), insluitend Iran, Sirië, Soedan, Somalië, Jemen, Egipte, Libië en China. Die resultate van die jongste opname is aan die einde van April 2019 bekend gemaak.
 
Dit is duidelik dat die vorming van openbare mening heelwat kan verskil afhangend van die beleidsvormers en dat die publiek altyd daaroor sal verskil – afhangend van die hoek waaruit hulle daarna kyk. Die goue reël bly: Moet nie alles vir soetkoek opeet nie.   
 
Opvoedkundige instellings, insluitend skole en tersiêre instellings. Hulle verskaf kennis oor politieke, ekonomiese, sosiale en ander aangeleenthede en voorsien die vaardighede om die inligting te sif, ontleed en te vertolk.
Lyn 98:
 
=== Publieke meningspeiling ===
Meningspeilings gee ’n redelik akkurate aanduiding van die deursnee-gevoel van die lede van die publiek of publieke groepering. Dit vereis egter dat die vraag of vrae behoorlik geformuleer moet word, sodat dit duidelik gekommunikeer kan word en duidelike antwoorde moontlik kan maak. Die behoorlike samestelling van die navorsing en ’n verteenwoordigende steekproef kan goeie afleidings van die mening, houding en verwagtinge van die publiek of groepering moontlik maak.
 
Die gewildste publieke meningspeiling is waarskynlik om die moontlike uitslag van verkiesings te bepaal. Die omvang van probleme en knelpunte van die publiek kan ook taamlik akkuraat bepaal word.  
 
== Ander publiek-begrippe ==
=== Publieke domein ===
Dit beteken die regte en eiendom wat aan die algemene publiek behoort, in teenstelling met byvoorbeeld grondeienaarskap en spesifieke regte van individue. Die verjaring van regte wat patente, kopiereg en handelsmerke betref, kan byvoorbeeld beteken dat die beskerming van inligting of materiaal wat voorheen aan spesifieke persone of groepe behoort het nou in publieke domein is.    
 
=== Openbare vryheid en veiligheid ===