Uruk-tydperk: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Besig |
|||
Lyn 74:
In ander streke is die Uruk-kultuur duideliker, soos in Bo-Mesopotamië, Noord-[[Sirië]], Wes-Iran en Suidoos-Anatolië. Hulle het min of meer op dieselfde manier ontwikkel, met stedelike konsentrasies en groter politieke entiteite, en hulle is sterk beïnvloed deur die kultuur van die "middelpunt" in die latere deel van die tydperk (omstreeks 3400-3200 v.C.). Daarna het hulle eie streekskulture aan die begin van die 3de millennium v.C. begin ontwikkel.
==Die "Uruk-uitspreiding"==
[[Beeld:Uruk expansion.svg|thumb|300px|Fie "Uruk-uitspreiding": die terreine van die "sentrum" en die "randstreke".]]
[[Beeld:King-priest with bow fighting enemies, with horned temple (composite of two imprints of the same cylinder seal).jpg|thumb|200px|’n Koning-priester met ’n boog veg teen sy vyande, met ’n tempel in die middel (3800-3100 v.C.), ontdek in [[Susa]] in die huidige Iran. Louvre.<ref>{{cite book |last1=Álvarez-Mon |first1=Javier |title=The Art of Elam CA. 4200–525 BC |date=2020 |publisher=Routledge |isbn=978-1-000-03485-1 |page=101 |url=https://books.google.com/books?id=LxHaDwAAQBAJ&pg=PT101 |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=Louvre Museum Sb 2125 |url=https://www.louvre.fr/oeuvre-notices/fragments-de-scellement-de-jarre-portant-l-empreinte-d-un-sceau-cylindre-representant}}</ref><ref>{{cite web |title=Site officiel du musée du Louvre, Sb 2125 |url=http://cartelfr.louvre.fr/cartelfr/visite?srv=car_not&idNotice=17353 |website=cartelfr.louvre.fr}}</ref><ref>{{cite book |last1=Cheng |first1=Jack |last2=Feldman |first2=Marian |title=Ancient Near Eastern Art in Context: Studies in Honor of Irene J. Winter by her Students |date=2007 |publisher=BRILL |isbn=978-90-474-2085-9 |page=48 |url=https://books.google.com/books?id=t-mvCQAAQBAJ&pg=PA48 |language=en}}</ref>]]
Ná die ontdekking van die terreine by Habuba Kabira en Jebel Aruda in die 1970's in [[Sirië]], wat beskou is as kolonies of handelsposte van die Uruk-beskawing, het vra ontstaan oor die verband tussen Benede-Mesopotamië en die buurstreke. Die feit dat tekens van die Uruk-kultuur oor so ’n groot gebied voorkom, van Noord-Sirië tot die [[Iran]]nese plato met Benede-Mesopotamië as ’n duidelike sentrum, het daartoe gelei dat argeoloë wat dié tydperk bestudeer het daarna verwys het as ’n "Uruk-uitspreiding". Weens die onmoontlikheid van opgrawings in Mesopotamië self word gekonsentreer op opgrawings buite die streek, as ’n "randstreek", en op hoe dit verband hou met die "sentrum". Algemene modelle is opgestel op grond van parallelle met ander plekke en tydperke, en dit skep probleme om die modelle en parallelle te laat pas by die feite wat uit opgrawings bekend is.<ref name=histo>R. Matthews, ''The archaeology of Mesopotamia: Theories and approaches'', Routledge, 2003, pp. 93–126. Sien {{harvp|id=LIV|Liverani|2006|pp=5–14}}</ref>
Guillermo Algaze het ’n model van Immanuel Wallerstein aanvaar en daarop uitgebrei.<ref>Debat begin in G. Algaze, "The Uruk Expansion: Cross Cultural Exchange in Early Mesopotamian Civilization," ''Current Anthropology'' Volume 30/5 (1989) pp. 571–608 ; die teorie in meer uitgebreid verduidelik in Id., ''The Uruk World System : The Dynamics of Early Mesopotamian Civilization'', Chicago (1993, hersiene uitgawe in 2005) en hersien in Id., "The Prehistory of Imperialism: The case of Uruk Period Mesopotamia," M.S. Rothman (red.), ''Uruk Mesopotamia and its neighbours: cross-cultural interactions in the era of state formation'', Santa Fe, 2001, pp. 27–85; sien ook {{harvp|id=ALG|Algaze|2008|pp=68–73}}.</ref> Sy siening is deur sommige geleerdes aanvaar, maar daar was ook baie kritici.<ref>{{harvp|id=BUT|Butterlin|2003|pp=98–107}}</ref> Volgens sy model het die mense van Uruk ’n reeks kolonies buite Benede-Mesopotamië gestig, eers in Bo-Mesopotamië (Habuba Kabira en Jebel Aruda, sowel as [[Nineve]], [[Tell Brak]] en Samsat in die noorde), toe in Susiana en die Irannese plato. Algaze het dit beskou as ’n vorm van ekonomiese [[imperialisme]]: Die elite van Suid-Mesopotamië wou die talle grondstowwe bekom wat nie in die vlaktes van die [[Tigris]] en [[Eufraat]] beskikbaar was nie en het vlugtelinge in buurstreke laat woon, soos in sommige modelle van die [[Griekeland|Griekse]] [[kolonisasie]]. Die hoë produktiwiteit van die buurstreke het Benede-Mesopotamië dus help vooruitgaan.<ref>G. Algaze, "Initial Social Complexity in Southwestern Asia: The Mesopotamian Advantage," ''Current Anthropology'' 42/2 (2001) pp. 199–233; {{harvp|id=ALG|Algaze|2008|pp=40–63}}.</ref> Hulle het die bes ontwikkelde staatstrukture gehad, kon langafstandhandelsbande ontwikkel, invloed oor hulle bure handhaaf en dalk selfs militêre oorheersing toepas.
Kritiek teen Algaze se teorie is dat te min oor die Uruk-beskawing uit opgrawings bekend is om die invloed van Suid-Mesopotamië se ontwikkeling te kan evalueer. Verder is die chronologie van dié tydperk onduidelik en kan die tyd van die uitspreiding dus nie bepaal word nie. Dit is ook moeilik om die vlakke van verskillende terreine goed genoeg te laat ooreenstem om hulle aan ’n enkele tydperk te koppel. Hoewel kommersiële faktore dus kon bygedra het tot die uitspreiding, is dit nie ’n bewys van die redes daarvoor nie.<ref>J.N. Postgate, "Learning the Lessons of the Future: Trade in Prehistory through a Historian's Lens," ''Bibliotheca Orientalis'' 60/1–2, 2004, pp. 5–26. Sien ook {{harvp|id=LIV|Liverani|2006|pp=40–44}}.</ref>
Sommige ander teorieë stel ’n vorm van landboukolonisasie voor wat spruit uit ’n gebrek aan grond in Benede-Mesopotamië of ’n migrasie van vlugtelinge nadat die Uruk-streek ekologiese of politieke omwentelings ondervind het.<ref>{{harvp|id=BUT|Butterlin|2003|pp=131–137}}</ref>
’n Ander teorie is dat die Uruk-streek ’n model vir sy bure was, en ’n voorbeeld wat hulle elk op sy eie manier gevolg het terwyl hulle elemente van hulle eie kulture behou het. Dit verduidelik die verskillende grade van invloed op verskillende terreine:<ref>{{harvp|id=BUT|Butterlin|2003|pp=386–390}} for the conclusions.</ref> Verskeie soorte terreine is geïdentifiseer, van dié wat kolonies van Uruk kon gewees het of handelsposte was met ’n Uruk-bevolking tot streke waar die Uruk-invloed baie klein was.<ref>{{harvp|id=BUT|Butterlin|2003|pp=232–254, 334–338}}</ref>
==Einde van die Uruk-tydperk==
’n Paar geleerdes verbind die einde van die Uruk-tydperk met ’n groot klimaatsverandering, ’n skielike koue en nat tydperk in die [[Holoseen]]-[[Epog (geologie)|epog]].<ref>{{harvnb|Lamb|1995|p=128}}</ref> Nog ’n verduideliking is die aankoms van Oos-Semitiese stamme wat deur die [[Kisj]]-beskawing verteenwoordig is.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=g9F9NAaBquMC&pg=PA120|title= Approaching Chaos: Could an Ancient Archetype Save C21st Civilization?|author=Lucy Wyatt|page= 120|isbn= 9781846942556|date= 2010-01-16}}</ref>
==Verwysings==
| |||