Voël: Verskil tussen weergawes

| image_caption = ''Platalea leucorodia'', Eurasiese Lepelaarlepelaar

'''Voëls''' (klas '''Aves''') is tweevoetige, warmbloedige, eierlêende, [[gewerwelde]] (Latyn: vertebrataVertebrata) diere, wat hoofsaaklik gekenmerk word deur [[veerVeer (voël)|vere]] en voorste ledemate wat [[vlerk]]e genoem word, asook bene wat hol van binne is. Voëls het geëvolueer van [[theropoda]] -[[dinosourusse]] tydens die [[Jura]]tydperk en die eerste bekende voël is die Laat-Jurassiese ''[[Archaeopteryx]]''. Voëls verskilwissel in grootte van klein [[Swael (voël)|swaeltjies]] tot groot voëlsloopvoëls soos [[volstruis]]e en [[emoe]]s. Daar is tussen 90009 000 en 10 000 bekende voëlspesies in die wêreld en die klas Aves is dus die mees diverse klas van gewerwelde landbewoners.

Baie voëlspesies onderneem jaarlikse langafstand migrasies en veel meer nog voer korter, meer onreëlmatige bewegingsswerfbewegings uit. Voëls is sosiale diere en kommunikeer deur visuele tekens en deur middel van roepe en sang. Ander sosiale gedrag sluit ook in gemeenskaplike jag, broei en vlug. Voëls is hoofsaaklik sosiaal monogaam, maar dit kom in sommige spesies voor dat voëlshulle met ander voëlsindividue buiten danas hul maats ooksal paar; in ander spesies is totale [[poliandrie]] of [[poligamie]] weer aan die orde van die dag. Eiers word gewoonlik in 'n nes gelê en een of beidealbei die volwasse voëls broei daarop. Sommige voëls (bv [[Koekoekkoekoek]]e) is [[broeiparasiet]]e wat hulle eiers in die neste van ander voëls lê en hierdie gasheervoëls broei die kuikens uit en maak hulle groot. Die meeste voëls het 'n korter of langer periode van ouersorg nadat kuikens uitgebroei het.

Voëls is op verskillende wyses van nut totvir die mens: die meeste is belangrike bronne van voedsel en word gewoonlik gejag of geteel en dan kommersieel beskikbaar gestel. Sommige spesies, veral [[sangvoël]]s en [[papegaai]]e, is gewild as troeteldiere. [[Ghwano]] (voëlmis) word van eilande versamel om as misstof vir landboudoeleindes te gebruik. Voëls is teenwoordigfigureer in bykans alle aspekte van menslike kultuur, vanhetsy geloof, die digkuns, mode totof musiek. Ongeveer 120-130 voëlspesies het sedert [[1600]] uitgesterf as gevolg van menslike aktiwiteite en honderde meer vóór dié tyd. Daar is tans talle voëlspesies wat bedreig word deur uitsterwing as gevolg van menslike aktiwiteite en pogings word aangewend om hulle te beskerm.

Voëls word gekategoriseer as die [[Klas (biologie)|klas]] Aves in [[wetenskaplike klassifikasie]]. [[Filogenetiese klassifikasie]] plaas voëls in die dinosourusklade [[Theropoda]]. Volgens huidige konsensus vorm Aves en 'nhul sustergroep, die [[Orde (biologie)|orde]] ''[[Crocodilia]]'', saam die laaste oorlewende lede van die [[reptiel]]klade [[Archosauria]]. Filogeneties word Aves oor die algemeen gedefinieër as afstammelinge van die mees onlangste gemeenskaplike voorvader van moderne voëls en ''[[Archaeopteryx|Archaeopteryx lithographica]]''.<ref>{{cite book |author= Padian K & Chiappe LM |editor= Currie PJ & Padian K |title= Encyclopedia of Dinosaurs|year= 1997| publisher= Academic Press|location= San Diego|isbn= |id= |pages= 41-96|chapter= Bird Origins}}</ref> ''Archaeopteryx'' is afkomstig van die laat-Juratydperk (ongeveer 155-150&nbsp;miljoen jaar gelede) en is dan ook die eerste bekende voël bekend onder hierdie definisie. Ander klassifikasies sluit slegs moderne voëlgroepe in en sluit die meeste groepe wat slegs deur fossiele bekend is uit.<ref>{{cite book |last= Gauthier |first= J|editor= Padian K |title= ''The Origin of Birds and the Evolution of Flight.'' Mem. California Acad. Sci 8|year= 1986|isbn= |oclc= |doi= |id= |pages= 1-55|chapter= ''Saurischian Monophyly and the origin of birds''}}</ref> Een van die redes hiervoor is om die onsekerhede aangaande die plasing van ''Archaeopteryx'' in verhouding met diere wat tradisioneel as therapod-dinosourusse bekend staan te vermy.

Daar is bewyse dat voëls ontwikkel het van Theropoda-dinosourusse en meer spesifiek: dat voëls lede is van [[Maniraptora]], 'n groep Therapoda-dinosouruuse wat ook die [[Dromaeosauridae]]- en die [[Oviraptoridae]]-families insluit.<ref>[http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/274/5290/1164 Early Adaptive Radiation of Birds: Evidence from Fossils from Northeastern China] deur Hou L,Martin M, Zhou Z & Feduccia A, (1996). ''Science'' '''274'''(5290): 1164–1167.</ref> Soos meer en meer nie voël-agtigevoëlagtige Therapoda-dinosourusse ontdek word wat steeds nou aan voëls verwant is, word die eens duidelike onderskeiding tussen voëls en ander diere minder duidelik. Onlangse ontdekkings in die Liaoning -provinsie in Noordoos-[[China]] het onthul dat baieetlike klein Therapoda-dinosourusse vere gehad het, wat tot hierdie onduidelikheid bydra.<ref>Norell, M. & Ellison M. (2005). ''Unearthing the Dragon, The Great Feathered Dinosaur Discovery.'' Pi Press: New York. ISBN 0-13-186266-9</ref>

Die vroeë voël, ''Archaeopteryx'', van die [[Juratydperk]], is bekend as een van die eerste "verlore skakels" van die laat-19de eeu wat die teorie van [[evolusie]] ondersteun het, selfs al word ''Archaeopteryx'' nie as 'n direkte voorvadervoorouer van moderne voëls beskou nie. 'n Ander vroeë voël is ''[[Confuciusornis]]'', van die vroeë [[Kryttydperk]]. Dit is moontlik dat beidealbei hierdie voëls voorafgegaan is deur ''[[Protoavis texensis]]'', alhoewel die [[fossiel]] wat die naam dra so gedeeltelikfragmentaries is, dat daar aansienlike twyfel bestaan of die fossiel wél aan 'n voëlagtige dier behoort. Ander Mesosoïese voëls sluit die [[Enantiornithes]], ''[[Yanornis]]'', ''[[Ichthyornis]]'', ''[[Gansus]]'' en die ''[[Hesperornithiformes]]'' in: 'n groep lopende duikvoëls wat amper soos dobbertjies en seeduikers lykgelyk het.

Die ''[[Cryptovolans]]'' en ''[[Microraptor]]'' van die [[Dromaeosauridae]]-familie mag miskien tot aangedrewe vlug in staat gewees het, min of meer tot dieselfde mate as ''Archaeopteryx''. ''Cryptovolans'' het eienskappe besit wat ook by moderne voëls voorkom: sy borsbeen was verleng teen 'n hoek met die middellyn van die borsbeen en na buite gerig, loodreg op die ribbekas. Hierdie verlenging dien as 'n anker waaraan moderne voëls se vlerkspiere geheg is, sodoende het die voëls voldoende hefkrag vir vlug. ''Cryptovolans'' se rugstring blyk ook buigsaam te wees, net soos by moderne voëls die geval is, om te voorkom dat die werwels nie tydens vlug uitgly nie. As gevolg van hierdie eienskappe is ''Cryptovolans'' eintlik selfs 'n beter "voël" as ''Archaeopteryx'', aangesien laasgenoemde nié hierdie eienskappe besit nie. As gevolg van hierdie eienskappe het sommige paleontoloë voorgestel dat lede van die Dromaeosauridae-familie in werklikheid basale ("basis") voëls is en dat die groter lede van die familie op 'n tyd kon vlieg, maar dat latere vorms nie daartoe in staat was nie. MetHul anderhipotese woorde,is derhalwe dat voëls nie van die Dromaeosauridae-familie afstam nie, maar dat die Dromaeosauridae-familie van voëls afstam. Die bewyseBewyse vir hierdie teorie is op tans nog onvoldoende, aangesien die presiese verhouding tussen die mees gevorderdstegevorderde lede van ManiroptiraManiraptora en die primitiefste egte voëls steeds nie goed begryp word nie.