|
'''Dalmaties''' is 'n [[Romaanse taal]] wat aan die ooskus van die [[Adriatiese See]] in [[Kroasië]] en, op sy hoogtepunt, ook in [[Montenegro]] gepraat is. Die taal het in die [[19de eeu]] uitgesterf. Die laaste plek waar die taal gehoor is is 'n eiland [[Krk]] (''Veglia'' in Dalmaties); die laaste spreker was Tuone Udaina, wat op [[10 Junie]] [[1898]] dood is toe hy op 'n landmyn trap. 'n Jaar te vore het die[[Italië|Italiaanse]] geleerde [[Matteo Giulio Bartoli]] hom besoek en alle moontlike inligting oor die taal ingewin vir die skryf van 'n boek oor die onderwerp<!--, zoetot heer e book dreuver kós sjrieve-->. Bartoli het duisende woorde stories en lewensgegewe met italiaanse vertalings opgeskryf. Dit is in 'n boek gepubliseer met baie inligting oor woordeskat, fonologie en taalkunde van die taal. Hy skryf in Italiaanse en publiseer in [[1906]] 'n [[Duits]]e vertaling onder die titel ''Das Dalmatische''. Die Italiaanse manuskripte het egter verlore geraak, en die werk is eers in [[2001]] in Italiaans hervertaal.
==Dialekte==
Die belangrikste dialekte waaroor inligting beskikbaar is:
* '''Veljoties''' — 'n noordelike dialek, op die [[Veglia]] (Krk) eiland gepraat; Udaina het die noordelike dialek gepraat.
* '''Ragusaans''' — 'n suidelike dialek wat in [[Dubrovnik|Ragusa]] (Dubrovnik)gepraat is
* die dialek wat in Zara ([[Zadar]]) gepraat is.
Die eerste twee (naamlik die Noordelike en Suidelike dialkte) is die bekendste en dit blyk dat hulle vir 500 jaar geskei was.
==Voorbeeld==
Hier volg die [[Onse Vader]] in [[Portugees]], Dalmaties, [[Italiaans]], [[Istro-Romeens]] en [[Romeens]]:
<table>
<tr>
<th>Portugees </th>
<th>Dalmaties </th>
<th>Italian</th>
<th>Istro-Romeens </th>
<th>Romeens </th>
</tr>
<tr>
<td>Pai nosso, que estás no Céu,</td>
<td>Tuota nuester, che te sante intel sil,</td>
<td>Padre nostro, che sei nei cieli,</td>
<td>Ciace nostru car le şti en cer,</td>
<td>Tatăl nostru care eşti în ceruri,</td>
</tr>
<tr>
<td>seja santificado o teu nome.</td>
<td>sait santificuot el naun to.</td>
<td>sia santificato il tuo nome.</td>
<td>neca se sveta nomelu teu.</td>
<td>sfiinţească-Se numele Tău.</td>
</tr>
<tr>
<td>Venha o teu reino.</td>
<td>Vigna el raigno to.</td>
<td>Venga il tuo regno.</td>
<td>Neca venire craliestvo to.</td>
<td>Vie Împărăţia Ta.</td>
</tr>
<tr>
<td>Seja feita a tua vontade, assim na Terra como no Céu.</td>
<td>Sait fuot la voluntuot toa, coisa in sil, coisa in tiara.</td>
<td>Sia fatta la tua volont?, come in cielo cos? in terra. </td>
<td>Neca fie volia ta, cum en cer, aşa şi pre pemint.</td>
<td>Facă-se voia Ta, precum în cer, aşa şi pe pământ.</td>
</tr>
<tr>
<td>Dá-nos hoje o pão nosso de cada dia. </td>
<td>Duote costa dai el pun nuester cotidiun. </td>
<td>Dacci oggi il nostro pane quotidiano </td>
<td>Pera nostre saca zi de nam astez.</td>
<td>Pâinea noastră cea de toate zilele dă-ne-o nouă astăzi.</td>
</tr>
<tr>
<td>E perdoa as nossas ofensas</td>
<td>E remetiaj le nuestre debete,</td>
<td>E rimetti a noi i nostri debiti,</td>
<td>Odproste nam dutzan,</td>
<td>Şi ne iartă nouă păcatele noastre,</td>
</tr>
<tr>
<td>assim como nós perdoamos aos nossos ofensores.</td>
<td>coisa nojiltri remetiaime a i nuestri debetuar.</td>
<td>come noi li rimettiamo ai nostri debitori.</td>
<td>ca şi noi odprostim a lu nostri dutznici.</td>
<td>precum şi noi iertăm greşiţilor noştri.</td>
</tr>
<tr>
<td>E não nos leves à tentação,</td>
<td>E naun ne menur in tentatiaun,</td>
<td>E non ci indurre in tentazione,</td>
<td>Neca nu na tu vezi en napastovanie,</td>
<td>Şi nu ne duce pe noi în ispită,</td>
</tr>
<tr>
<td>mas livra-nos do Mal.</td>
<td>miu deleberiajne dal mal.</td>
<td>ma liberaci dal male.</td>
<td>neca na zbăveşte de zvaca slabe.</td>
<td>ci ne mântuieşte de cel rău.</td>
</tr>
</table>
<!--
Die kom uit die limbuges wiki – hoekom lyk dit anders as die Engelse wikipedia se weergawe?
::Tuota nuester, che te sante intel sil,
::sait santificuot el naun to.
::Vigna el raigno to.
::Sait fuot la voluntuot toa, coisa in sil, coisa in tiara.
::Duote costa dai el pun nuester cotidiun.
::E remetiaj le nuestre debete,
::coisa nojiltri remetiaime a i nuestri debetuar.
::E naun ne menur in tentatiaun,
::miu deleberiajne dal mal.
::Amen.
-->
==Eksterne skakels==
[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=dlm Ethnologue verslag oor Dalmaties]
==Verwysings==
* Bartoli, Matteo Giulio, ''Das Dalmatische'' (2 vols), Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, Vienna, 1906
* Bartoli, Matteo Giulio, ''Il Dalmatico'', Istituto della Enciclopedia Italiana, Italy, 2000 (vertaling van die oorspronklike Duitse weergawe)
[[Kategorie:Roemaanse tale]] [[Kategorie:Uitgestorwe tale]]
[[ca:Dàlmata]]
[[de:Dalmatische Sprache]]
[[en:Dalmatian language]]
[[es:Idioma dalmático]]
[[fr:Dalmate]]
[[it:Lingua dalmatica]]
[[li:Dalmatisch]]
[[nl:Dalmatisch]]
[[pl:Język dalmatyński]]
[[pt:Dálmata]]
[[ro:Limba dalmată]]
[[sv:Dalmatiska]]
| 