Spin
Spin is 'n proses waardeur 'n veseldraad uit wol-, katoen- of sintetiese vesels gedraai word. Die moderne meganiese spinproses het uit die eenvoudige hand- en wielspinproses ontwikkel. Met gevorderde spinmasjiene is dit moontlik om veseldraad met noukeurige afmetings te vervaardig.
Teenswoordig word sintetiese vesels saam met natuurlike vesels soos katoen, vlas en wol gespin om vesels met bepaalde eienskappe te verkry. Spin het betrekking op die produksie van veseldraad met ʼn eenvormige dikte en 'n sekere sterkte. Die draad word deur sowel meganiese as chemiese metodes verkry. Die meganiese spin proses omvat die volgende stappe:
- Ruvesel word uitmekaargetrek en skoongemaak. Die stapelvesel word dan in 'n borselproses (kaard) parallel gelê.
- Die vesels word dan in 'n dik string saamgevat.
- Die vesels word in die lengte ten opsigte van mekaar verplaas deur die string uit te rek (voorspin).
- Ten slotte word die vesels tot ʼn veseldraad gespin.
In die chemiese spin proses word 'n kunsstofoplossing deur klein gaatjies in 'n spinkop gepers en dun draadjies gevorm. In die elementêre spin proses word 'n bondeltjie vesels halfpad uit 'n bondel gewaste skaapwol getrek.
Die vesels word in 'n dik string gedraai terwyl dit ook uitgerek word. Terwyl die string gedraai word, moet voorsorg getref word dat die verbinding met die bondel wol nie verbreek word nie. Hierdie proses is egter onakkuraat en slegs 'n ruwe, ongelyke veseldraad word so verkry. 'n Eenvoudige verbetering is die gebruik van ʼn staaf met 'n hakie. Die bondel wolvesels word met die hakie gehaak en 'n string uitgetrek terwyl die staaf gedraai word.
Hoewel die handspinwiel in ongeveer 1000 v.C. uitgevind is, het dit eers teen die einde van die 13e eeu in Europa bekend geraak. Die eerste praktiese spinmasjien, die Spinning Jenny, is in omstreeks 1764 gebou. Die masjien is met die hand aangedryf en die draad kon gelyktydig op 8 tot 16 spoele gespin word. Samuel Crompton se Mule Jenny het tussen 1774 en 1779 verskyn, en 'n fyn, dun draad kon daarmee gespin word. Hierdie masjien was die voorloper van die selfspinmuil wat in 1825 deur Roberts ontwerp is. Die selfspinmasjien is gebruik om fyn garing uit voorspindraad te spin. Daarvoor is die vesels gerek voordat dit op die spoele gedraai is.
Spinprosesse
wysigAlle natuurlike veseldrade word op basies dieselfde manier bewerk. Die grondstof (wol, katoen, vlas) word eers skoongemaak. Wol word byvoorbeeld ontvet, gewas en ontrafel; katoen word afgepluis om sade en dies meer te verwyder; stingeltjies en ander materiaal moet uit vlas, jute en hennep verwyder word. Daarna word die vesels saamgebondel en vermeng tot 'n spin lot. Gemeleerde (gespikkelde) drade word verkry deur vesels met verskillende kleure te meng voor die draad gespin word.
Mengelgaring word verkry deur die meng en spin van vesels van verskillende oorsprong, byvoorbeeld poliëster en wol. Twee of meer drade word soms om mekaar gedraai om sterk garing te verkry en om kleureffekte met verskillende draadkleure (twyn) te skep. Na die vermenging word die vesels dikwels met 'n olie-emulsie of 'n spesiale poleermiddel behandel om die spin proses te vergemaklik. Die vesels in 'n bondel word dan losgewikkel deur dit te pluk en te klop en daarna word dit verder skoongemaak en gemeng.
In die katoenbedryf word 'n veselmassa met behulp van 'n kaardmasjien losgewikkel. In hierdie masjien is 'n groot draaiende trommel met staalhake wat die vesels loskrap en kort vesels en onsuiwerhede verwyder. In die wolbedryf word klopmasjiene, skeurmasjiene en meulens gebruik om die wolvesels los te wikkel, te meng en skoon te maak. Die meule (duiwelmeule) lyk baie soos 'n kaardmasjien, maar onderwerp die vesels aan 'n baie kragtiger behandeling.
Die hekelmasjien wat in die vlasbedryf gebruik word, is ook 'n soort kaardmasjien, en het bande met naalde wat agtereenvolgend fyner word. 'n Klamp hou die vlas vas sodat die vesels verdeel en onsuiwerhede en kort vesels verwyder kan word. Nadat die vesels behandel is, word dik stringe daaruit gevorm. Die stringe is egter nog so dik en ongelyk dat dit nie sonder meer tot 'n fyn draad gespin kan word nie. Die stringe word dus deur 'n rek-en-twyn-masjien gestuur, waar dit dunner en fyner uitgerek word.
Tydens die rekproses word verskeie stringe gekombineer ten einde 'n uniforme dikte te verkry. Die proses word verskeie male herhaal. Die veselbondel (katoen, vlas) word dan in die grofvoorspinner ietwat gedraai. Wolvesels word op hul beurt verdig tussen breë vryfbande wat heen en weer beweeg. Die voorspin is nou dun en styf genoeg om gespin te word tot fyn garing wat 'n sekere aantal draaie per meter en 'n gespesifiseerde dikte en sterkte het. Die garing word gebruik as onder meer die skering en inslag in die weefbedryf, of vir die sagter breiwol in ronde en plat breirame.
Geskiedenis
wysigDie eerste mense op aarde het byna nakend geloop. Later het hulle verskeie stowwe uit die natuur, waarvan velle die vernaamste was, begin gebruik om hul liggame mee te beskerm. Namate die mens ontwikkel het, het die behoefte aan 'n fyner en beter soort bedekking ontstaan. Dit is uit hierdie behoefte dat die spin- en weefkuns ontstaan het.
Bron
wysig- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409676, volume 26, bl. 94, 95
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Spin.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir spin.
