Sweis - en soldeerwerk

Sweis- en soldeerwerk word gedoen om metaal- of kunsstofvoorwerpe homogeen te las. By sweiswerk ontstaan heelwat warmte en die materiaal word gedeeltelik vloeibaar gemaak sodat dit geheg kan word. Soldeerwerk geskied by laer temperature en 'n maklike smeltbare metaal word gebruik om twee voorwerpe mee te las.

Sweiswerk omvat die maak van druk- of smeltlasse en daar is verskillende tegnieke waarvolgens dit verkry kan word. Spesiale voorsorg moet by sweis- en soldeerwerk getref word om te voorkom dat daar oksidasie plaasvind, om onsuiwerhede te verwyder en om te voorkom dat lugborreltjies in die las gevorm word. Sweiswerk is 'n tegniek waarmee metale en kunsstowwe gelas word. Om dit te bewerkstellig, word die materiaal gedeeltelik vloeibaar gemaak en soms druk daarop uitgeoefen, of 'n ander vloeibare materiaal word gebruik om 'n verbinding te verkry.

Die lasse word ingedeel in druk en smeltlasse, en by metale word hoë temperature dikwels daarvoor vereis. By kunsstowwe kan volstaan word met 'n matige verwarming waarna die dele teen mekaar gedruk word. Die las van metale bring heelwat probleme mee. Metale met 'n hoë mangaan (Mn)-, koolstof (C)- of aluminium (A1)-inhoud las veral moeilik en soms glad nie. Die goeie geleidingsvermoë van metale bemoeilik ook sweiswerk aangesien die lasplek sterk verhit moet word om die gewenste temperatuur te bereik. Daardeur neig die metale dan om te vervorm. Die metaal kan ook gasse soos suurstof, stikstof of waterstof opneem, waardeur holtes in die metaal ontstaan.

Druklasse

Druklasse omvat onder meer vuurlasse, kouedruklasse, gaslasse, weerstandslasse en termietlasse. Die vuurlasmetode is die oudste lasmetode. Dit word veral by smeewerk toegepas waar die metaal witwarm gemaak (vir yster 1 200 tot 1 300 °C) en gesmee word. Oksidasie word beperk deur die gebruik van kwartssand, boraks of glaspoeier wat met suurstof verbind en slak vorm. Kouedruklasse word by vol doende vervormbare materiale gemaak. Die druk moet so hoog wees dat die oksiedlagie op die metale verbreek word en die metale inmekaar vervloei.

Gaslasse kom ooreen met vuurlasse, hoewel gasse in plaas van smidsvure vir verwarming gebruik word. As gas word asetileen (etyn), propyn, waterstof of watergas (waterstof en koolmonoksied) gebruik, waarmee temperature van ongeveer 3 000 °C bereik kan word. Gaslasse word veral vir die sweis van silinder- en pypdele gebruik. Weerstandslasse (elektries) word verkry deur die pole van 'n stroombron op die dele wat verbind moet word, aan te sluit. As gevolg van die swak kontak op die lasnaat is die weerstand teen stroomvloei so groot dat daar voldoende warmte ontstaan om die dele te verbind.

Weerstandsweiswerk sluit stompsweis, rolnaatsweis en puntsweis in. By stompsweis word stuiklasse en smeltlasse verkry. Om 'n stuiklas te maak, word die lasvlakke glad gemaak en dig teen mekaar gedruk terwyl 'n hoë elektriese stroom daardeur gestuur word. 'n Smeltlas word verkry deur die lasvlakke effens van mekaar weg te skuif sodat 'n boog tussenin kan ontstaan. Vervolgens word die dele dan teen mekaar gepers sodat die materiaal vervloei.

Veral koper en yster kan so gesweis word. By puntsweiswerk word slegs gegewe punte op 'n werkstuk gesweis. Dit word veral by ligte plaatmetaalwerk, byvoorbeeld in die motornywerheid, gedoen. Termietlasse kan ook druk- of smeltlasse insluit. By termietsweiswerk word 'n warm, vloeibare massa tussen die dele wat gelas moet word, gegiet. Daarna word die dele teen mekaar gedruk sodat 'n druklas gevorm word. 'n Smeltlas word gevorm wanneer die massa net toegelaat word om af te koel en geen druk daarop uitgeoefen word nie.

Smeltlasse

Smeltlasse word met behulp van gas of elektrisiteit verkry wanneer 'n vlam of 'n boog gebruik word om die materiaal te smelt. By gassweiswerk word 'n mengsel van suurstof en asetileen, aardgas of waterstofgas gebruik. Die gasdruk word beheer deur middel van drukreëlaars, terwyl die gasvermenging in die gasbrander plaasvind.

Gassweiswerk is veral geskik vir ligte sweiswerk, waarby 'n gassweisstaaf en 'n vloeimiddel gebruik word om 'n homogene las te verkry. Elektriese sweiswerk sluit boogsweis, argonsweis, koolsuursweis, waterstofsweis en elektroslaksweis in. Boogsweiswerk word met behulp van 'n transformator gedoen. Vir die sweiswerk word een elektrode, die aardelektrode, op die werkstuk aangesluit, terwyl die sweisstaaf op die ander elektrode aangesluit word.

Die elektriese spanning op die elektrodes kan tussen 20 en 50 V wissel, terwyl die elektriese stroom tussen 20 en 1 000 Akan varieer. Die dikte van die sweisstawe varieer tussen 2 en 6 mm. By argonsweiswerk word argongas gebruik om die verbinding van suurstof met die metaal te voorkom. Die sweiswerk word met behulp van wolframelektrodes gedoen, en is veral geskik vir die sweis van aluminium en metaallegerings. Koolsuursweiswerk is identies aan argonsweiswerk, behalwe dat die vlamboog deur koolsuurgas in plaas van argongas omgewe word.

By waterstofsweiswerk word waterstofgas in kombinasie met ʼn wolframelektrode gebruik. 'n Hoë sweistemperatuur kan deur middel van waterstof verkry word. Elektroslaksweiswerk is 'n outomatiese proses waarby die sweiselektrode en 'n toevoerpyp (vir die smeltmiddel) op 'n beweegbare slee gemonteer word. Dit word by die sweis van baie lang nate toegepas (stoomketels, pypleidings, ensovoorts). Die smeltmiddel is in poeiervorm en word gelykmatig toegevoer na gelang van die vordering van die sweiswerk.

Soldeerwerk

Soldeerwerk berus op die heg van metale met behulp van 'n maklik smeltbare metaal, en sluit sag- en hardsoldering in. Sagsoldering word met behulp van tin of lood gedoen. Daarby word 'n gas- of 'n elektriese soldeerbout gebruik en die soldeertemperatuur kan tussen 100 en 300 °C wissel.

Hardsoldering sluit koper-, sink en silwersoldering in en word by ʼn hoër temperatuur as sagsoldering gedoen (600 tot 800 °C). Die hitte word deur middel van 'n gasbrander verkry wat met aardgas of 'n suurstof- asetileenmengsel werk.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 54 , 55