Taiwan (eiland)

Hierdie artikel handel oor die eiland in Asië. Vir die land wat algemeen as Taiwan bekend staan, sien Republiek China.

Taiwan (Chinees: 臺灣 / 台湾, pinyin: Táiwān, Taiwannees: Tâi-oân, Hakka: Thòi-vǎn; voorheen bekend as Formosa, vanaf Portugees: Ilha Formosa [ˌiʎɐ fuɾˈmɔzɐ], letterlik: "pragtige eiland") is die grootste eiland van die Republiek China tussen die Suid-Chinese See in die suidweste, die Oos-Chinese See in die noorde en die Filippynse See in die ooste. Dié eiland beheer die gelyknamige Chinese provinsie wat die mees oostelike van dié land is. Taiwan word deur die Straat van Taiwan van die Chinese vasteland in die noordweste en deur die Luzonstraat van die Filippynse eiland Luzon in die suide geskei. In die noordooste is die Japanse Ryukyu-eilande geleë.

Taiwan Inheemse naam: 臺灣 / 台湾/ Táiwān
Kaart van Taiwan
Geografie
Ligging	Oos-Asië
Koördinate	23°43′N 120°51′O
Oppervlakte	35 801 vk km
Hoogste punt	Berg Yushan 3 952 m
Administrasie
Volksrepubliek China
Provinsie	Taiwan
Republiek China
Provinsie	Taiwan
Hoofstad	Taipei
Grootste stad	Nieu-Taipei (3 976 313)
Demografie
Bevolking	23 269 633
Bevolkingsgroepe	Han (95%), inheemse groepe (2,5%)
Grootste eiland van die Republiek China

Nasa-Satellietbeeld van Taiwan

Taiwan is suidoos van die Volksrepubliek China se provinsie Fujian geleë en word beheer deur die Republiek China, wat sedert 1949 net uit die hoofeiland en omliggende eilande bestaan. Die eiland het 'n bevolking van 23 140 000 in 2010 gehad en beslaan 'n oppervlakte van 35 801 km². Die eiland is 'n twisappel aangesien die Republiek China en die Volksrepubliek China dit beide as hul eie provinsie beskou. Die omstrede Senkaku-eilande in die Oos-Chinese See noordoos van Taiwan word deur Republiek China, die Volksrepubliek China en Japan opgeëis.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Migrasie van die Polinesiese volke vanaf Taiwan na die Polinesiese Driehoek met Hawaii, Nieu-Seeland en Paaseiland as sy hoekpunte

Die eiland Taiwan, wat deur 'n smal seestraat met 'n wydte van 130 kilometer van die Asiatiese vasteland geskei word, is oorspronklik deur 'n Maleis-Polinesiese bevolking bewoon. Eers in die 14de en 15de eeu het China sy invloedsfeer in 'n suidelike rigting begin uitbrei.

Die eerste menslike nedersettings op Taiwan dateer uit die Jongsteentydperk (omstreeks 4000 v.C.), terwyl 'n tweede immigrasiegolf vanuit die Chinese vasteland omtrent 2500 v.C. gevolg het. Hierdie periode was deur akkerbou en die ontwikkeling van 'n megaliet-beskawing gekenmerk wat groot steenblokke opgerig en ook steenkiste as grafte gebruik het. Die volgende sogenaamde geometriese periode het op die vasteland reeds omtrent 1500 v.C. begin, maar eers duisend jaar later na Taiwan uitgebrei. Dit is omstreeks 700 v.C. op die vasteland deur Chou-Chinese verdring wat vanuit die ooste na die gebied getrek en die ystervervaardiging op Taiwan ingevoer het. In die tydperk tussen 200 v.C. en 200 n.C. was daar nog 'n aantal immigrasiegolwe van Han-Chinese wat vanuit die vasteland na Taiwan verdryf is.

Onlangse navorsing het bevind dat Taiwan as die oorspronklike tuisland van die Polinesiërs beskou moet word. Die inheemse Taiwannese bevolking toon in taalkundige en genetiese opsig opvallende ooreenkomste met Polinesiërs. Die Polinesiese voorouers het moontlik voor 'n grootskaalse immigrasiegolf van Chinese geswig en na ander gebiede geëmigreer. Alhoewel hierdie hipotese tans nog nie deur argeologiese bewyse gestaaf kan word nie, sou dit by die chronologiese loop van gebeurtenisse pas.

Nog in die eerste vyfhonderd eeue van ons tydrekening was die vastelandse en Taiwannese beskawings in kulturele en taalkundige opsig nou verwant. Ná die siniseringsbeleid op die vasteland, wat deur die Han-dinastie bevorder is, was daar oor 'n lang tydperk geen kulturele bande meer tussen die vastelandse China en Taiwan nie. Taiwan se inheemse bevolking het in hierdie periode handelsbetrekkinge met gebiede in die suide, waaronder die Filippyne, aangeknoop.

Vroeë Chinese setlaars

Tydens die heerskappy van die Sui-dinastie het in 608 die eerste histories gedokumenteerde Chinese "handelsekspedisie" na Taiwan vertrek wat destyds as Hsiao Liuchiu (小琉球 of "Klein Edelsteeneiland") bekend gestaan het. Die ekspedisie het dorpe langs die weskus met militêre geweld ingeneem, geplunder en die bewoners weggevoer. Baie inboorlinge het na die bergstreke en die klipperige dele van die weskus gevlug.

In hierdie periode is die Minnan-dialek gevorm waaruit later die huidige Taiwannese taal sou vorm. Soortgelyke ekspedisies soos dié van 608 het nog verskeie kere plaasgevind. In die 12de eeu het Chinese setlaars hulle permanent op die eiland begin vestig en handelsposte gestig, terwyl die Pescadores-eilandgroep wes van Taiwan deur die Ming-dinastie in 1367 as deel van die provinsie Fujian by die Chinese Ryk ingelyf is. In hierdie periode het ook kleiner groepe Hakka-immigrante, wat as etniese minderheid deur die provinsies Guangdong en Fujian vervolg is, uit die noordelike provinsie Henan na Taiwan geëmigreer.

Europese en Chinese kolonisasie

Die Nederlander Johannes Vingboons het omstreeks 1640 hierdie vroeë kaart van Taiwan - wat destyds Formosa genoem is - geteken (Nationaal Archief, Den Haag)

Die Portugese, wat die eiland in 1517 vir Europa ontdek het, het dit Ilha Formosa (letterlik "Mooi Eiland") genoem. Die grootskaalse vestiging van Chinese immigrante op die eiland, wat in die laat 17de eeu 'n aanvang geneem het, was veral 'n reaksie op Europese koloniale moondhede soos Nederland en Spanje wat hul merk in die 1620's op Taiwan gemaak het. Die Nederlandse seevaarders van die Nederlandse Oos-Indiese Kompanjie het vanaf 1624 vanuit die suide en die Spanjaarde vanaf 1626 vanuit die noorde pogings onderneem om die eiland by hulle koloniale ryke in te lyf. Die Nederlanders het Tainan tot hulle hoofstad op die eiland uitgebou, terwyl die Spanjaarde handelsposte naby Keelung en Danshui gestig het. Hulle is in 1641 deur die Nederlanders verdryf.

Die Nederlandse koloniale administrasie se invloed op die inheemse beskawing was rampspoedig - die benoeming van stamhoofde in gebiede wat self nie oor vergelykbare magstrukture beskik het nie, het net soos die Christelike sendingwerk oorgeërfde leefwyses en tradisionele mitologieë verdring. Die Europese invloed is vier dekades later deur die legendariese Koxinga, 'n konserwatiewe aanhanger van die Chinese Ming-dinastie, teruggedring. Die Mantsjoe-dinastie, wat reeds in 1644 die bewind op Taiwan oorgeneem het, is in 1683 van hulle mag ontneem, en die Sentraal-Chinese heersers in Beijing het die eiland by hulle vastelandse provinsie Fujian ingesluit. Van hier en uit die aangrensende suidelike provinsie Guangdong het nou 'n groot aantal Chinese immigrante na Taiwan gestroom.

Die Chinese immigrante het hulle aanvanklik veral in die droë voetheuwelstreek en die plato's bokant die kusvlakte van Wes-Taiwan gevestig waar hulle 'n aantal nedersettings gestig het. Hierdie kusdorpe het gedurende hul vroeë groeifase eerder handel met vastelandse Chinese stede gedryf as met mekaar. Die tradisionele ekonomiese netwerk van China, wat deur sy wes-oostelike bewegingsrigting gekenmerk is, is sodoende ook na Taiwan toe oorgedra. Die inheemse bevolking is net soos in Suid-China deur die Han-Chinese verdring en genoodsaak om na die bergagtige en afgeleë gebiede van Sentraal- en Oos-Taiwan uit te wyk. In hierdie berggebiede, waar die kwik in sommige dele net gedurende drie maande van die jaar bo vriespunt styg, word selfs vandag nog die grootste konsentrasie van inboorlinge aangetref.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Taiwan (eiland).