Tswaing-krater
Die Tswaing-meteorietimpakkrater ook bekend as die Soutpan-krater[1][2] is sowat 40 km noordwes van Pretoria, net noord van Soshanguve. Die krater, met ‘n deursnee van ongeveer 1,1 km is byna sirkelvormig en is in die Nebogranietfase van die Bosveldstollingskompleks geleë.
Die Tswaing-impakkrater verteenwoordig een van die jongste, bes bewaarde en mees toeganklike komvormige impakkraters op aarde.
Etimologie
wysigDie naam Tswaing beteken “plek van sout” in die Tswana-taal en die krater staan ook as die Pretoria Soutpan bekend.
Geskiedenis
wysig
Vir baie jare is geglo dat die krater van vulkaniese oorsprong is.[3] In 1988/89 het die destydse Geologiese Opname van Suid-Afrika 'n boorgat in ongeveer die middel van die krater gesink. Die boorgat het ongeveer 200 m sediment deurdring voordat dit onverweerde graniet bereik het. Die materiaal tussen die sediment en die onderliggende onverweerde graniet is geïdentifiseer as ongekonsolideerde suevietbreksie, wat skokgemetamorfiseerde kwartskorrels en glasfragmente, wat gevorm is as gevolg van die smelting of gedeeltelike smelting van die bestanddele van die onderliggende Nebograniet en wat tipies die gevolg van 'n meteorietimpak is.[4]
Hierdie bevinding bewys dat die Tswaing-krater nie van vulkaniese oorsprong is nie, maar wel gevorm is deur 'n meteorietimpak. Hulle het verder vasgestel dat die meteoriet 'n steenmeteoriet met 'n deursnee van ongeveer 50 m was, hoofsaaklik omdat geen oorblyfsel van die meteoriet gevind is nie. Verder het ouderdomsbepaling op die skokgemetamorfiseerde kwartskorrels aangetoon dat die impak ongeveer 220 000 jaar gelede plaasgevind het.
Tswaing het ook 'n belangrike kultuurhistoriese waarde. Van die vroegste tye af is mense na die krater aangetrek weens die beskikbaarheid van sout in die soutmeer binne die krater. Artifakte wat rondom die krater gevind is, verteenwoordig die tydperk vanaf die Steentydperk tot die Ystertydperk. In die tydperk vanaf die vroeë 1900’s tot 1954 is sout en soda-as uit die soutmeer ontgin, wat gedurende die Tweede Wêreldoorlog gebruik is om plofstof te vervaardig en ook om suur-mynwater te neutraliseer, aangesien dit een van die min bronne van soda-as in Suider-Afrika is. Die oorblyfsels van hierdie mynbedrywighede is tot vandag sigbaar.
Die plaas rondom die Tswaing-impakkrater is vanaf 1954 tot 1992 'n staats-landbouproefplaas gebruik en 'n beeskudde is aangehou, wat as proefdiere gebruik is om 'n stelsel van beurtbeweiding, bekend as die Zoutpanbeweidingstelsel, te ontwikkel.
Krater
wysigSo ±220 000 jaar gelede het 'n meteoriet met 'n deursnee van 30 tot 50 m en 'n massa van 300 000 ton die aarde hier teen 16 km per sekonde getref. Die gevolg hiervan was 'n krater bestaande uit 'n sirkel van heuwels met 'n deursnee van 1,13 km. Die buitewand van die krater styg geleidelik. Die binnewand is egter byna vertikaal vir 100 m bokant die swart modderige kratervloer. Veral in die reënseisoen is hier 'n meer met souterige water. Daar bestaan vier sulke impakkraters in Suider-Afrika en 170 wêreldwyd. Hierdie is dus nie 'n vulkaniese krater nie.
Natuurreservaat
wysigRondom die krater is 'n natuurreservaat van 1946 ha. Die gebied is nie net gedenkwaardig oor die krater nie, maar ook oor die ongeskonde natuurlike plantegroei, dierelewe en veral die voёllewe. Daar is 'n museum en voetslaanpaaie. Klipwerktuie wat hier aangetref is, bewys dat die gebied reeds 100 000 jaar gelede bewoon was. Tot in 1956 is hier sout ontgin.
Ligging
wysigDie krater is noord van Soshanguve en op die grens van die provinsie Noordwes. Dit is 40 km noord van Pretoria, 20 km wes van Hammanskraal en by die koördinate 25° 24′ 26″ S en 28° 6′ 11″ O. Omdat die krater neffens 'n groot stad en binne 'n digbevolkte gebied met uitstekende toegangspaaie geleë is, is die gevolg dat dit een van die mees toeganklike impakkraters op aarde is. Derhalwe is dit ook een van die bes-bestudeerde impakkraters op aarde.
Beduidenis
wysigDaar is tans 190 bevestigde impakkraters op aarde en ‘n volledige lys van alle impakkraters is beskikbaar op die “Earth Impact Database”. Tswaing is een van die kleinste en jongste impakkraters op hierdie databasis.
Die boorgatkern het belangrike paleoklimatologiese en plantkundige betekenis en verteenwoordig een van die mees volledige rekords van klimaatsverandering gedurende die afgelope 200 000 jaar, en die enigste in die Suidelike Halfrond. Verder kon bestudering van stuifmeelkorrels in die sediment aandui watter boom-en plantspesies gedurende die 200 000 jaar in die gebied voorgekom het.[5] Klipwerktuie wat hier aangetref is, bewys dat die gebied reeds 100 000 jaar gelede bewoon was.
Die volledige kern word bewaar in die Boorgatkern Biblioteek van die Raad vir Geowetenskap te Donkerhoek, oos van Pretoria. Die plaas, genaamd Zoutpan, is in 1993 as 'n beskermde area gevestig en word sederdien as 'n satellietmuseum van voorheen die Nasionale Kultuurhistoriese Museum en sedert 1995 die Ditsong Museumgroep bedryf. Die plaas verteenwoordig 'n sensitiewe en unieke bewaringsgebied met 'n aantal diverse ekosisteme, elk met 'n unieke fauna en flora. Die unieke voëllewe in die krater, die omliggende savanne bosveld en naasliggende vleiland, is van besondere belang. Die natuurreservaat van 1946 ha het voetslaanpaaie vir besoekers.
Verskillende groepe impakkraters
wysig
Impakkraters word in twee hoofgroepe verdeel:
- Komvormige (Engels: Simple) kraters
- Komplekse (Engels: Complex) kraters
Komvormige kraters is kleiner, met 'n diepte-deursnit verhouding van ongeveer 1:5 en 'n gladde, komvormige vorm. Komvormige kraters is tipies kleiner as ongeveer 5 km in deursnit.
In groter kraters, egter, veroorsaak swaartekrag dat die steil kraterwande afwaarts en inwaarts inmekaarstort, om 'n komplekse struktuur te vorm. Verder veroorsaak die intense kompressiekragte van die impakterende meteoriet dat die kratervloer “terugbons” om 'n sentrale piek te vorm. Komplekse kraters het tipies 'n diepte-deursnit verhouding van 1:10.[6]
Bronne
wysig- PARTRIDGE, T.C., et al., 1998. Orbital forcing of climate over South Africa : a 200,000 year record from the Pretoria Saltpan. Quaternary Science Revievs, volume 16. Page 1125 – 1133.
- PARTRIDGE, T.C., et al., 1999. Investigations into the origin, age and palaeoenvironments of the Pretoria Saltpan. Memoir 85, Council for Geoscience.
- REIMOLD, W.U., BRANDT, D., DE JONGH, R. AND HANCOX, J., 1999. Tswaing Meteorit Crater: An introduction to the natural and cultural history of the Tswaing region including a description of the hiking trail. Popular Geoscience Series 1, Council for Geoscience.
- www.footprint.co.za
- www.hartrao.ac.za
Verwysings
wysig- ↑ "Visit The Tswaing/Soutpan Meteor Crater" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 April 2024. Besoek op 23 September 2024.
- ↑ "Tswaing Meteorite Crater Museum" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Desember 2023. Besoek op 23 September 2024.
- ↑ WAGNER, P.A., 1922. The Pretoria Salt-Pan, a Soda Caldera. Geological Survey Memoir 20, Pretoria, Government Printer.
- ↑ REIMOLD, W.U., KOEBERL, C., PARTRIDGE, T.C, and KERR, S.J., 1992. Pretoria Saltpan crater: Impact origin confirmed. Geology, 20. p. 1079 – 1082.
- ↑ KRISTEN, I., et al , 2007. Hydrological changes in southern Africa over the last 200 ka as recorded in lake sediments from the Tswaing impact crater. South African Journal of Geology, volume 110. Page 311 – 326.
- ↑ "Terrestrial Impact Craters". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Junie 2024. Besoek op 23 September 2024.
Eksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Tswaing crater. |
- http://www.passc.net/EarthImpactDatabase/index.html
- www.footprint.co.za
- www.hartrao.ac.za