Ubuntu

Ubuntu, uitgespreek as oe-BOEN-toe (/uːˈbuːntuː/), is 'n etiese of humanistiese filosofie vanuit Afrika suid van die Sahara wat oor toewyding en verhoudings tussen mense handel. Die woord kom voor in die Bantoe-tale van suidelike Afrika en word as 'n tradisionele Afrika-konsep gesien. Ubuntu word gesien as 'n idee wat ten grondslag lê aan die ontstaan van die demokratiese Republiek van Suid-Afrika en is verbonde aan die idee van die Afrika-renaissance. In die politiek word die konsep gebruik om te benadruk dat konsensus bereik moet word voordat besluite geneem word en dat 'n menslike etiek nodig is op die basis waarvan besluit word.

Nelson Mandela praat oor Ubuntu.

Hierdie artikel handel oor die filosofie. Vir die rekenaarbedryfstelsel, sien Ubuntu (Linux).

Geskiedenis van die konsep

Die term ubuntu kom reeds in die middel van die 19de eeu in Suid-Afrikaanse bronne voor. Gerapporteerde vertalings het die semantiese veld van "menslike natuur, menslikheid, mensdom, deugde, goedheid, vriendelikheid" gedek. Grammatikaal kombineer die woord die wortel-term "persoon, mens" met die klas 14 ubu-voorvoegsel wat abstrakte naamwoorde vorm, sodat die term presies parallel is in die skepping van die abstrakte naamwoord-mensdom.

Die konsep is gewild gemaak in terme van 'n "filosofie" of "wêreldbeskouing" (in teenstelling met 'n kwaliteit wat aan 'n individu toegeskryf word) wat in die 1950's begin het, veral in die geskrifte van Jordan Kush Ngubane wat in die African Drum-tydskrif gepubliseer is. Vanaf die 1970's word ubuntu omskryf as 'n spesifieke soort "Afrika-humanisme". Op grond van die konteks van Afrikanisering wat deur die politieke denkers gepropageer is vir dekolonisasie, is ubuntu gebruik as 'n term vir 'n spesifieke Afrika-of Suid-Afrikaanse soort humanisme wat gevind is in die konteks van die oorgang na meerderheidsregering in Zimbabwe en Suid Afrika. Die eerste publikasie toegewy aan ubuntu as 'n filosofiese konsep verskyn in 1980, Hunhuism or Ubuntuism: A Zimbabwe Indigenous Political Philosophy (hunhu is die Shona-ekwivalent van die Nguni ubuntu) deur Stanlake J.W.T. Samkange. Hunhuisim of Ubuntuisme word voorgestel as politieke ideologie vir die nuwe Zimbabwe, aangesien Suid-Rhodesië onafhanklikheid van die Verenigde Koninkryk verleen is.

Vanuit Zimbabwe is die konsep in die 1990's in Suid-Afrika oorgeneem as 'n leidende ideaal vir die oorgang van apartheid na meerderheidsregering. Die term verskyn in die Epiloog van die Tussentydse Grondwet van Suid-Afrika (1993). "Daar is 'n behoefte aan begrip, maar nie vir wraak nie, 'n behoefte aan herstel, maar nie vir vergelding nie, maar 'n behoefte aan ubuntu, maar nie vir viktimisering nie."

Definisie

Volgens Michael Onyebuchi Eze kan die kern van ubuntu die beste as volg opgesom word:

" 'n Persoon is 'n persoon deur ander mense, bevestig 'n mens se menslikheid deur erkenning van 'n 'ander' in sy of haar uniekheid en verskilendheid. Dit is 'n versoek na 'n kreatiewe intersubjektiewe skepping waarin die 'ander' 'n spieël (maar net 'n spieël) vir my subjektiwiteit word. Hierdie idealisme suggereer vir ons dat menslikheid nie alleen as 'n individu in my persoon ingebed is nie. My menslikheid word samehangend aan die ander en my gegee. Die menslikheid is 'n kwaliteit wat ons aan mekaar skuld. Ons skep mekaar en moet hierdie andersheidskepping onderhou. En as ons aan mekaar behoort, neem ons deel aan ons skeppings: ons is omdat julle is, en omdat jy is, is ek beslis. Die 'ek is' is nie 'n rigiede onderwerp nie, maar 'n dinamiese selfkonstitusie afhanklik van hierdie ander skepping van verhouding en afstand."

Kritiek teen Ubuntu

Met ubuntu word enkelinge aan die kollektiewe onderdanig gestel, omdat individue slegs deur die groep bestaansreg het. Dit impliseer dat individualiteit, en dus ook die daarmee gepaardgaande strewe na uitmuntendheid vir diegene wat ubuntu bedryf onaanvaarbaar is. Mense wat van die status quo wegbreek en uitblink, of bo die res uitstyg, word met agterdog bejeën. Daar word geglo dat die persoon sy "mag" van die groep gesteel het en dat die groep daardeur be­nadeel word. Daarteenoor word die suksesse van moderne moondhede juis op individuele suksesse en die najaag van uitmuntendheid gefundeer. Mense word aangemoedig om op alle vlakke te presteer, wat lei tot ekonomiese en maatskaplike vooruitgang vir almal.

Ubuntu kan ook op negatiewe wyse deurskemer in die politiek, aldus die voormalige senior politieke joernalis van Rapport, Z.B. du Toit in sy boek Die Nuwe Toekoms:

Mandela se verwysing op Mafikeng in 1997 na "anti-demokratiese, kontra-revolusionêre magte" wie se oogmerk dit sou wees om die "voorregte van die wit minderheid" te handhaaf, dui hierdie denkrigting op oortuigende wyse aan. Die verwysing na tradisioneel wit partye as "Mickey Mouse"-partye wat probeer om wit voorregte te verskans en aanhoudende oproepe op Afrikaners en blankes om "deel van meerderheid" te word, het inderdaad 'n refrein van die laaste deel van Mandela se presidentskap geword. In die aanloop na die verkiesing van 1999 het Mandela selfs byvoorbeeld gesê "wit mense wat vir wit partye stem, is nie deel van Suid-Afrika nie." Sodoende word probeer om opposisie deur minderhede as onaanvaarbaar en onversoenbaar met die waardes van die nuwe Suid-Afrika voor te stel. In ooreenstemming met die opvattings van ubuntu word gevolglik probeer om minderheidspartye te delegitimeer. In effek kom dit skynbaar daarop neer dat hulle hulle bloot by die ANC moet voeg om die aard van hierdie "broad church" verder te verbreed. Die begrip lojale opposisie is vreemd aan ubuntu en soos Mandela en Mbeki se uitsprake oortuigend aantoon, word opposisiepartye eerder as ontwrigtend en afbrekend beskou as 'n noodsaaklike deel van die demokrasie. Hierdie houding is presies die teenoorgestelde as in werklik demokrasiese veelpartystate waar sulke partye juis 'n onmisbare kanaal van konflikbeslegting en -ontlonting is.