Volksweerkunde

Volksweerkunde is 'n nie-wetenskaplike vorm van weervoorspelling gebaseer op ervaring, toeval, antieke wetenskap, oorlewering en bygeloof.

Agtergrond

Reeds sedert die antieke tye het mense deur op te let na veranderinge in die natuur agtergekom dat daar verbande en wetmatighede in die temperatuur, reënval en wind deur die loop van die jaar voorkom. Boere, vissers, matrose en andere wat gewoonlik na aan die natuur leef en omdat hul bestaan daarvan afhang, het 'n skerp waarnemingsvermoë en ervaring van die veranderinge in die atmosfeer opgedoen. Hierdie kennis is in elke streek van geslag tot geslag oorgedra en het so deel geword van 'n volk se kultuurerfenis en folklore.

Godsdiens

Droogte is een van die belangrikste natuurverskynsels. Dus is tekens van reën van groot belang. Die trekboere in die Suid-Afrika van die 18de en 19de eeu was baie gelowige mense en dus het die Christelike geloof 'n groot invloed op die volksweerkunde gehad. Reën is as 'n godsgawe beskou. Teveel reën, droogte en haelskade is beskou as 'n straf vir sonde. Donderweer is gesien as die “stem van die Here” (Ps. 29, verse 3 & 7). Hieruit het ook die biddae om reën ontstaan.

Antieke tye

Volksweerkunde het al in die oudheid bestaan. In Babilonië is reeds probeer om veranderinge in die weer op kort termyn te voorspel. Die eerste aantekeninge oor weervoorspelling is in Mesopotamië gemaak. Later is die inligting oor die weer tussen volkere uitgewissel en het die belang van betroubare voorspellings al groter geword. Dit het mense ook veiliger laat voel. Mense was oortuig dat hul gedrag op aarde weerspieël word in die weer en dus is alles gedoen om die weergode gunstig te stem.

Voortekens

In die gedrag van voëls, molle, slange, duisendpote, skape, kalwers, hoenders en eende is tekens gesien vir die komende tyd se weersomstandighede. As bye en miere op 'n sekere wyse optree, het dit gedui op 'n naderende droogte. Die skyngestaltes van die maan, 'n kring (halo) om die maan, die son, die sterrebeelde, die wolke, donderweer en weerlig is almal bestudeer om aanduidings van die komende weer te verkry. Sonsverduisterings was glo 'n teken van naderende storms. Die mense self kon ook aanvoel of daar reën aan die kom is. Daar is geglo dat as 'n ou besering begin pyn, dit beslis gaan reën. Pionierboere is Suid-Afrika het ook eenvoudige selfgemaakte apparate gebruik om aanduiding te gee van wat verwag kan word. 'n Kraffie water is voor slapenstyd voor die bed neergesit. As daar die volgende oggend waterdruppels om die bek van die kraffie was, is aanvaar dat dit kan reën.

Rympie

In Wes-Europese lande het die volksweerkunde in 'n ryke verskeidenheid spreuke en rympies neerslag gevind. In Afrikaans is slegs variasies bekend van die Nederlandse uitdrukking

avondrood, mooi weer aan boord,

morgen rood, regen in de sloot.

Bibliografie

Grobbelaar, Pieter W., C.W. Hudson, H. van der Merwe: Boerewysheid. (Die Afrikaner en sy kultuur, 6). Kaapstad: Tafelberg, 1977. ISBN 0-624-00992-0
van Niekerk, A.A.J.: Herneuter. Kaapstad: Tafelberg, 1975. ISBN 0-624-00741-3
Venter, Nella-Marie: Volksweerkunde. Worcester: Worcester Museum, 1992.