Wikipedia

Mesopotamië

Mesopotamië (Arabies: بِلَاد ٱلرَّافِدَيْن, Bilād ar-Rāfidayn; Grieks: Μεσοποταμία; Siries: ܐܪܡ ܢܗܪ̈ܝܢ, Ārām-Nahrīn, of ܒܝܬ ܢܗܪ̈ܝܢ, Bēṯ Nahrīn)[1] is ’n historiese streek van Wes-Asië, tussen die Eufraat- en Tigrisrivier in die noordelike deel van die Vrugbare Halfmaan. Die woord "Mesopotamië" is van Grieks afgelei en beteken letterlik "land tussen die riviere". Die grootste gedeelte van die gebied is vandag in Irak geleë, maar dele daarvan is in Koeweit, Oos-Sirië, Suidoos-Turkye en Iran.[2]

Mesopotamië

’n Kaart waarop die omvang van Mesopotamië aangedui word. Van noord na suid is Washukanni, Nineve, Hatra, Assur, Nuzi, Palmyra, Mari, Sippar, Babilon, Kisj, Nippur, Isin, Lagasj, Uruk, Charax Spasinu en Ur.
’n Moderne satellietfoto van Mesopotamië (Oktober 2020).
’n Ivoorkunswerk uit Assirië van ’n leeu wat ’n man eet, 9de tot 7de eeu v.C.

Die Sumeriërs, Akkadiërs, Assiriërs en Babiloniërs het Mesopotamië van die begin van die opgetekende geskiedenis (omstreeks 3100 v.C.) oorheers tot met die val van Babilon in 539 v.C., toe dit deur die Achaemenidiese Ryk verower is. Alexander die Grote het dit in 332 v.C. verower en ná sy dood het dit deel van die Griekse Seleukidiese Ryk geword. Later het die Arameërs groot dele van Mesopotamië oorheers (omstreeks 900 v.C. – 270 n.C.).[3][4]

Belangrike stede was Uruk, Nippur, Nineve en Babilon. Van die belangrikste Mesopotamiese leiers was Ur-Nammu (koning van Ur), Sargon (wat die Akkadiese Ryk begin het), Hammoerabi (wat die Ou Babiloniese staat ingestel het) en Tiglat-Pileser I (wat die Assiriese Ryk gestig het).

Omstreeks 150 v.C. was Mesopotamië onder beheer van die Partiese Ryk. Die streek het die gevegsterrein van die Romeine en Parte geword, met westelike dele van Mesopotamië wat onder kortstondige Romeinse beheer beland het. In 226 n.C. is die oostelike streke van Mesopotamië deur die Sassanidiese Perse verower. Die verdeling van die streek tussen Rome (van 395 n.C. af die Bisantynse Ryk) en die Sassanidiese Ryk het geduur tot in die 7de eeu, toe die Moslems Persië van die Sassanidiese Ryk en die Levant van Bisantium afgeneem het. ’n Paar hoofsaaklik Nieu-Assiriese en Christelike state het tussen die 1ste eeu v.C. en die 3de eeu n.C. bestaan, insluitende Adiabene, Osroene en Hatra.

Die gebied word dikwels die "bakermat van die beskawing" genoem. Dit word vereenselwig met die vroegste ontwikkelings van die Neolitiese Omwenteling vanaf omstreeks 10000 v.C. Die ou skryfstelsel wigskrif, of spykerskrif, is vir die eerste keer omstreeks 3000 v.C. hier deur die Sumeriërs gebruik. Hulle het in stadstate gewoon (stede met ’n onafhanklike regering). Volgens Genesis in die Ou Testament het Abraham in Mesopotamië gewoon voordat hy na Kanaän getrek het.

Die antieke Sumeriërs en Mesopotamiërs het aansienlike tegnologiese vooruitgang bewerkstellig, onder andere besproeiing, vloedbeheer en die gebruik van riviere vir handel. Volgens die vroegste rekords het die Mesopotamiërs landbou beoefen en mak diere, of vee, aangehou. Babilon is waarskynlik die eerste stad wat deur gevestigde mense gebou is. Mesopotamië is ook die plek waar die wiel die eerste keer gebruik is. Aanvanklik is dit vir pottebakkery aangewend; later het die Sumeriërs dit vir vervoer aangepas.

Die Mesopotamiërs was ook verantwoordelik vir die vroegste sterrekunde en wiskunde.[5]

Geografie

wysig
 
Die twee riviere van Mesopotamië.

Mesopotamië omvat die streek tussen die Eufraat- en Tigrisrivier, wat albei uit sytakke oor ’n groot gebied in die Taurusberge gevoed word. Roetes oor land in Mesopotamië volg gewoonlik die Eufraat, aangesien die Tigris se oewers dikwels steil en moeilik begaanbaar is. Die streek se klimaat is halfdroog, met ’n groot woestyn in die noorde en ’n streek van 15 000 km2 van moerasse, lagunes en moddervlaktes in die suide. In die verre suide vloei die Efraat en Tigris saam en loop hulle in die Persiese Golf in.

Die droë omgewing wissel van die noordelike dele, met landbou wat deur reën moontlik gemaak word, tot die suidelike dele, waar besproeiing nodig is. Die besproeiing word aangevul deur ’n hoë grondwatervlak en smeltende sneeu op die hoë pieke van die noordelike Zagrosberge en die Armeense hooglande.

Landbou dwarsdeur die streek is aangevul deur nomades wat skape en bokke (en later kamele) in die droë somermaande langs die riviere laat wei het en in die nat wintermaande aan die rand van die woestyn. Boustene, edelmetale en hout ontbreek in die streek en bewoners was tradisioneel van handel met verre streke afhanklik om dié goedere te bekom. In die moerasse suid van die streek het ’n komplekse hengelkultuur sedert prehistoriese tye bestaan en tot die kultuur bygedra.

Periodieke tussenposes in die kultuurstelsel het om verskeie redes voorgekom. Die aanvraag na werkers het van tyd tot tyd gelei tot ’n groot toename in die bevolking, wat te hoë eise aan die ekologie gestel het. Wanneer ’n tydperk van klimaatsonstabiliteit dan ontstaan het, kan regerings ineengestort en die bevolking afgeneem. Die militêre kwesbaarheid vir invalle deur bergbewoners en nomades het ook tot tydperke gelei wanneer daar ’n onderbeking in handel en onderhoud aan besproeiingstelsels was.

 
’n Standbeeld van Gudea van Lagasj, omstreeks 2090 v.C.

Stadstate het ook kortstondig beheer oor die gebied oorgeneem en die mag is daarna weer gefragmenteeer in stam- of streekseenhede.[6]

Geskiedenis

wysig

Die voorgeskiedenis van die antieke Nabye Ooste begin in die vroeë Ou Steentydperk. In dié tyd het skryfwerk begin met ’n piktogramskrif tydens die Uruk IV-tydperk (omstreeks die 4de millennium v.C.). Die aantekening van ware historiese gebeure – en die antieke geskiedenis van Laer Mesopotamië – het in die middel van die 3de millennium v.C. begin met wigskrifrekords van vroegdinastiese konings.

Die streek was een van die vier riviervalleibeskawings waar skrif ontdek is; die ander was die Nylvallei in antieke Egipte, die Indusvallei op die Indiese subkontinent en die Geelriviervallei in antieke China. In Mesopotamië was daar histories belangrike stede soos Uruk, Nippur, Nineve, Assur en Babilon, sowel as groot state soos die stad Eridu, die Akkadiese Ryk, die Derde Dinastie van Ur en die verskeie Assiriese state.

Van die belangrikste Mesopotamiese leiers was Ur-Nammu (koning van Ur), Sargon (wat die Akkadiese Ryk begin het), Hammoerabi (wat die Ou Babiloniese staat ingestel het) en Tiglat-Pileser I (wat die Assiriese Ryk gestig het).

Wetenskaplikes het die DNS van die 8 000 jaar oue oorskot van vroeë boere vergelyk met dié van moderne beskawings en ontdek daar is ooreenkomste met die DNS van mense wat in die hedendaagse Turkye en Irak woon.[7]

Tydperke

wysig
 
Ná 'n vroeë begin in Jarmo (rooi kol regs middel) omstreeks 7500 v.C. was die beskawing in Mesopotamië in die vroeë voorgeskiedenis gesentreer om die Hassuna- (geel), Samarra- (pers), Halaf- (groen) en Obeid-kultuur (oranje).

Voorgeskiedenis

wysig

Die oudste argeologiese bewyse van nedersettings dateer van die middel van die 11de millennium v.C. in die streek om die middel van die Eufraat in die hedendaagse Noord-Sirië, waar bulskedels wat begrawe is, in ronde huise ontdek is. Daar kan met sekerheid aanvaar word dat soortgelyke toestande in naburige streke bestaan het, aangesien dié soort vondste algemeen in Mesopotamië is. Van die 10de millennium v.C. af is vroulike figure uit klei gemaak. Obsidiaan (lawaglas) in klein hoeveelhede dui op handel met Kappadosië. Obsidiaanlemme wat ontdek is, is ’n bewys van vroeë handel.

Teen 8700 v.C. was daar argitektoniese vordering. Die vorige ronde huise het plek gemaak vir reghoekige wonings met verskeie kamers. Oorblyfsels van graan in silo's dui op die eerste landbouaktiwiteite. Van omstreeks 7700 v.C. was alle huise waarin menslike skedels gevind is, hoekig. Die oudste bewyse van keramiek kom uit die 7de millennium v.C. Die voorwerpe toon veranderende motiewe en tegnieke, wat dui op ’n lang ontwikkeling oor etlike eeue. Van die 6de millennium v.C. is gebakte klei die eerste keer te bespeur.

Die belangrikste Mesopotamiese state

wysig

Sumeriese stadstate

wysig
 
’n Kleitablet met Sumeriese wigskrif.
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Sumer.

Die eerste geskrewe dokumente in die suide van Mesopotamië kom uit Sumer. Aan die einde van die 4de millennium v.C. is die tegnologie vir die doeltreffender besproeiing van landerye ontwikkel, sodat groter stede vir die eerste keer kon ontstaan. Die wydverspreide kanaalstelsel is deur tempelpriesters georganiseer en gebou (tempelekonomie).

Handwerk en handel het al hoe belangriker en die stede al hoe voorspoediger geword. Elkeen van hierdie nedersettings was polities onafhanklik. Die toenemende eise van organisasie en ook die tempelekonomie het die ontwikkeling van ’n soort skryfstelsel begin vereis. Aanvanklik is die wigskrif wat ontstaan het slegs vir boekhouding gebruik.

Die belangrikste stad van die Sumeriërs was Uruk, wat deur Gilgamesj regeer is. Die helededig van dié held word beskou as die oudste letterkundige werk wat bestaan. Ondanks hulle politieke fragmentasie het die stadstate van dié tyd ’n relatief homogene materiaalkultuur gedeel. Stede soos Uruk, Ur, Lagasj, Umma en Nippur in Laer Mesopotamië was baie magtig en invloedryk. In die noorde en weste was stadstate soos Kisj, Mari, Nagar en Ebla. Teen 2700 v.C. was wigskrif sterk gevestig.

Van 3000 v.C. het nomades van die noorde na die suide van Mesopotamië geïmmigreer. Die Sumeriese Koningslys, wat ook oor ’n vloed berig, toon dié migrasies deur die voorkoms van Semitiese name. Geskiedkundiges verwys na dié tydvak as die Vroegdinastiese Tydperk; dit het in die 23ste eeu v.C. geëindig.

Van omstreeks 2210 v.C. tot 2004 v.C. is Sumer regeer deur die Goeteërs, Indo-Europese veroweraars uit die noorde van Mesopotamië.

Ander uitvindings in Sumer wat deurslaggewend vir die ekonomie was, was die wiel en die pottebakkerswiel (laat Uruk-tydperk). Kleikoppies en eetgereedskap wat in die dorpie Jarmo ontdek is, dateer van omstreeks 5000 v.C.

Akkadiese Ryk

wysig
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Akkadiese Ryk.
 
’n Bronskopbeeld van ’n Akkadiese heerser wat in 1931 in Nineve ontdek is, van óf Sargon óf sy kleinseun Naram-Sin (’n kopie in die Roemer- und Pelizaeus-Museum Hildesheim).

’n Nuwe era het begin met Sargon van Akkad (omstreeks 2235-2094 v.C.). Hy het die eerste groot Midde-Oosterse ryk gestig deur die vele stadstate te verenig. Sy invloedsfeer het die hele Mesopotamië sowel as dele van Sirië, Iran en Klein-Asië ingesluit. Die stad Akkad, waarvan die ligging nog nie gevind is nie, het sy regeringsetel geword. Akkadies het Sumeries as gesproke taal verdring; Sumeries is egter steeds gebruik as ’n heilige, seremoniële, letterkundige en wetenskaplike taal. Die verowerings van Sargon het gelei tot ekonomiese en kulturele bande met die verowerde volke en die nuwe buurstate. Toegang tot die Persiese Golf het ’n bloeiende seehandel geskep.

Die Akkadiese Ryk het nie lank geduur nie. Talle opstande en veral die oorwinnings van die Goeteërs uit die noorde van Mesopotamië het die tydvak beëindig.

Dié eerste groot ryk onder een heerser, wat ’n enkele staat met ’n sentrale hoofstad was in plaas van die koninkryke wat voorheen net stadstate was, het voortbestaan in die mites van die volke wat hulle later in die gebied gevestig het. Selfs die daaropvolgende Assiriërs het in hulle historiese werke oor Sargon se ryk berig.

Derde Dinastie van Ur

wysig

Ná byna 100 jaar is die Goeteërs verdryf en het die Sumeriese stadstate weer hulle mag herwin. Die stad Ur, wat in die 26ste en 25ste eeu v.C. ’n belangrikse stad was, het weer die middelpunt van bedrywighede geword. Sumeries het die administratiewe taal geword en die eerste ziggoerats het ontstaan.

Hierdie tydperk is gekenmerk deur ’n streng administrasie en die instelling van wetlike regulasies. Dit is die laaste tydvak wat deur die Sumeriërs oorheers is. Hulle agteruitgang word gekenmerk deur die kwynende mag van die stede, wat ’n ander volk die kans gegee het om te oorheers.

Vroeë Babilonië

wysig
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Babilon.

Onder koning Hammurabi, in die ou Babiloniese tydperk (2000-1595 v.C.), het die stad Babilon die middelpunt van die streek geword, in so ’n mate dat die antieke Grieke na die hele Mesopotamië as Babilonië verwys het. Hammurabi is bekend omdat hy een van die eerste tradisionele versamelings wette, die Kode van Hammurabi, geskryf het. In 280 paragrawe is die aspekte van die burgerlike, strafregtelike en administratiewe reg gereguleer.

Assiriese Ryk

wysig
 
’n Veldtog deur Assurbanipal teen Elam in 647 v.C. word op dié reliëf uitgebeeld.
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Assirië.

In die 18de eeu v.C. het die Assiriese Ryk oor ’n groot gebied in Noord-Mesopotamië regeer, maar in die eerste helfte van die 17de eeu v.C. het Assirië verval en het die antieke ryk geëindig.

In die 14de eeu v.C. het Assirië weer gegroei. Die hoofstad, Assur, was aan die Bo-Tigris geleë. Die koning van die Assiriërs het homself as die verteenwoordiger van die god Assur beskou. Die stad Assur, geografies gerieflik geleë aan belangrike handelsroetes, het handel gedryf met Babilon, Anatolië en wat vandag Iran is. Die handelaars het groot mag in die land gehad.

Assirië het sy invloed herwin onder Assur-uballiṭ I (1353-1318 v.C.). Talle verowerings het gelei tot ’n ekonomiese oplewing. Koning Tukulti-Ninurta I het homself weer beskou as die verteenwoordiger van die god Assirië. Die sogenaamde Middel-Assiriese Ryk het met sy dood geëindig.

Die land het as die Nieu-Assiriese Ryk ’n finale oplewing beleef onder koning Aššur-dan III (935-912 v.C.), wat talle Aramese stede verower het. Die Assiriese invloedsfeer het onder dié ryk se konings uitgebrei. Assirië het die Mitanniese Ryk omvergewerp en die Hetitiese Ryk, antieke Egipte, Babilonië, Elam en Frigië in die Nabye-Ooste oorskadu. Assurbanipal (669-627 v.C.) was die laaste belangrike heerser. Hy was die seun van Esarhaddon, die kleinseun van Sanherib en ’n ervare politikus. Hy was goed belese en sy biblioteek is ’n belangrike bron van die geskiedenis van Mesopotamië.

Nieu-Babilonië

wysig

Ná die val van Assirië het Babilon sy mag herwin en het die ryk van die Mede as ’n groot moondheid opgang gemaak. Babilon het weer die kulturele sentrum van Mesopotamië geword en die Nieu-Babiloniese Ryk, ook bekend as die Galdese of Chaldeeuse Ryk, het ontstaan. Dit was die laaste van die Mesopotamiese ryke wat deur konings inheems aan Mesopotamië regeer is. Die ryk en die Galdese dinastie van Nebukadnesar II het minder as 'n eeu lank bestaan.

Ná antieke Mesopotamië

wysig
 
Alexander die Grote op sy perd Bucephalus (mosaïek van die Slag by Issos 333 v.C.).

Die Persiese Achaemenidiese Ryk het die Midde-Ooste en Klein-Asië van 550 v.C. af verower. Dit is in 330 v.C. weer deur Alexander die Grote verower. Ná sy dood het generaal Seleukos die bewind oorgeneem en die Seleukidiese Ryk gestig. Omstreeks 140 v.C. het die grootste deel van Mesopotamië onder die bewind van die Irannese Partiese Ryk gekom. Babilon het vinnig sy belangrikheid verloor ná die verowering deur die Parte en die daaropvolgende Seleukidies-Partiese oorloë.

Die Eufraat was lank die grens van die Romeinse Ryk, totdat die Romeine onder keiser Septimius Severus die noorde van Mesopotamië omstreeks 200 n.C. geannekseer het en dit meer as vier eeue lank regeer het as die provinsie Mesopotamia. ’n Paar jaar later is die Partiese konings deur die Persiese Sassanidiese Ryk omvergewerp. In dié ryk het die Christendom versprei in Mesopotamië, wat in die Laat Oudheid ook ’n belangrike sentrum van Judaïsme was.

Die pre-Islamitiese geskiedenis van Mesopotamië het geëindig met die val van die Sassanidiese Ryk in die loop van die Arabiese uitbreiding omstreeks 640 n.C., die Moslemse verowering van die gebied en die stigting van die Kalifaat in die laat 7de eeu n.C. Daarna het die streek as Irak bekend geword.

In die verloop van sy lang geskiedenis het Mesopotamië sommige van die wêreld se hoogs ontwikkelde en sosiaal mees komplekse antieke state gehuisves.

Taal en skrif

wysig

Die vroegste taal wat in Mesopotamië geskryf is, was Sumeries, ’n geïsoleerde taal. Semitiese tale is ook in vroeë Mesopotamië gepraat.[8] Subarties,[9] ’n taal van die Zagros wat dalk verwant was aan die Hurro-Urartiese taalfamilie, word in die name van mense, riviere en berge aangetref.

Tydens die 3de millennium v.C. het ’n intieme kulturele simbiose tussen Sumeries- en Akkadiessprekendes ontwikkel wat tweetaligheid ingesluit het.[10] Die invloed van Sumeries op Akkadies en omgekeerd is op alle gebiede baie duidelik, van woordeskat tot sintaksis, morfologie en fonologie.[10] Geleerdes verwys na die twee tale in die 3de millennium v.C. as ’n spraakbond.[10]

Akkadies het die oorheersende taal geword in die Akkadiese en Assiriese Ryk, maar Sumeries is steeds gebruik vir administratiewe, godsdienstige, letterkundige en wetenskaplike doeleindes. Verskillende variëteite van Akkadies was tot aan die einde van Nieu-Babiloniese tyd in gebruik. Oudaramees, wat reeds algemeen geword het, het daarna die amptelike taal van die Nieu-Assiriese Ryk geword en toe van die Achaemenidiese Ryk. Akkadies het in onbruik verval, maar dit en Sumeries is vir ’n paar eeue daarna nog in tempels gebruik. Die jongste Akkadiese tekste dateer van die laat 1ste eeu n.C.

Vroeg in Mesopotamië se geskiedenis (omstreeks die middel 4de millennium v.C.) is wigskrif vir Sumeries uitgevind. Die skrif was wigvormig vanweë die driehoekige punt van die skryfstif wat gebruik is om die tekens in die nat klei te maak. Dit lyk of die gestandaardiseerde vorm van elke wigskrifteken uit piktogramme ontwikkel het. Die vroegste tekste (sewe antieke tablette) kom uit ’n É (tempel) wat aan die godin Inanna by Uruk gewy was.

Dit het jare geduur om die vroeë piktografiese stelsel wigskriftekens te bemeester. Net ’n beperkte getal mense is dus as skribas in diens geneem om op te lei. Dit was eers met die wydverspreide gebruik van lettergreepskrif tydens Sargon se bewind[11] dat aansienlike dele van die Mesopotamiese bevolking geletterd geraak het. Enorme argiewe met tekste is ontdek tydens uitgrawings van Oud-Babiloniese skribaskole, waar geletterdheid versprei is.

Letterkunde

wysig
 
’n Deel van die Heldedig van Gilgamesj in Akkadies.

In die tyd van die Babiloniese Ryk was daar biblioteke in die dorpe en tempels. ’n Ou Sumeriese spreekwoord het gelui: "Hy wat wil uitblink in die skool van die skribas moet met dagbreek opstaan." Mans sowel as vroue het leer lees en skryf,[12] en vir die Sumeriese Babiloniërs het dit ingesluit kennis van die uitgestorwe taal Sumeries en ’n ingewikkelde en uitgebreide woordeskat.

’n Aansienlike hoeveelheid Babiloniese tekste is uit die oorspronklike Sumeries vertaal en laasgenoemde taal is nog lank in Sumer in die godsdiens en reg gebruik. Taalreëls en woordelyste is opgestel vir studente, sowel as kommentaar op die ouer tekste en verduidelikings van obskure woorde en frases. Die wigskrifkarakters het almal name gehad.

Baie Babiloniese letterkundewerke word vandag nog bestudeer. Een van die bekendstes is die Heldedig van Gilgamesj, in 12 boeke en uit die oorspronklike Sumeries vertaal deur ene Sîn-lēqi-unninni. Hulle is volgens ’n sterrekundige beginsel gerangskik. Elke afdeling bevat ’n enkele avontuur in Gilgamesj se loopbaan. Die hele verhaal is ’n saamgestelde produk, hoewel van die stories kunsmatig aan die sentrale figuur toegeskryf kan wees.

Wetenskap en tegnologie

wysig

Wiskunde

wysig

Mesopotamiese wiskunde en wetenskap was gebaseer op ’n numeriese stelsel wat uit 60's bestaan het. Dit is die bron van die moderne minuut van 60 sekondes, dag van 24 uur en sirkel van 360 grade. Die Sumeriese kalender was ’n maansonkalender, met drie weke van sewe dae in ’n maanmaand. Dié vorm van wiskunde was instrumenteel in vroeë kartografie.

Babiloniërs het ook stellings gehad oor hoe om die oppervlakte van verskeie vorms en vaste stowwe te meet. Hulle het die omtrek van ’n sirkel gemeet as drie keer die middellyn en die oppervlakte as 1⁄12 die vierkant van die omtrek, wat reg sou gewees het as π op 3 vasgestel was. Die volume van ’n silinder is bereken as die produk van die oppervlakte van die basis en die lengte; die volume van ’n afgeknotte kegel of vierkantige piramide is egter verkeerdelik bereken as die produk van die hoogte en die helfte van die som van die basis. ’n Tablet is onlangs ontdek waarop π as 25⁄8 aangedui word (3,125 in plaas van 3,14159~). Die Babiloniërs is ook bekend vir die Babiloniese myl, wat gelyk was aan sowat sewe moderne myle (11 km). Dié afmeting vir afstande is eindelik omgeskakel in ’n tydmyl wat gebruik is om die beweging van die son te meet, dus ’n voorstelling van tyd.[13]

Sterrekunde

wysig

Van Sumeriese tye af het tempelpriesters gebeurtenisse verbind met die posisies van planete en sterre. Dit het voortgeduur in Assiriese tye, toe lyste opgestel is waarvolgens gebeurtenisse jaar ná jaar verbind is met planetêre posisies. Die lyste wat bewaar gebly het, stel ons in staat om relatiewe met absolute datering te verbind en die geskiedenis van Mesopotamië te bepaal.

 
’n Babiloniese tablet oor die waarneming van Halley se Komeet in 164 v.C.

Die Babiloniese sterrekundiges was baie goed met wiskunde en kon eklipse en verduisterings voorspel. Geleerdes het gedink alles het ’n doel in die sterrekunde gehad. Baie hiervan het te doen gehad met godsdiens en voorspellings. Mesopotamiese sterrekundiges het ’n kalender van 12 maande uitgewerk wat op die siklusse van die maan geskoei was. Hulle het die jaar in twee seisoene verdeel: winter en somer. Die astronomie én astrologie dateer van dié tyd.

In die 8ste en 7de eeu v.C. het Babiloniese sterrekundiges ’n nuwe benadering tot sterrekunde ontwikkel. Hulle het filosofie begin studeer wat te doen gehad het met die ideale aard van die vroeë heelal en het ’n interne logika begin toepas binne hulle voorspellings. Dit was ’n belangrike toevoeging tot die sterrekunde en wetenskapsfilosofie, en sommige geleerdes verwys na hierdie nuwe benadering as die eerste wetenskaplike omwenteling.[14] Dié benadering is later aanvaar en verder ontwikkel in die Griekse en Hellenistiese sterrekunde.

In die tyd van die Seleukidiese en Partiese Ryk was die sterrekundige verslae baie wetenskaplik. Dit is onseker hoe vroeg hulle gevorderde kennis en metodes begin ontwikkel het. Die Babiloniese metode om die beweging van die planete te voorspel word beskou as ’n belangrike stap in die geskiedenis van die sterrekunde.

Die enigste Grieks-Babiloniese sterrekundige wat sover bekend ’n heliosentriese model van planetêre beweging voorgestaan het, was Seleukos van Seleukië (gebore 190 v.C.).[15][16][17] Seleukos is bekend uit die geskrifte van Plutarchus. Seleukos het Aristarchus van Samos se heliosentriese teorie ondersteun waarvolgens die aarde om sy eie as draai terwyl dit om die son wentel. Volgens Plutarchus het Seleukos selfs die heliosentriese stelsel bewys, maar dit is onbekend watter argumente hy gebruik het (behalwe dat sy teorie korrek was dat die getye deur die maan se aantrekking veroorsaak word).

Die Babiloniese sterrekunde was die basis van ’n groot deel van die antieke Griekse, klassieke Indiese, Sassanidiese, Bisantynse, Siriese, Middeleeuse Islamitiese, Sentraal-Asiatiese en Wes-Europese sterrekunde.[18]

Medisyne

wysig

Die oudste Babiloniese tekste oor medisyne dateer van die Ou Babiloniese tydperk in die eerste helfte van die 2de millennium v.C. Die volledigste Babiloniese mediese werk is egter die Diagnostiese Handboek, wat deur die geleerde Esagil-kin-apli van Borsippa[19] geskryf is tydens die bewind van die Babiloniese koning Adad-apla-iddina (1069-1046 v.C.).[20]

Saam met die geleerdes van antieke Egipte het die Babiloniërs begrippe soos "diagnose", "prognose", "fisieke ondersoek", "enema"[21] en "voorskrif" bekend gestel. Daarbenewens het die Diagnostiese Handboek metodes van terapie en etiologie en die gebruik van empirisme, logika en rasionaliteit in diagnoses, prognoses en terapie bespreek. Die teks bevat ’n lys van mediese simptome en dikwels gedetailleerde empiriese waarnemings, asook logiese reëls oor hoe om waargenome simptome van die liggaam van ’n pasiënt te kombineer met die diagnose en prognose.[22]

Die simptome en siektes is behandel met terapeutiese metodes soos verbande, rome en pille. As die persoon nie herstel het nie, is metodes soos duiweluitdrywing gebruik om van enige "vloeke" ontslae te raak. Esagil-kin-apli se handboek was gebaseer op ’n logiese stel aannames soos die moderne mening dat die pasiënte se siekte, etiologie, toekomstige ontwikkeling en kans op herstel vasgestel kan word deur hulle en hulle simptome te ondersoek.[19]

Esagil-kin-apli het verskeie siektes ontdek en hulle simptome, diagnose en prognose in sy handboek beskryf.[23]

Tegnologie

wysig
 
Die skroef van Archimedes, wat dalk in die Hangende Tuin van Babilon en Nineve gebruik is.

Die Mesopotamiërs het baie tegnologieë uitgevind, onder meer metaal- en koperbewerking, die maak van glas en lampe, weef, vloedbeheer, waterberging en besproeiing. Hulle was ook een van die eerste gemeenskappe in die wêreld van die Bronstydperk. Hulle het van koper- na brons-, goud- en ysterbewerking gevorder.

Paleise is met honderde kilogramme van dié baie duur metale versier. Koper, brons en yster is ook vir wapenrusting gebruik en vir wapens soos swaarde, dolke, spiese en knuppels.

Volgens ’n onlangse hipotese is die skroef van Archimedes dalk in die 7de eeu v.C. deur Sanherib, koning van Assirië, gebruik vir die waterstelsels by die Hangende Tuin van Babilon en in Nineve, hoewel die meeste geleerdes glo dit was ’n Griekse uitvindsel van latere tye.[24] Later, in die Partiese of Sassanidiese tydperk, is die Bagdad-battery in Mesopotamië uitgevind, wat dalk die wêreld se eerste battery was.[25]

Godsdiens en filosofie

wysig
 
Koningin van die Nag, Eerste Babiloniese dinastie, omstreeks 1800 v.C.

Antieke Mesopotamië se godsdiens was die eerste godsdiens wat opgeteken is. Mesopotamiërs het geglo die aarde is ’n plat skyf,[26] omring deur ’n groot, oop ruimte met daarbo die hemel. Hulle het ook geglo daar is oral water: bo, onder en aan die kant, en dat die heelal uit dié enorme see ontstaan het. Hulle godsdiens was politeïsties.

Hoewel dié oortuiging hierbo algemeen gedeel is, was daar ook streeksvariasies van godsdiens. Die Sumeriese woord vir die heelal is an-ki, wat verwys na die god An en godin Ki. Hulle seun was Enlil, die luggod. Hulle het geglo Enlil was die magtigste god, die hoofgod van die panteon. Filosofiese vrae soos "Wie is ons?", "Waar is ons?" en "Hoe het ons hier gekom?" is gevra en hulle het geglo die antwoorde word deur die gode verskaf.

Die talle beskawings van die gebied het die Abrahamitiese gelowe beïnvloed, veral die Hebreeuse Bybel; die kulturele waardes en letterkundige invloed is veral in Genesis duidelik.[27]

Giorgio Buccellati glo die oorsprong van filosofie lê in vroeë Mesopotamiese wysheid wat sekere filosofieë van die lewe, veral etiek, weerspieël in die vorm van dialektiek, dialooog, eposse, folklore, gesange, liriek, prosa en spreekwoorde. Babiloniese redenering en rasionaliteit het ver buite empiriese waarnemings ontwikkel.[28]

Die vroegste vorm van logika is deur die Babiloniërs ontwikkel, veral in die rigiede aard van hulle sosiale stelsels. Babiloniese idees was aksiomaties (duidelik) en is vergelykbaar met die "gewone logika" wat deur John Maynard Keynes beskryf is. Dit het ’n aansienlike invloed op vroeë antieke Griekse en Hellenistiese filosofie gehad. Veral die Babiloniese teks Dialoog van Pessimisme bevat ooreenkomste met latere werke.[29]

Kultuur

wysig
 
Manlike aanbidder, albaster met oë van skulpe, 2750-2600 v.C.

Feeste

wysig

Die antieke Mesopotamiërs het elke maand seremonies gehad. Die tema van die rituele en feeste vir elke maand het afgehang van verskeie belangrike faktore:

  1. Die maanfase (’n groeiende maan het oorvloed en groei beteken; ’n afnemende maan is vereenselwig met agteruitgang, bewaring en feeste van die onderwêreld)
  2. Die fase van die jaarlikse landbousiklus
  3. Nagewenings en sonstilstande
  4. Die plaaslike mitologie en gode
  5. Die sukses van die regerende koning
  6. Die Akitu, of nuwejaarsfees (eerste volmaan ná die lentenagewening)
  7. Die herdenking van spesifieke historiese gebeure (stigtings, militêre oorwinnings, tempelvakansiedae, ensovoorts)

Musiek

wysig

Sommige gesange is vir gode geskryf, maar baie is ook geskryf om belangrike gebeure te beskryf. Hoewel musiek en gesange die konings vermaak het, het gewone mense dit ook geniet. Hulle het graag in hulle huise of in markte gesing en gedans. Liedere is vir kinders gesing, wat dit weer vir hulle kinders gesing het – so is belangrike inligting oor historiese gebeure van geslag tot geslag oorgedra as mondelinge tradisie, totdat skrif algemener geword het.

Die oud (Arabies: العود) is ’n klein Mesopotamiese snaarinstrument. Die oudste fotorekord daarvan dateer van die Uruk-tydperk in Suid-Mesopotamië meer as 5000 jaar gelede. Dit verskyn op ’n silinderseël wat tans in die Britse Museum gehou word. Dit beeld ’n vrou uit wat hurkend met haar instrument op ’n boot sit en dit met haar regterhand bespeel. Die instrument verskyn honderde kere dwarsdeur die Mesopotamiese geskiedenis en weer van die 18de Dinastie af in antieke Egipte, in variasies met kort en lang nekke. Die oud word beskou as ’n voorloper van die Europese luit. Die naam kom van die Arabiese woord العود al-‘ūd, "die hout", wat moontlik die naam is van die boom waarvan die oud gemaak is. (Die Arabiese naam, met die bepaalde lidwoord, is die bron van die woord "luit".)

Spele en sport

wysig

Jag was gewild onder Assiriese konings. Boks en stoei is dikwels in kuns uitgebeeld en die een of ander vorm van polo was moontlik gewild met mans wat op ander se skouers gesit het, eerder as op perde.[30] Hulle het ook majore gespeel, ’n sportsoort soortgelyk aan rugby, maar het dit met ’n houtbal gespeel. Hulle het ook ’n spel soortgelyk aan backgammon gespeel wat nou bekend is as die "koninklike spel van Ur".

Gesinslewe

wysig
 
Die Babiloniese huweliksmark, deur die 19de-eeuse skilder Edwin Long.

Uit opeenvolgende regskodes blyk Mesopotamië het al hoe meer ’n patriargale stelsel geword – een waarin mans veel meer mag as vroue gehad het. In die vroeë Sumeriese tydperk was die en, of hoëpriester, van manlike gode byvoorbeeld ’n vrou en die een van godinne ’n man. Thorkild Jacobsen en ander geleerdes het gemeen die streek is regeer deur ’n "raad van oudstes" waarin ewe veel mans as vroue was, maar mettertyd het mans meer en vroue minder mag gekry. Net die koninklike kinders en seuns van die rykes en beroepslui soos skribas, dokters en tempeladministrateurs het skoolgegaan. Die meeste seuns het hulle vader se ambag of ’n ander ambag geleer.[31] Meisies moes tuisbly by hulle ma's en leer huishou en kook, en moes kinders oppas.

Vroue het wel regte gehad, wat ongewoon vir dié tyd was: Hulle kon eiendom besit en skei as hulle ’n goeie rede gehad het.[32]:78–79

Begrafnisse

wysig

Honderde grafte is in dele van Mesopotamië uitgegrawe en dit het inligting oor die streek se begrafnisgebruike onthul. In die stad Ur is die meeste mense saam met ’n paar besittings in gesinsgrafte onder hulle huise begrawe. ’n Paar is ontdek wat in matte toegedraai was. Kinders wat gesterf het, is in groot "potte" in die gesin se kapel geplaas.

Ander oorskotte is in gemeenskaplike stadsbegraafplase gevind. Sowat 17 grafte is ontdek met baie waardevolle artikels in. Dit was vermoedelik koninklike grafte. Rykes uit verskillende tydperke is in Bahrein begrawe, in Sumeriese Dilmun-heuwelgrafte.[33]

Ekonomie en landbou

wysig
 
Mynbougebiede van die antieke Wes-Asië. Kleurstawe: arseen in bruin, koper in rooi, tin in grys, yster in rooibruin, goud in geel, silwer in wit en lood in swart. Die geel gebied is vir arseenbrons en die grys gebied vir tinbrons.

Besproeiingslandbou het van omstreeks 5000 v.C. van die Zagrosvoorheuwels suidwaarts versprei saam met die Samara- en Hadji Muhammed-kultuur.[34] Sumeriese tempels het as banke gedien en die eerste grootskaalse stelsel van lenings en krediet begin, maar die Babiloniërs het die eerste kommersiële bankdienste ontwikkel. Dit was in sekere opsigte vergelykbaar met ’n post-Keynes-ekonomiestelsel, maar met ’n meer gelate benadering.[35]

In die vroeë Mesopotamiese tyd tot met Ur III het tempels tot ’n derde van die beskikbare grond besit, en dit het mettertyd verminder namate koninklike en ander private grondbesitters toegeneem het. Die ensi's was amptenare wat die werking van alle fasette van tempellandbou beheer het. Lyfeienes het die fisieke werk gedoen, veral op die grond van die paleise en tempels.[36]

Die geografie van Suid-Mesopotamië is van so ’n aard dat landbou net moontlik was met besproeiing en goeie dreinering, en dit het ’n groot invloed gehad op die ontwikkeling van die vroeë Mesopotamiese beskawing. Die behoefte aan besproeiing het die Sumeriërs, en later die Akkadiërs, hulle stede laat bou aan die Tigris en Eufraat, asook aan die takke van dié riviere. Stede soos Ur en Uruk het aan die sytakke van die Eufraat ontstaan, terwyl stede soos Lagasj aan die sytakke van die Tigris gebou is. Die riviere het ook ander voordele ingehou, soos vis (vir kos en bemesting), riete en klei (vir boumateriaal). Met besproeiing was die kosvoorraad in Mesopotamië vergelykbaar met dié van die Kanadese prêrie.[37]

Die Tigris- en die Eufraatriviervallei vorm die noordoostelike deel van die Vrugbare Halfmaan, wat ook die Jordaan- en Nylriviervallei insluit. Hoewel grond naby aan die riviere vrugbaar en goed vir gewasse was, was dele verder van die water af droog en grootliks onbewoonbaar. Dit is hoekom die ontwikkeling van besproeiing so belangrik vir setlaars in Mesopotamië was. Ander Mesopotamiese ontdekkings sluit in die beheer van water deur damme en die gebruik van akwadukte. Vroeë setlaars het ploeë gebruik om die vrugbare grond sag te maak voordat hulle gewasse soos gort, uie, druiwe, rape en appels geplant het. Hulle was van die eerste mense wat bier en wyn gemaak het.

Hoewel die riviere lewe onderhou het, het hulle ook die landerye verwoes deur gereelde vloede wat skade aan hele stede aangerig het. Die onvoorspelbare Mesopotamiese weer het boere se werk bemoeilik; oeste is dikwels vernietig en ander kosbronne soos skape en beeste was ook nodig. Mettertyd is die suidelike dele van die Sumeriese Mesopotamië getref deur die toenemende versouting van die grond en dit het gelei tot ’n langsame stedelike agteruitgang en verskuiwing van mag na Akkad, verder noord.

Regering

wysig

Die geografie van Mesopotamië het ’n groot invloed op die politieke ontwikkeling van die streek gehad. Die Sumeriërs het die eerste stede en besproeiingskanale tussen die riviere en strome gebou wat geskei is deur groot stukke oop woestyn of moeras waar nomadiese volke rondgetrek het.

Kommunikasie tussen stede was moeilik en soms selfs gevaarlik. Elke Sumeriese stad het dus ’n stadstaat, onafhanklik van die ander en beskermend teenoor sy onafhanklikheid, geword. Soms sou een stad die hele streek probeer oorneem en verenig, maar sulke pogings is teengestaan en het eeue lank misluk. Die geskiedenis van Sumerië is dus vol konstante oorlogvoering. Eindelik is Sumer deur Eannatum verenig, maar die eenheid was kwesbaar en eindelik het die Akkadiërs Sumer in 2331 v.C. verower. Die Akkadiese Ryk was die eerste suksesvolle ryk wat langer as ’n generasie geduur en ’n reeks konings gehad het. Dit was egter steeds taamlik kortstondig, want die Babiloniërs het dit net ’n paar generasies later verower.

Konings

wysig

Die Mesopotamiërs het geglo hulle konings en koninginne stam uit die "Stad van Gode", maar anders as die Egiptenare het hulle nooit geglo hulle monarge is ware gode nie.[38] Die meeste konings het hulleself "koning van die heelal" of "groot koning" genoem. Nog ’n algemene naam was "herder", want die koning moes na sy volk omsien.

Mag

wysig

Terwyl Assirië in ’n ryk begin ontwikkel het, is dit in kleiner dele verdeel wat provinsies genoem is. Elk is na sy belangrikste stad genoem, soos Nineve, Samaria, Damaskus en Arpad. Elk het sy eie goewerneur gehad wat moes seker maak almal betaal belasting. Hulle moes ook soldate vir oorlog oproep, werkers verskaf wanneer ’n tempel gebou is en wet en orde handhaaf. Op dié manier was dit makliker om beheer oor die groot ryk uit te oefen. Hoewel Babilon ’n taamlik klein staat in Sumerië was, het dit geweldig gegroei onder Hammurabi se bewind. Hy was bekend as die "wetmaker" en Babilon het gou een van die belangrikste stede in Mesopotamië geword. Dit was later bekend as Babilonië, wat beteken "die poort van die gode". Dit het ook een van die geskiedenis se grootste onderrigsentrums geword.

Oorlogvoering

wysig
 
’n Deel van die Stele van die Aasvoëls, met marsjerende soldate, 2600-2350 v.C.

Aan die einde van die Uruk-fase het ommuurde stede toegeneem en baie geïsoleerde Obeid-dorpe is verlaat, wat daarop dui dat geweld in die streek toegeneem het. Namate stadstate gegroei het, het hulle invloedsfere begin oorvleuel en onmin tussen hulle toegeneem, veral oor grondgebied en kanale. Argumente is opgeteken in tablette ’n paar honderd jaar voor enige groot oorlog. Die eerste aangetekende oorlog was omstreeks 3200 v.C., maar oorloë was nie algemeen voor omstreeks 2500 v.C. nie.

 
Een van twee figure van ’n Ram in ’n Ruigte, wat in ’n begraafplaas in Ur ontdek is, 2600-2400 v.C.

Die Stele van die Aasvoëls aan die einde van die Vroegdinastiese Tydperk III (2600-2350 v.C.), wat die oorwinning van koning Eannatum van Lagasj oor die naburige stad Umma gedenk, is die oudste monument in die wêreld wat ’n slagting vier.[39]

Van dié tyd af het oorlogvoering algemeen geraak in Mesopotamië se politieke stelsel. Soms het ’n neutrale stad as tussenganger tussen twee strydende stede opgetree. Dit het tot bondgenootskappe en streekstate gelei.[38] Toe ryke gestig is, het hulle teen nog buitelandse state oorlog gevoer. Koning Sargon het byvoorbeeld al die stede in Sumerië verower, asook stede in Mari en daarna in Sirië.

Baie paleismure in Assirië en Babilonië is versier met beelde van suksesvolle oorloë en die vyand wat óf desperaat vlug óf tussen riete wegkruip.

Wette

wysig

Stadstate van Mesopotamië het die eerste regskodes opgestel na aanleiding van presedente en besluit deur konings. Die beroemdste een was dié van Hammurabi, wat nadoods bekend was vir sy stel van sowat 200 wette, die Kode van Hammurabi (omstreeks 1780 v.C.). Dit was een van die vroegste kodes en een van die bes bewaardes van antieke Mesopotamië. ’n Ondersoek van die kode toon ’n afname in die regte van vroue en ’n toename in die strengheid waarmee slawe behandel is.[40]

Kuns

wysig
 
"Twee mandjievormige haarornamente", omstreeks 2000 v.C.

Die kuns van Mesopotamië kon, van die 4de millennium v.C. totdat die Persiese Achaemenidiese Ryk die streek in die 6de eeu v.C. verower het, meeding met dié van antieke Egipte as die deftigste, gesofistikeerdste en fyns afgewerkte kunsartikels van Wes-Eurasië. Die klem was op verskeie, baie duursame beeldvorms in klip en klei. Min skilderwerk het behoue gebly, maar dié wat het, dui daarop dat skilderwerk hoofsaaklik vir geometriese en plantgebaseerde versierings gebruik is, hoewel die meeste beelde ook geverf was.

In die tydperk voor geletterdheid, wat deur Uruk oorheers is, is gesofistikeerde werke soos die Warka-vaas en silinderseëls gemaak. Die Guennol-leeuin is ’n uitsonderlike klein kalksteenfiguur van omstreeks 3000-2800 v.C. van Elam; dit was deels mens en deels leeu.[41] Effens later was daar ’n aantal beelde van priesters en aanbidders met groot oë, hoofsaaklik van albaster en tot 30 cm hoog, maar min van hulle het bewaar gebly.[41] Beelde uit die Sumeriese en Akkadiese tydperk het gewoonlik groot, starende oë gehad, met lang baarde aan die manlike beelde. Baie meesterstukke is by die koninklike begraafplaas by Ur (omstreeks 2650 v.C.) ontdek, onder meer die twee figure van ’n Ram in ’n Ruigte, die Koperbul en ’n bulkop op een van die Liere van Ur.[41]

 
Lamassu van Dur-Sharrukin. Kalksteen, omstreeks 721-705 v.C.

Uit die baie daaropvolgende tydperke voor die opkoms van die Nieu-Assiriese Ryk het baie Mesopotamiese kunsvoorwerpe behoue gebly: silinderseëls, relatief klein figure en reliëfs in verskeie groottes. Die Burney-reliëf is ’n ongewoon opgesmukte en relatief groot terracottaplaat van 50 x 38 cm van ’n naakte godin, met vlerke en die voete van ’n roofvoël, saam met uile en leeus. Dit kom uit die 18de of 19de eeu v.C. en kon gegiet gewees het.[41]

Steles van klip wat votiewe offers of oorwinnings uitbeeld, is ook in tempels ontdek – hulle bevat nie inskripsies wat hulle doel verduidelik soos meer amptelike steles nie; die fragmente van die Stele van die Aasvoëls is ’n vroeë voorbeeld van ’n stele met ’n inskripsie, en die Assiriese Swart Obelisk van Salmanasser III is ’n groot en soliede voorbeeld uit ’n latere tydperk.[41]

Die verowering van die hele Mesopotamië en ’n groot deel van die omringende gebied deur die Assiriërs het ’n groter en gesonder staat tot gevolg gehad as wat vroeër in die streek bestaan het, asook baie spoggerige kuns in paleise en openbare plekke, waarskynlik om die prag en praal van die naburige Egiptiese ryk se kuns te ewenaar. Die Assiriërs het ’n styl van uiters groot skemas met lae, vertellende klipreliëfs met fyn detail vir paleise ontwikkel, met tonele van oorlog en jagtogte; die Britse Museum het ’n uitstekende versameling van dié reliëfs.

Beelde was hoofsaaklik kolossale beskermingsfigure, dikwels ’n lamassu met ’n menslike kop wat in diep reliëf op twee kante van ’n reghoekige blok gegraveer is. Die kop het in effek in die ronde geloop en daar was vyf bene, sodat die beeld van albei kante af volledig gelyk het.

Argitektuur

wysig
 
’n Voorstelling van hoe ’n Sumeriese ziggoerat kon gelyk het.

Die bestudering van antieke Mesopotamiese argitektuur is geskoei op beskikbare argeologiese getuienis, beeldvoorstellings van geboue en tekste oor boupraktyke. Geleerdes se geskrifte konsentreer gewoonlik op tempels, paleise, stadsmure en -poorte en ander monumentale geboue, maar soms is daar ook oor gewone wonings inligting beskikbaar.[42] Argeologiese oppervlakopmetings verskaf inligting oor die uitleg van stede in vroeë Mesopotamië.

Klip was die algemeenste boumateriaal, omdat dit plaaslik vrylik beskikbaar was, terwyl boustene in die meeste stede oor ver afstande vervoer moes word.[43] Die ziggoerat is die kenmerkendste vorm van bouwerk en stede het dikwels groot poorte gehad, waarvan die Isjtar-poort van die Nieu-Babiloniese Babilon die beroemdste is; dit was versier met diere in polichrome stene. ’n Groot deel daarvan is in die Pergamonmuseum in Berlyn te sien.

Die merkwaardigste argitektoniese oorblyfsels van vroeë Mesopotamië is die tempelkomplekse by Uruk uit die 4de millennium v.C.; tempels en paleise uit die Vroegdinastiese Tydperk in die Diyalariviervallei soos by Khafajah en Tell Asmar; die oorblyfsels uit die Derde Dinastie van Ur by Nippur (Heiligdom van Enlil) en Ur (Heiligdom van Nanna) en uit die middel Bronstydperk by die Siries-Turkse terreine Ebla, Mari, Alalakh, Aleppo en Kultepe; paleise uit die laat Bronstydperk by Hattusa, Oegarit, Assur en Nuzi; en paleise en tempels uit die Ystertydperk in Assirië, Babilonië, Urartu en die Hetieteryk. Oorblyfsels van huise kom hoofsaaklik by Nippur en Ur voor.

Onder die teksbronne oor bouwerk en die gepaardgaande rituele is die Assiriese en Babiloniese inskripsies van die Ystertydperk.

Verwysings

wysig
  1. ↑ Smith, Robert Payne. Thesaurus Syriacus. p. 388.
  2. ↑ "Ancient History in depth: Mesopotamia". BBC History. Besoek op 21 Julie 2017.
  3. ↑ Liverani, Mario (4 Desember 2013). The Ancient Near East. p. 549.
  4. ↑ Saggs, Henry William Frederick (1984). The Might That Was Assyria. p. 128. ISBN 0-283-98961-0.
  5. ↑ Milton-Edwards, Beverley (Mei 2003). "Iraq, past, present and future: a thoroughly-modern mandate?". History & Policy. VK: History & Policy. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Desember 2010. Besoek op 9 Desember 2010.
  6. ↑ Thompson, William R. (2004) "Complexity, Diminishing Marginal Returns, and Serial Mesopotamian Fragmentation" (Vol 3, Journal of World-Systems Research)
  7. ↑ "Migrants from the Near East 'brought farming to Europe'". BBC. 10 November 2010. Besoek op 10 Desember 2010.
  8. ↑ "Ancient History in depth: Mesopotamia". BBC History. Besoek op 21 Julie 2017.
  9. ↑ Finkelstein, J.J. (1955), "Subartu and Subarian in Old Babylonian Sources", (Journal of Cuneiform Studies Vol 9, No. 1)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Deutscher, Guy (2007), Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation, Oxford University Press, pp. 20–21, ISBN 978-0-19-953222-3, https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C 
  11. ↑ Guo, Rongxing (2017). An Economic Inquiry into the Nonlinear Behaviors of Nations: Dynamic Developments and the Origins of Civilizations. Palgrave Macmillan. p. 23. ISBN 9783319487724. Besoek op 8 Julie 2019.
  12. ↑ Tetlow, Elisabeth Meier (28 Desember 2004). Women, Crime and Punishment in Ancient Law and Society: Volume 1: The Ancient Near East. p. 75. ISBN 9780826416285.
  13. ↑ Eves, Howard (1969). An Introduction to the History of Mathematics. Holt, Rinehart and Winston. p. 31.
  14. ↑ D. Brown (2000), Mesopotamian Planetary Astronomy-Astrology, Styx Publications, ISBN 90-5693-036-2.
  15. ↑ Otto E. Neugebauer (1945). "The History of Ancient Astronomy Problems and Methods", Journal of Near Eastern Studies 4 (1), p. 1–38.
  16. ↑ George Sarton (1955). "Chaldaean Astronomy of the Last Three Centuries B.C.", Journal of the American Oriental Society 75 (3), p. 166–173 [169].
  17. ↑ William P.D. Wightman (1951, 1953), The Growth of Scientific Ideas, Yale University Press p.38.
  18. ↑ (Pingree 1998)
  19. ↑ 19,0 19,1 H.F.J. Horstmanshoff, Marten Stol, Cornelis Tilburg (2004), Magic and Rationality in Ancient Near Eastern and Graeco-Roman Medicine, p. 99, Brill Publishers, ISBN 90-04-13666-5.
  20. ↑ Marten Stol (1993), Epilepsy in Babylonia, p. 55, Brill Publishers, ISBN 90-72371-63-1.
  21. ↑ Friedenwald, Julius; Morrison, Samuel (Januarie 1940). "The History of the Enema with Some Notes on Related Procedures (Part I)". Bulletin of the History of Medicine. Johns Hopkins University Press. 8 (1): 77. JSTOR 44442727.
  22. ↑ H.F.J. Horstmanshoff, Marten Stol, Cornelis Tilburg (2004), Magic and Rationality in Ancient Near Eastern and Graeco-Roman Medicine, pp. 97–98, Brill Publishers, ISBN 90-04-13666-5.
  23. ↑ Marten Stol (1993), Epilepsy in Babylonia, p. 5, Brill Publishers, ISBN 90-72371-63-1.
  24. ↑ Stephanie Dalley en John Peter Oleson (Januarie 2003). "Sennacherib, Archimedes, and the Water Screw: The Context of Invention in the Ancient World", Technology and Culture 44 (1).
  25. ↑ Twist, Jo (20 November 2005), "Open media to connect communities", BBC News, http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/4450052.stm, besoek op 6 Augustus 2007 
  26. ↑ Lambert, W.G. (2016). Ancient Mesopotamian Religion and Mythology: Selected Essays. The Cosmology of Sumer & Babylon. Mohr Siebeck. p. 111. ISBN 978-3161536748. Besoek op 8 Julie 2019.
  27. ↑ Bertman, Stephen (2005). Handbook to life in ancient Mesopotamia (Sagteband uitg.). Oxford: Oxford Univ. Press. p. 312. ISBN 978-0-19-518364-1.
  28. ↑ Giorgio Buccellati (1981), "Wisdom and Not: The Case of Mesopotamia", Journal of the American Oriental Society 101 (1), pp. 35–47.
  29. ↑ Giorgio Buccellati (1981), "Wisdom and Not: The Case of Mesopotamia", Journal of the American Oriental Society 101 (1), pp. 35–47 43.
  30. ↑ Karen Rhea Nemet-Nejat (1998), Daily Life in Ancient Mesopotamia 
  31. ↑ Rivkah Harris (2000), Gender and Aging in Mesopotamia 
  32. ↑ Kramer, Samuel Noah (1963). The Sumerians: Their History, Culture, and Character. The Univ. of Chicago Press. ISBN 978-0-226-45238-8.
  33. ↑ Bibby, Geoffrey and Phillips, Carl (1996), "Looking for Dilmun" (Interlink Pub Group)
  34. ↑ Richard Bulliet; Pamela Kyle Crossley; Daniel Headrick; Steven Hirsch; Lyman Johnson; David Northup (1 Januarie 2010). The Earth and Its Peoples: A Global History. Cengage Learning. ISBN 978-0-538-74438-6. Besoek op 30 Mei 2012.
  35. ↑ "Axioms and Babylonian thought: A reply". Journal of Post Keynesian Economics. 27 (3): 385–391. April 2005.
  36. ↑ H.W.F. Saggs - Professor Emeritus of Semitic Languages at University College, Cardiff (2000). Babylonians. University of California Press. ISBN 978-0-520-20222-1. Besoek op 29 Mei 2012.
  37. ↑ Roux, Georges, (1993) "Ancient Iraq" (Penguin)
  38. ↑ 38,0 38,1 Robert Dalling (2004), The Story of Us Humans, from Atoms to Today's Civilization 
  39. ↑ Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV. 16. Washington DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. 0091-7338.
  40. ↑ Fensham, F. Charles (19620, "Widow, Orphan, and the Poor in Ancient near Eastern Legal and Wisdom Literature" (Journal of Near Eastern Studies Vol. 21, No. 2, Apr. 1962), pp. 129–139
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 41,4 Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 4th ed 1970, Penguin (nou Yale History of Art), ISBN 0-14-056107-2
  42. ↑ Dunham, Sally (2005), "Ancient Near Eastern architecture", in Daniel Snell, A Companion to the Ancient Near East, Oxford: Blackwell, pp. 266–280, ISBN 978-0-631-23293-3 
  43. ↑ "Mesopotamia". Ancient History Encyclopedia. 

Nog leesstof

wysig
  • (fr) Atlas de la Mésopotamie et du Proche-Orient ancien, Brepols, 1996 ISBN 2-503-50046-3.
  • (fr) Benoit, Agnès; 2003. Art et archéologie: les civilisations du Proche-Orient ancien, Manuels de l'Ecole du Louvre.
  • (en) Bottéro, Jean (15 Junie 1995). Mesopotamia: Writing, Reasoning, and the Gods. Vertaal deur Bahrani, Zainab; Van de Mieroop, Marc. University of Chicago Press. ISBN 978-0226067278.
  • (de) Edzard, Dietz Otto; 2004. Geschichte Mesopotamiens. Von den Sumerern bis zu Alexander dem Großen, München, ISBN 3-406-51664-5
  • (en) Frankfort, Henri, The Art and Architecture of the Ancient Orient, Pelican History of Art, 4th ed 1970, Penguin (nou Yale History of Art), ISBN 0-14-056107-2
  • (de) Korn, Wolfgang; 2004. Mesopotamien – Wiege der Zivilisation. 6000 Jahre Hochkulturen an Euphrat und Tigris, Stuttgart, ISBN 3-8062-1851-X
  • (en) Kuhrt, Amélie; 1995. The Ancient Near East: c. 3000–330 B.C. 2 Vols. Routledge: Londen en New York.
  • (en) Oppenheim, A. Leo; 1964. Ancient Mesopotamia: Portrait of a dead civilization. The University of Chicago Press: Chicago en Londen. Hersiene uitgawe voltooi deur Erica Reiner, 1977.
  • (en) Pollock, Susan; 1999. Ancient Mesopotamia: the Eden that never was. Cambridge University Press: Cambridge.
  • (en) Postgate, J. Nicholas; 1992. Early Mesopotamia: Society and Economy at the dawn of history. Routledge: Londen en New York.
  • (en) Van de Mieroop, Marc; 2004. A history of the ancient Near East. ca 3000–323 BC. Oxford: Blackwell Publishing.

Skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Mesopotamië&oldid=2631513"