Argeologie

Argeologie of oudheidkunde is die studie van menslike kulture deur die herwinning, dokumentering en analise van materiële oorblyfsels, insluitende argitektuur, kunsprodukte, oorblyfsels van lewende organismes insluitend menslike oorblyfsels en die studie van die landskap waarin die mense gewoon het. Die doel van argeologie is om lig te werp op die langtermyn voorgeskiedenis, geskiedenis, gedragspatrone en kulturele ewolusie van die mens. Dit is die enigste vakgebied wat die metodiek beskryf vir die versameling en interpretasie van inligting oor die voorgeskiedenis van die mens en kan ook 'n belangrike bydrae lewer tot ons verstaan van opgetekende gemeenskappe. Ander vertakkinge van antropologie vul die bevindings van argeologie aan, veral kulturele antropologie (wat die gedragspatrone, simboliek en materiële aspekte van 'n kultuur bestudeer) en fisiese antropologie (wat die studie van die menslike ewolusie en beenkunde behels). Ander vakrigtings vul argeologie ook aan, soos onder andere paleontologie (die studie van oerlewe) wat die studie van oerdiere (oerdierkunde) en oerplante (oerplantkunde) insluit, verder ook aardrykskunde, geologie, geskiedenis en kunsgeskiedenis.

Argeologie is 'n benadering tot die verstaan van verlore kulture en die onopvallende aspekte van die mens se geskiedenis, sonder 'n afsnydatum: in Engeland het argeoloë die uitleg van lank verlore middel-eeuse nedersettings blootgelê wat ontruim is na die krisisse van die 14de eeu. In New York Stad het argeoloë die 18de eeuse oorblyfsels gevind van die Swart begraafplaas daar.

Belangrikheid en toepaslikheid

Die grootste deel van die mens se geskiedenis is nie vervat in geskrifte nie. Die skryfkuns het tot ongeveer 5000 jaar gelede nêrens bestaan nie en het slegs na 'n betreklik klein aantal tegnologies gevorderde beskawing versprei. Hierdie beskawings is dan, nie toevallig, die mees bekendes; hulle was toeganklik tot studie deur geskiedkundiges vir baie eeue, terwyl argeologie slegs onlangs ontstaan het. Selfs in beskawings wat geletterd was op sekere vlakke, is baie belangrike gebruike van dié mense nooit amptelik opgeteken nie. Enige kennis van die vroeë vormingsjare van die menslike beskawing – die ontwikkeling van landbou, kultusgebruike van volksgelowe, die ontstaan van die eerste stede – moet vanaf argeologie kom.

Selfs waar geskrewe rekords bestaan, is hulle meestal onvolledig of tot 'n mate bevooroordeeld. In baie gemeenskappe was geletterdheid beperk tot die elite klasse, soos die geestelikes of die burokrate van die hof of tempel. Die geletterdheid van selfs 'n aristokrasie is dikwels beperk tot aktes en kontrakte. Die belangstelling en wêreldbeskouing van die elite is dikwels baie anders as die lewens en belangstellings van die gewone mense. Enige geskrifte wat geskep is deur mense wat die algemene bevolking nader verteenwoordig het, sou waarskynlik ook nie hul weg na die biblioteke gevind het waar hulle beskerm was nie. Geskrewe rekords neig dus om die vooroordele van die geletterde klasse te weerspieël en kan nie vertrou word as die enigste bron van kennis nie. Die materiële rekord is 'n beter benadering van 'n gemeenskap al is dit onderhewig aan sy eie onakkuraathede, soos onewe monsterneming en onewe bewaring.

Veldmetodes

Opname

'n Moderne argeologiese projek begin dikwels eers met 'n argeologiese opname. 'n Streeksopname is die poging om enige voorheen onbekende liggings van argeologiese belang in 'n streek te identifiseer. 'n Liggingsopname is 'n poging om sistematies die uitstaande kenmerke van belang, soos huise en hutte, te vind. Die metodes hier in gebruik stem baie ooreen.

Uitgrawing

Argeologiese uitgrawings het bestaan toe die studieveld nog steeds in die bestek van amateurs geval het en bly tog steeds die bron van die oorgrote meerderheid van inligting wat ingewin is in die meeste projekte. Moderne uitgrawingstegnieke vereis dat die presiese ligging van voorwerpe en kenmerke opgeteken word. Dit behels altyd die bepaling van hul horisontale liggings maar soms ook die vertikale posisies. Soortgelyk moet hulle assosiasie of verwantskap tot ander voorwerpe in die nabyheid vir latere analise opgeteken word. Dit laat argeoloë toe om afleidings te maak aangaande watter voorwerpe en kenmerke met mekaar verband hou en in watter verskillende stadiums van die aktiwiteite dit gebruik kon wees. As 'n terrein bewoon was deur opeenvolgende onderskeibare kulture dan sal die meer onlangse kulture se voorwerpe bo die van die meer antieke kulture lê.

Uitgrawing is die duurste fase van argeologiese navorsing. Dit is ook 'n vernietigende proses en daarom bestaan daar etiese oorwegings ook. Daarom word min terreine geheel en al uitgegrawe. Monsterneming is selfs belangriker tydens uitgrawings as in die opname fase. Dit is algemeen dat groot meganiese grondverskuiwingstoerusting gebruik word tydens uitgrawings, veral om bogrond te verwyder al word die metode met meer omsigtigheid gebruik. Hierna word die blootgestelde area gewoonlik met skoffelpikke en troffels skoongemaak.

Die volgende taak is om 'n terreinplan te teken wat dan as hulpmiddel gebruik word om oor die verdere uitgrawingsmetodes te besluit. Gekleurde as ook wit-en-swart foto's word geneem saam met gedetailleerde planne van seksies en indiwiduele eienskappe van die terrein. Die inligting kan dan bewaar word vir latere beskrywing en interpretasie van die terrein.

Na-uitgrawingsanalise

Wanneer voorwerpe en strukture opgegrawe of bymekaargemaak word deur oppervlak opnames, is dit nodig om hulle deeglik te bestudeer om so veel moontlik inligting daaroor in te samel. Hierdie is gewoonlik die mees tydrowende deel van 'n argeologiese ondersoek. Dit is nie vreemd dat finale uitgrawingsverslae jare neem om gepubliseer te word nie.

Die mees basiese aktiwiteit behels die skoonmaak van voorwerpe, katalogiseer daarvan en vergelyking met ander gepubliseerde versamelings met die oog daarop om dit tipologies te klassifiseer en terreine met soortgelyke samestellings van voorwerpe te identifiseer. 'n Meer omvattende reeks analitiese tegnieke is egter beskikbaar in die vorm van argeologiese wetenskap, wat beteken dat voorwerpe gedateer en hul samestellings bepaal kan word. Die bene, plante en stuifmeel wat op 'n terrein gevind word kan geanaliseer word (deur gebruik te maak van die tegnieke van (dierkundige argeologie, paleontologie en palinologie (stuifmeelkunde)), terwyl die geskrifte gewoonlik ook ontsyfer kan word.

Hierdie tegnieke verskaf dikwels inligting wat andersins nie bekend sou wees nie en daarom grootliks bydra tot die verstaan van 'n argeologiese terrein.

Datering

Datering is een van die belangrikste take van die argeoloog, maar dit is ongelukkig nie altyd moontlik om die ouderdom van 'n voorwerp presies te bepaal nie. Argeoloë moet dikwels tevrede wees met 'n globale skatting, wat beteken dat hulle in so 'n geval van die relatiewe chronologie gebruik maak. Volgens dié metode kan 'n mens vasstel of een voorwerp ouer as 'n ander is, maar nie hoeveel ouer nie. Die eerste poging tot relatiewe tydsbepaling is deur O. Montelius (1843-1921) gedoen. Gebruiksartikels is dikwels as gevolg van handelsverbindinge van die een gebied na 'n ander gebring. Waar die een gebied reeds 'n kalender gehad het en die voorwerp na 'n gebied gebring is waar geen skrif nog bestaan het nie, kan die gebeure gesinchroniseer word. Indien 'n mens dan 'n ingevoerde, gedateerde stuk vanuit Egipte of die Nabye Ooste in 'n Europese vindplaas vergelyk met prehistoriese artikels wat byvoorbeeld in dieselfde aardlaag aangetref is, is dit moontlik om die datum van die ou voorwerp naastenby te bepaal. Ook die ontwikkeling van gebruiksvoorwerpe en die tegniese gevorderdheid daarvan, dui op chronologie. Die bestudering van die verskillende aardlae waarin argeologiese vondste gevind word, bied nog 'n metode vir datering. Hierdie metode berus op die aanname dat voorwerpe in ouer, laer lae ouer voorwerpe is.

Absolute chronologie

Sedert die Tweede Wêreldoorlog is 'n natuurwetenskaplike beginsel gebruik om die ouderdom van voorwerpe te bepaal. Kort na die oorlog het die Amerikaner B.F. Libby (geb. 1908) die radioaktiewe koolstofmetode ontdek.

Kosmiese strale uit die buitenste ruim dring die atmosfeer binne en vervaardig in die proses radioaktiewe koolstofatome met die massagetal 14. Koolstof 14 of C14 wat so gevorm word, is 'n isotoop van gewone koolstof met die massagetal 12 (C12). Koolsuurgas word deur plante opgeneem, en aangesien alle diere, selfs karnivore, hulle liggaamsmaterie (direk of indirek) uit plantmateriaal opbou, word koolsuurgas universeel in alle lewende organiese materiaal gevind. Om dié rede is die verhouding C14/C12 in lewende organismes dieselfde as dié in die atmosfeer. Sodra 'n organisme doodgaan, hou dit op om koolstof uit die atmosfeer op te neem; trouens, die C14-inhoud begin dan stelselmatig verminder en word omgesit in stikstof. Die vermindering geskied sodanig dat na ongeveer 5 600 jaar, slegs die helfte van die oorspronklike inhoud oorbly (die halflewe genoem). Na nog 'n periode van genoemde tydperk is daar slegs 'n kwart van die oorspronklike C14 in die organisme aanwesig. In dooie organiese materiaal word die C14-inhoud ten opsigte van C12 al hoe kleiner met verloop van tyd, en teen 'n vasgestelde tempo. Die oorblywende proporsie C14/C12 kan in 'n laboratorium bepaal word en die tyd dat die organisme reeds dood is, kan dus ook bereken word.

Die verbranding van steenkool en olie en kernbomontploffings het in die laaste eeu die hoeveelheid koolstof (in die vorm van CO2) en die radioaktiwiteit in die atmosfeer laat toeneem. Daar het met ander woorde 'n verandering in die verhouding C12/C14 plaasgevind en dit beteken dat by datering hierdie afwyking in berekening gebring moet word. Buiten dit, het dit ook aan die lig gekom dat die halfwaarde wat deur Libby opgestel is (5 568 jaar) te kort is.

By nog 'n dateringsmetode word van die beginsel uitgegaan dat die magnetiese veld van die aarde gedurig van rigting en intensiteit verander. By die vervaardiging van erdewerk word die klei gebak en die oomblik dat die klei gebak word, word ook die rigting van die aarde se magnetiese veld vasgelê. Magnetiese veldskommelings het, soos reeds vasgestel, in spesifieke periodes plaasgevind. 'n Stuk erdewerk sal met ander woorde 'n sekere magneetveld-rigting aandui wat vergelykbaar is met 'n bepaalde periode.

Die natuurwetenskaplike beginsel by die bepaling van die ouderdom van artefakte help die argeoloog nie alleen om redelik na aan die ware ouderdom van 'n voorwerp te kom nie, maar ook om te bepaal of hy werklik met 'n antieke voorwerp te doen het. 'n Basiese metode wat hiervoor gebruik word, is die fluoorbeginsel. Menslike en dierlike beendere is gedurig in aanraking met die grondwater en die fluoor- en uraniuminhoud neem met die verloop van tyd toe. Deur die fluoorinhoud in beendere te meet kan die argeoloog vasstel of hy werklik met 'n antieke artefak te doen het.

Geskiedenis van argeologie

Die geskiedenis van argeologie is een waar daar toenemende proffesionalisering en die toenemende groei in die omvang van tegnieke in gebruik om soveel moontlik inligting oor 'n terrein te versamel.

Uitgrawings van antieke monumente en die versameling van oudhede het vir duisende jare plaasgevind maar was hoofsaaklik gerig op die herwinning van voorwerpe met 'n esteties of monetêre waarde.

Dit is eers in die 19de eeu wat die sistematiese studie van die verlede deur die fisiese oorblyfsels plaasgevind het. Argeologiese metodes is ontwikkel deur beide amateurs en beroepslui onder andere Augustus Pitt Rivers en William Flinders Petrie.

Hierdie proses is voortgesit in die 20ste eeu deur mense soos Mortimer Wheeler, wie se hoogs gedissiplineerde benadering tot uitgrawings 'n groot verbetering in die kwaliteit van die bewyse wat verkry kon word, teweeg gebring het.

Plundery

Die plundery van argeologiese terreine deur mense op soek na skatte is 'n oer-oue probleem. Baie van die grafkelders van die Egiptiese faraos is al in die antieke tye geplunder. Die aanvang van argeologie het belangstelling deur wetenskaplikes en die algemene publiek in die antieke terreine baie laat groei, maar ook onwelkome aandag gelok. 'n Lewendige kommersiële vraag na oudhede bevorder plundery en die onwettige handel in oudhede, waar voorwerpe uit 'n land gesmokkel word vir private versamelaars. Plunderaars beskadig nie net die integriteit van 'n geskiedkundige terrein nie maar beroof ook die plaaslike bevolking van hul erfenis en hulle ontneem ook argeoloë van die geleentheid om waardevolle inligting te bekom oor die uitgrawing.

Sien ook

Bronnelys

Ashmore, W. and Sharer, R. J., Discovering Our Past: A Brief Introduction to Archaeology Mountain View: Mayfield Publishing Company. ISBN 0-7674-1196-X. Het ook as bron vir hierdie artikel gedien.
Neumann, Thomas W. and Robert M. Sanford, Practicing Archaeology: A Training Manual for Cultural Resources Archaeology Rowman and Littlefield Pub Inc, Augustus, 2001, hardeband, 450 bladsye, ISBN 0-7591-0094-2
Sanford, Robert M. and Thomas W. Neumann, Cultural Resources Archaeology: An Introduction, Rowman and Littlefield Pub Inc, Desember, 2001, sagteband, 256 bladsye, ISBN 0-7591-0095-0
Trigger, Bruce. 1990. "A History of Archaeological Thought". Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-33818-2
Wêreldspektrum, Volume 2, bl.63-64, ISBN 0908409419

Eksterne skakels

Teaching Archaeology. ERIC Digest.
African Archaeology - Afrika Argeologiese gids.
Inleiding tot Bybelse argeologie Geargiveer 11 Januarie 2006 op Wayback Machine