Vroeë geskiedenis (Joods)

   Hierdie artikel behoort versmelt te word met [[Judaïsme]].
Maak seker om die inhoud te skuif na die bladsy wat reeds aan Wikidata gekoppel is!
Indien altwee gekoppel is, sien hier.

Die land Israel is geleë aan die ooskus van die Middellandse See en word begrens deur Libanon in die noorde, Sirië in die noordooste, Jordanië in die ooste en Egipte in die suidweste.

Vroeë geskiedenis

Die vroeë geskiedenis van die Hebreeuse volk is mondelings van geslag tot geslag oorgedra totdat dit uiteindelik neergeskryf en saamgevat is in die eerste hoofstukke van die Bybel. Die meeste Hebreeuse geskiedkundiges stem saam dat hierdie 'n ware weergawe is van Israel se geskiedenis. Hoewel die Hebreërs hul oorsprong terugvoer na een aartsvader, genaamd Abraham, het hulle eers tydens hul ballingskap in Egipte saamgekom om 'n etniese groepering te vorm (c 1500-1250 vC). Hierdie tydperk staan bekend as die "Nuwe Koninkryk" in Egipte se geskiedenis. Afgesien van Abraham was daar 'n tweede sentrale figuur in die geskiedenis van die Hebreërs – Moses. Abraham word deur die Hebreërs beskou as hul aartsvader, terwyl Moses gesien word as die stigter van die Yahweh-sekte of Joodse godsdiens. Die eerste verwysing na die Hebreërs kom voor tydens die bewind van Marniptha, die seun van Ramses I van Egipte. In 1120 vC het Marniptha 'n militêre veldtog na Asië onderneem. In sy verslag oor die veldtog noem hy 'n lys van die nasies wat hy beset het en daar is ook 'n verwysing oor die Hebreërs wat "in Kanaän woon".

Die aartsvaders

Volgens Hebreeuse geleerdes kan hul oorsprong teruggevoer word na Mesopotamië – spesifiek na die stede Ur in die suide en Harran in die Noorde. Abraham se pa, Tera, was afkomstig van die stad Ur, terwyl Abraham en sy semi-nomadiese stam in Harran gewoon het. Dit was hier waar hy in ongeveer 1950 vC die opdrag van Yahweh ontvang het om met sy familie na Palestina toe te trek. Palestina – vernoem na sy vroegste bewoners, die Filistyne – is geleë tussen Mesopotamië en Egipte en het 'n brug tussen dié twee lande gevorm wat gebruik is vir die vervoer van kommersiële goedere tussen hierdie twee magtige gebiede. Dit is ook deur die gedugte weermagte van Mesopotamië, Griekeland en Rome gebruik om van een gebied na 'n ander te beweeg.

• Abraham

In Abraham se tyd het die inwoners van Mesopotamië (sowel as Egipte) 'n magdom gode aanbid. Abraham se voorsate het ook hierdie gode aanbid, maar nadat hy sy "roeping" van God of Yahweh ontvang het, het Abraham besluit om net een God, naamlik Yahweh, te aanbid. Dit was 'n stamgeloof wat bepaal het dat God bo alle ander, maar nie ter uitsluiting van, ander gode aanbid is. Tydens hul migrasie na die weste het Abraham by Schechem vertoef, waar Yahweh Hom weer eens aan hom openbaar het. Tydens hierdie openbaring het Yahweh aan hom belowe dat hy en sy nageslag die land Kanaän sal beset. Die rede waarom Yahweh die Hebreërs uitverkies het as sy spesiale volk, kan deels toegeskryf word aan Abraham se gehoorsaamheid aan Yahweh se opdrag om sy enigste seun, Isak, te offer. Voordat hy egter die opdrag kon uitvoer, het Yahweh Abraham verhinder om dit te doen en het sy gehoorsaamheid daartoe gelei dat Yahweh 'n verbond met die Hebreërs gesluit het. Volgens hierdie verbond het Yahweh onderneem om Abraham en sy nageslagte te beskerm op voorwaarde dat hulle sy "volgelinge" word en Hom gehoorsaam. In hul omswerwinge het Abraham en sy stam ook Palestina en die Negev-woestyn aangedoen. Baie van sy stamlede is in dié gemeenskap opgeneem. Toe hongersnood in dié streek uitbreek, het Abraham na Egipte opgetrek. Hy het 'n kort tydjie hier deurgebring voordat hy teruggekeer het na Kanaän. Hoewel God aan Abraham 'n belofte gegee het dat hy 'n groot nageslag sou hê, was Abraham en sy vrou, Sara, kinderloos. Volgens die Bybel was Abraham reeds 99 jaar oud toe God aan hom die belofte gee dat Sara 'n seun sou baar. 'n Kort rukkie later het Sara inderdaad swanger geword en is Isak gebore. Isak was egter nie Abraham se enigste seun nie. Abraham het ook 'n seun, Ismael, gehad by Sara se slavin, Hagar. Volgens die Bybel word Ismael beskou as die aartsvader van die Arabiere.

• Isak

Op sy sterfbed het Abraham aan sy vertroueling die opdrag gegee om na Mesopotamië terug te keer om vir Isak 'n vrou te gaan soek. Die slaaf het Rebekka teëgekom en sy het saam met hom teruggekeer na Kanaän, waar sy met Isak getroud is. Rebekka het geboorte gegee aan tweelingseuns, Esau en Jakob. Esau het 'n hegte verhouding met sy pa gehad, terwyl Jakob Rebekka se gunsteling was. Jakob het Esau uitoorlê om sy eersgeborenereg te bekom en het ook sy pa 'n rat om die oë gedraai om die seën wat die oudste seun van 'n gesin toekom, te "steel". Toe Esau dit agterkom, was hy woedend en het hy gedreig om Jakob dood te maak. Jakob het gevlug vir sy lewe.

• Jakob

Jakob het na sy oom, Laban, in Harran gevlug. Terwyl hy by hom gewerk het, het hy met Laban se dogters Lea en Ragel getrou. Tussen hulle het die twee vrouens geboorte gegee aan agt seuns. Lea se seuns was Reuben, Simeon, Levi, Juda, Issachar and Zebulun. Ragel het haar twee seuns Josef en Benjamin genoem. Jakob het ook twee byvroue, genaamd Bilhah en Zilpah, gehad. Hulle het elk twee seuns gehad, bekend as Dan, Naphtali, Gad en Asher. Jakob se seuns word beskou as die kern waaruit die twaalf stamme van Israel ontwikkel het. Terwyl Jakob vir Laban gewerk het, het hy skatryk geword. Dit het vyandskap tussen hom, Laban en laasgenoemde se seuns tot gevolg gehad. Jakob – wat beskryf word as die mees komplekse, gevoelvolle en "ambisieuse" van die aartsvaders – het besluit om terug te keer na sy geboorteland. Tydens sy reis is hy hernoem as Israel ("voorvegter van El") ná 'n geheimsinnige geestelike stryd by die Jabbok-rivier. Ná sy vreedsame versoening met Esau het Jakob besluit om hom in Bet-el te vestig. Abraham, sy seun, Isak, en kleinseun, Jakob, word beskou as die aartsvaders van Israel. Al drie het in die land Kanaän, wat later bekend gestaan het as Israel, gewoon. Hulle en hul vrouens is begrawe in Ma'arat HaMachpela, die Graf van die Aartsvaders in Hebron.

• Josef

Die Bybel vertel die verhaal van hoe Josef, Jakob se gunsteling-seun, deur sy broers aan slawehandelaars verkoop is. Josef het uiteindelik in Egipte geëindig. Hier het hy 'n paar rampspoedige gebeure beleef, maar uiteindelik is hy aangestel as die land se onderkoning. In dié tyd het die Hyksos oftewel "vreemde heersers" oor Egipte regeer. Hulle het die Kanaänitiese gode aanbid waarvan Baäl die belangrikste was. Hulle het Egipte vanuit hul hoofstad, Avaris (later bekend as Tanis), regeer vanaf ongeveer 1690 tot 1580 vC. Josef se heerskappy en sy familie se vestiging in Egipte het gedurende hierdie tydperk plaasgevind. Sy familie het hulle deels in dié gebied gevestig om te ontsnap aan die hongersnood en ook om voordeel te trek uit sy posisie. Josef se stamlede het hulle gevestig in die vrugbare Gosen-streek en só het hul nomadiese lewe vir eers tot 'n einde gekom. 'n Groot Hebreeuse bevolking het tussen 1500 en 1250 vC in dié streek tot stand gekom. Terselfdertyd het ander nasies van Semitiese herkoms hulle ook in dié gebied gevestig. Hierdie groepe het so magtig geword dat hulle Egipte vir 'n kort tydperk regeer het. Dit staan bekend as die Derde Tussentydse Era in die geskiedenis van Egipte. Met die begin van die Nuwe Koninkryk het die Egiptenare beheer oor hul land teruggeneem en is 'n veldtog van stapel laat loop om soveel moontlik "vreemdelinge" uit die land te verdryf. Omstandighede het baie moeilik geraak vir hierdie vreemdelinge. Die konings van die Nuwe Koninkryk het begin om langs hul grense in die noorde en ooste te keer dat vreemdelinge hul land binnekom.

Ballingskap in Egipte

Die vreemdelinge, waaronder ook die Hebreërs wat in die land agtergebly het, is deur Ramses II (ongeveer 1290-1224 vC) ingespan om te help bou aan Egiptiese stede, soos onder meer Pithom (in die noordooste van Egipte) en Ramses. Dit was onder hierdie omstandighede wat die tweede sentrale figuur in die geskiedenis van Israel, Moses, gebore is. Moses word in die Bybel beskryf as die leier, raadgewer en mentor van die Hebreeuse volk wat hulle gelei het om een God, naamlik Yahweh, te aanbid. Volgens die Bybel is Moses deur sy ma in 'n mandjie versteek en tussen die riete langs die rivier weggesteek omdat sy gevrees het dat die Egiptiese soldate hom tydens een van hul "reinigingsveldtogte" sou doodmaak. Hy is deur 'n Egiptiese prinses ontdek en as prins grootgemaak. As volwassene het hy eendag sy humeur verloor toe hy sien hoe 'n Egiptiese opsigter 'n Hebreër slaan. Hy het die opsigter doodgemaak en het toe na die Mediaan gevlug. Tydens sy verblyf in die Mediaan is Moses getroud met Sipporah, die dogter van die hoëpriester van dié streek, en het hy sy skoonpa se kleinvee opgepas. Op 'n dag was hy weer doenig met die vee toe Yahweh in die vorm van 'n brandende bos aan hom verskyn. Dit het plaasgevind naby Horeb, oftewel die Berg van God. Toe Moses Hom vra wie Hy is, het Yahweh geantwoord "Ehyeh Asher Ehyeh" - dit word vertaal as "Ek is wat Ek is". Yahweh het Moses beveel om Sy "uitverkore volk" uit Egipte te lei na die land wat Hy eeue vantevore aan Abraham en sy nageslag belowe het. Moses het na Egipte teruggekeer en ná onsuksesvolle onderhandelinge met farao Amunhotep II het Yahweh die Egiptenare gestraf deur tien plae. Dit het 'n verstommende uitwerking op die Hebreërs gehad. Hulle het dit beskou as 'n manifestasie van God se mag ter ondersteuning van Sy volk en word vandag nog tydens Paasfees gevier. Dit het ook die geboorte van Israel as 'n nasie verteenwoordig.

Uittog uit Egipte

Dit is moeilik om vas stel presies hoeveel slawe tydens Israel se uittog uit Egipte ontsnap het. Volgens die Bybel was daar sowat 600 000 mans wat wapens gedra het, sowel as vrouens en kinders en 'n "menigte gemengde" groep – in totaal sowat drie miljoen mense. Die presiese ligging waar die Eksodus plaasgevind het, is ook onseker, veral omdat die Israeliete 'n see oorgesteek het wat dikwels verkeerdelik vertaal word as die Rooisee (in alle waarskynlikheid die Rietsee). Die Rietsee is 'n strook water oos van Avaris, die destydse hoofstad van Egipte, waar die Israeliete se tog deur die see plaasgevind het. Die wonderwerk het gebeur naby die hedendaagse el-Kantare op die Suezkanaal. Die vlugtelinge is vasgepen tussen die see en die Egiptiese weermag, maar is op 'n wonderbaarlike wyse gered toe 'n wind opgesteek het wat die water teruggedryf het en die Israeliete toegelaat het om die see ongehinderd oor te steek. Toe die wind gaan lê en die water teruggevloei, het baie van die Egiptiese soldate verdrink.

Die volk ontvang die Wet

Gedurende hulle veertig-jaar-lange trek na die Beloofde Land het die Israeliete die Verbond en die Wet of Tora ontvang by die berg Sinai. Dit het Israel omskep in 'n godsdienstige volk. Hoewel die presiese ligging van die berg Sinai onbekend is, word Jebel Musa naby die suidelike punt van die Sinai-skiereiland tradisioneel beskou as die plek waar Israel die Wet ontvang het. Die ontvangs van die Wet word beskou as die belangrikste gebeurtenis in die geskiedenis van Israel en word beskou as 'n verdere bewys van Yahweh se spesiale verbond met Israel. Dit het ook Sy oorspronklike belofte aan Abraham bevestig. Volgens die Bybel het die Israeliete volgende by Kadesj, 'n oase sowat vyftig myl suid van Beërsheba, aangekom. Hulle het vir 'n geruime tyd hier vertoef en daar word aangeneem dat Moses en sy ouderlinge begin het om die Wet te implementeer en die Verbondsark te bou. Laasgenoemde het volgens die Bybel die twee steentablette bevat waarop die Wet deur Yahweh self neergeskryf is.