Wesp

Wespe is 'n diverse groep insekte wat tot die orde Hymenoptera (vliesvlerkiges) behoort. Die woord wespe word gebruik om feitlik alle vliesvlerkiges te beskryf wat nie miere of bye is nie. Die bekendste wespe behoort tot die familie Vespidae en hulle word ook perdebye genoem. Die sosiale organisasie van die diere kan baie uiteenlopend wees en wissel van alleenlewende diere, of sommige wat in klein groepies sonder enige arbeidsverdeling leef, tot spesies wat 'n ingewikkelde sosiale stelsel het en met die van bye vergelyk kan word.

Wesp
Avispa (Vespula sp.)
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Arthropoda
Klas:	Insecta
Orde:	Hymenoptera

Ectemnius lapidarius

Al die bye (superfamilie Apoidea) en miere (familie Formicidae) behoort tot die orde Hymenoptera (vliesvlerkige insekte), terwyl die oorblywende vliesvlerkiges wespe of perdebye genoem word. Die woord wespe is 'n arbitrêre naam vir ’n uiteenlopende groep insekte wat in twee subordes ingedeel kan word. Die suborde Symphyta omvat al die bladwespe en houtwespe en die insekte word daaraan gekenmerk dat daar geen vernouing tussen hul torakse en abdomens is nie.

Al die diere is plantetend, met uitsondering van familie, wat parasities is. Die tweede suborde (Apocrita) word deur 'n vernouing tussen die abdomen en die toraks gekenmerk. Die oorblywende wespe, die miere en die bye, behoort tot die suborde. Die meerderheid volwasse wespe is plantetend, terwyl hul larwes parasities op die larwes en/of volwassenes van ander insekte en spinnekoppe leef. Die suborde word verder in twaalf superfamilies ingedeel.

Al die wyfies van die suborde Apocrita het 'n deurdringende lêboor, maar die meerderheid van die insekte kan 'n mens nie steek nie. Die wyfies van die superfamilies Scolioidea, Vespoidea, Sphecoidea en die Apoidea (die bye) het lêbore wat tot angels ontwikkel het en die bye en perdebye kan 'n mens wel ’n pynlike steek toedien. Die bekendste wespe behoort tot die superfamilie Vespoidea en die familie Vespidae. Die perdebye het 'n goed ontwikkelde sosiale lewenswyse wat in die egte wespe (subfamilie Vespinae) die verste gevorder is.

Sosiale ontwikkeling

Die mate van sosiale organisasie kan baie in die familie Vespidae wissel en perdebye met min sosiale ontwikkeling word as primitief beskou, terwyl die insekte met 'n hoogs ontwikkelde stelsel as gevorderd beskou word. 'n Verskeidenheid van organisasievlakke word ook tussen in aangetref. Swartmesselperdebye versorg hulle kleintjies alleen. Hulle bou of vind 'n nes waarin hulle dan 'n verlamde prooi plaas.

'n Eier word gelê en die nes word dan verseël met die embrio, wat sy ontwikkeling verder onversorg voltooi. Sommige spesies versorg wel hul ontwikkelde larwes, maar dit vind op 'n individuele grondslag plaas en daar bestaan nog geen arbeidsverdeling onder die volwassenes nie. Arbeidsverdeling kom eers onder die sosiale wespe voor (veral die subfamilie Vespinae). In die geval stig ’n koningin 'n kolonie, wat bestaan uit die koningin, haarwerkers en die mannetjies.

Egte wespe

Afgesien van 'n paar koekoekwespe, wat van ander wespe se neste gebruik maak, bou alle egte wespe (subfamilie Vespinae) 'n nes, waarin 'n koningin en die mannetjies vir die voortplanting sorg en die werksters die huishoudelike werk doen. Die plek en vorm van die nes is kenmerkend vir die spesie. Die Saksiese wesp (Dolichovespula saxonica) en die middelwesp (Dolichovespula media) maak in boomtoppe, in vensterbanke en onder oorspringende dakke nes.

Daarenteen maak die baie algemene Duitse wesp (Vespula germanica) sy nes op die grond. Laasgenoemde wesp kom ook in Suid-Afrika voor. Die nesbou begin in die lente wanneer 'n bevrugte koningin uit haar winterskuilplek te voorskyn kom en 'n geskikte plek uitsoek. Hout, wat eers fyngekou en met speeksel vermeng word, word as boumateriaal gebruik. Dit is meestal van pale en planke afkomstig, maar die reuseperdeby knaag aan lewende bome.

Nadat daar ’n sentrale stut gemaak is, word die eerste selle van die koek daaraan vasgeheg. Byna onmiddellik daarna word 'n omhullende skede om die koek aangebring, met 'n vliegopening onderaan. Die selle wat eerste klaar is, word onmiddellik deur die koningin van 'n eier voorsien. Die tweede en daaropvolgende koeke word weer met 'n steel aan die voorafgaande koeke opgehang. Omdat die selle van 'n koek met hul opening na onder gerig is, word die eiers deur die koningin aan die wand vasgeplak.

Nadat die larwe uitgekom het, kleef dit nog vir die volgende twee stadia met die punt van sy liggaam aan die selmuur vas. Eers in die laaste stadium is die larwe so groot dat hy sonder kleefmiddel in die sel kan bly hang. Teen die einde van hierdie stadium spin die larwe die selopening toe, sodat 'n kokon ontstaan waarin die larwe in 'n papie verander. Aanvanklik kruip daar net werksters uit die papiedop. Die mannetjies en jong koninginne kom eers teen die einde van die somer of aan die begin van die herfs uit spesiale groot selle te voorskyn.

Hulle paar dikwels onmiddellik- met nesgenote of met genote uit 'n ander nes. Die bevrugte koninginne verlaat daarna die nes en soek in ’n boomholte, onder 'n blarehoop of op 'n solder 'n skuilplek waar hulle die winter kan deurbring. Die stigters van die kolonie sterf almal voor die winter verby is.

Voedsel

Die voedsel van die sosiale wesp bestaan uit koolhidrate (suikers) en proteïene. Die suikers word deur die volwasse wesp in opgeloste vorm uit blomnektar, boomsap, vrugte asook koek, lekkers, koeldrank en bier opgeneem. Die proteïenvoeding is veral vir die larwes belangrik.

In baie gevalle bestaan dit uit vlieë en ander insekte asook stukkies vleis van dooie diere. Die larwes word in hul selle deur werksters gevoed. Hulle kry sowel vloeibare voedsel (uit die krop van die werkster) as vaste voedselpakkies. Die larwe kan terselftertyd ook stowwe teruggee (trofalakse).

Hulle kan tydens die voeding 'n vloeistofdruppel na buite uitskei wat graag deur die werkers ingeneem word. Dit is bekend dat die vloeistof vanweë die groot voedingswaarde daarvan van groot belang vir die werksters is, veral wanneer die weer sleg is. Die voedsel wat deur die werksters voorsien word, is nie net vir die larwes bestem nie, maar ook vir die koningin, die mannetjies en die jong werksters.

Plae en skade

'n Wesp steek ’n mens gewoonlik net wanneer hy in klere beland of op 'n ander manier bedreig word. Omdat die angel uit ’n lêboor ontstaan het, kan net die wyfies (koninginne en werksters) steek. Wanneer 'n wesp 'n mens steek, kan die gesteekte plek vanweë die gif opswel. Mense wat allergies is vir die gif, kan flou word, nie asem kry nie en blase op hul liggame kry. Wespe kan skade aan vrugteboorde aanrig omdat hulle graag aan druiwe, pere, pruime en ander vrugte knaag.

As wespeneste in of om die huis verwyder moet word, moet die vliegopening met 'n poeiervormige insektedoder bestrooi word. Hierdie behandeling is die beste in die aand of nag, wanneer die wespe in hul nes is. Die wespe dra die poeier die volgende dag na binne en vernietig hul kolonie so binne 'n kort tydjie.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-70-2, volume 29, bl. 120–122
• (en) Ross, Kenneth G. (1991). The Social Biology of Wasps. Cornell Press. ISBN 978-0-8014-9906-7.

Eksterne skakels

• Wikispecies het meer inligting verwant aan Wesp
• (en) "Wasp". Encyclopædia Britannica. Besoek op 15 Oktober 2019.