Ysskaats
Ysskaats dui 'n aantal sportsoorte of vermaaklikheidsvorme aan waar daar op skaatse oor ys beweeg word, naamlik sierskaats, snelskaats en presisieskaats. In Suid-Afrika is veral sierskaats, wat sy oorsprong in Oostenryk en Skandinawië het, gewild. Skaatsers kan tydens kompetisies in groepe of in pare teen mekaar meeding, maar individuele kompetisies is die algemeenste. Hoewel argeoloë al 'n ski wat ouer is as 4 500 jaar in Swede ontdek het, het ysskaatssportsoorte eers in omstreeks 1865 op 'n georganiseerde grondslag tot stand gekom.
In Suid-Afrikaanse verband word ysskaats binnenshuis op kunsmatige bane beoefen, maar in die buiteland word dit ook buitemuurs beoefen. Ysskaats word in presisieskaats, snelskaats en sierskaats ingedeel en die skaatsvorme word beheer deur die Suid-Afrikaanse Ysskaatsvereniging, wat in 1937 gestig is. Dit het meer as 3 000 lede en daar is 22 klubs in die land. Hoewel die vereniging lid is van die Internasionale Skaatsunie (ISU), is Suid-Afrika die afgelope paar jaar internasionale deelname ontsê vanweë politieke druk.
Presisieskaats, wat baie gewild is in die VSA, is plaaslik nog 'n relatief nuwe skaatsvorm en word eerder as 'n vermaaklikheidsvorm as 'n sport- soort beskou. Presisiefigure word deur groepe van tussen 12 en 24 skaatsers, meestal vroue, uitgevoer. Snelskaats word op 'n ovaalvormige baan van 400 m uitgevoer deur individuele skaatsers of spanne wat teen mekaar meeding om so vinnig as moontlik 'n bepaalde afstand af te lê. By internasionale kompetisies ding mans teen mekaar mee oor 500, 1500, 5000 en 10 000 m, terwyl die vrouekompetisies oor afstande van 500, 1 500 en 3 000 m strek.
Sierskaats
wysigDie gebruik om sierfigure op yf. uit te voer, is reeds eeue lank 'n gewilde vorm van vermaak. Die primitiewe skaatse wat tot laat in die 19e eeu gebruik is, het hulle egter nouliks tot die uitvoering van skaatsspronge en ingewikkelde bewegings geleen, en daar was derhalwe nog geen sprake van sierskaats as 'n aparte skaatsvorm nie.
Die grondbeginsels van sierskaats soos dit teenswoordig beoefen word, het in die VSA ontwikkel. Teen omstreeks 1850 het Bushnell in Philadelphia die eerste sierskaatse, wat heeltemal uit metaal gemaak was en met klemskroewe aan die skoen vasgemaak kon word, vervaardig. Jackson Haines (1840-1876), 'n sierskaatser wat sy tyd vooruit was, het die uitvinding benut en ook die ontwerp daarvan verbeter. Die skaatsvertonings wat laasgenoemde in Europa gegee het, het geweldige geesdrif by die publiek ontlok en sierskaats het veral in Wenen ingang gevind, waar Haines se tegniek in die boek Spuren auf dem Eise ontleed is.
Die Weense Skool, wat 'n meer gestileerde toepassing van sy styl voorgestaan het, het daarna tot stand gekom en ysdans, veral op die musiek van die Weense wals, het hieruit ontwikkel. Skandinawië was ook 'n groot sierskaatssentrum in Europa. Die Sweed Ulrich Salchow (1877- 1949) en die Noorweër Axel Paulsen (1855-1938) het ysskaatse ontwerp waarmee hulle 'n gewaagder en dinamieser styl kon ontwikkel – die salchow en die axel (Paulsen) is steeds van die gewildste spronge in sierskaats.
Benewens 'n sierskaatser, was Paulsen ook 'n snelskaatser en die skaatsvorm is ook na hom vernoem. Hy het metaalsnelskaatse of nore (skaatse met lang, ongebuigde ysters) met ʼn integrerende skoengedeelte ontwerp. Uit die Weense en die Skandinawiese Skole het sierskaats soos dit teenswoordig wêreldwyd beoefen word, ontwikkel.
Kompetisies en reëls
wysigDaar is 3 soorte sierskaatskompetisies, naamlik individuele kompetisies, kompetisies waarin die skaatsers in pare deelneem en ysdanskompetisies. Kompetisies waarin skaatsers in groepe teen mekaar meeding, word ook soms gehou. Die algemeenste vorm is die individuele kompetisies waarin mans en vroue afsonderlik beoordeel word en wat uit 3 onderafdelings bestaan, naamlik voorgeskrewe figure, voorgeskrewe bewegings en vryskaats.
Uit die 17 verpligte figure wat vorentoe, agtertoe, linksom of regsom uitgevoer kan word, word daar ʼn aantal vir elke wedstryd voor groot uitgeskryf. In die afdeling vir verpligte bewegings word 2 syfers deur die beoordelaars aan die deelnemer gegee wat tegnies sowel as artisties uitgevoer moet word. Die hoogste totale punt vir al die afdelings is 6 en punte word in desimale breuke aangegee vir 'n noukeuriger weergawe van die deelnemer se vermoëns.
Die verpligte figure, waarvan die televisietoeskouer selde iets te sien kry, moet met die uiterste noukeurigheid uitgevoer word. Die beoordelaars bestudeer die figuur wat die deelnemer op die ys getrek het en neem ook die skaatser se houding en styl in aanmerking. Verpligte figure asook vryskaats word ook in ysdanskompetisies en in die kompetisies vir pare uitgevoer - die vryskaats duur 5 minute vir pare-kompetisies en 3,5 minute vir ysdanse. In die individuele kompetisies duur die verpligte bewegings vir seniors onderskeidelik 4 en 5 minute vir mans en vroue.
Sierskaats: sport of vermaak
wysigAangesien sierskaats deels as 'n sport en deels as 'n vorm van vermaak beskou word, kry dit nie altyd professionele erkenning onder die publiek nie. Hoewel elegansie en liggaamshouding wel uiters belangrike fasette van sierskaats is, is dit uiteindelik slegs na jare se toewyding aan die tegniek daarvan dat 'n skaatser professionele status kan bereik. Net soos in gimnastiek, word daar egter toenemend klem gelê op die vermaaklikheidsaspek van sierskaats.
Een van die redes waarom die publiek ongeërg staan ten opsigte van sierskaats, is omdat sierskaatsers finansieel daartoe gedwing word om aan ys-revues, wat suiwer vermaak is, deel te neem. 'n Ander beswaar wat dikwels ook geopper word, altans in die lande waar amateursport nie deur die staat gesubsidieer word nie, is dat dit uitsluitlik vir die rykes bedoel is. Indien ‘n sierskaatser die boonste sport wil bereik, beteken dit groot uitgawes ten einde die jarelange opleiding te kan voltooi.
Bronnelys
wysig- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409702, volume 29, bl. 187 - 189
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ysskaats.
