A.J. Herholdt

A.J. Herholdt (1831–1901) was ’n belangrike Afrikaanse digter uit die tydperk van die Eerste Afrikaanse Taalbeweging.

Lewe en werk

Albertus Johannes Herholdt was op 15 Augustus 1831 op die plaas Jackhalsfontein in die distrik Hanover gebore as die jongste van tien kinders. Hy word in Graaff-Reinet gedoop. Die stamvader van die Herholdts in Suid-Afrika is Albrecht Johannes Heinrich Herholdt,  wat in 1739 as soldaat uit Bützow in Duitsland na die Kaap kom. In 1746 word hy vryburger en meulenaar op Stellenbosch en trou met Johanna Sophia Greyling. Hulle het nege kinders, die oudste waarvan Johan Daniel Herholdt is, A.J. se oupa. Daniel se vierde kind is Albertus Johannes Hendricus Herholdt (1788–1874), wat A.J. se pa is. Sy ma is Petronella Jacoba Hauptfleisch, en sy ouers is  in 1810 met mekaar getroud. Sy pa is ’n rondreisende plattelandse onderwyser wat van een plaas na die ander swerf om die boere se kinders te onderrig en maar karig vergoed word vir sy dienste. Vir verdere inkomste hou hy dan ook ’n aantal skape en bokke aan, met die seuns wat die kleinvee moet oppas en daarom beurte maak om die skool by te woon. In 1843 is sy vader onderwyser in die omgewing van Colesberg en A.J. vestig hom later hier as boer. Sy vader is eindelik in 1874 oorlede en laat weinig aardse besittings na. A.J. bring sy volwasse lewe deur as boer in die Philipstown distrik. In 1849 trou hy met sy eerste vrou, Johanna Cornelia Henning (1832–1863), wat op die plaas Wiltfontein in die Colesberg omgewing gebore is. Sy is in 1863 op die plaas Toverwater, tussen Colesberg en Hanover, oorlede toe sy skaars dertig jaar oud was. Albei A.J. se ouers is ook op hierdie plaas oorlede en begrawe. Die egpaar het ses kinders, naamlik Albertus Johannes, Catharina Jacoba, Jan Andries, Jacoba Petronella, Johanna Cornelia en Anna Dorothea. Kort na die dood van sy eerste vrou trou hy met die weduwee Susarah Aletta Margaretha du Plessis, gebore Koekemoer. Uit hierdie huwelik word ’n seun gebore. ’n Gedeelte van die plaas Rietfontein aan die Hondeblafsrivier behoort aan sy tweede vrou en word deur die Gereformeerde Kerk aangekoop met die doel om die dorp Philipstown daar te stig. Die dorp word deur die Gereformeerde Kerk bestuur en A.J. is op 4 Januarie 1864 as eerste voorsitter van die Dorpskomitee verkies. Hy word ’n steunpilaar van die nuutgestigte dorp en verwerf as vrederegter bekendheid vir sy uitsprake wat albei partye tevrede stel. In 1876 is die aanvanklike tydelike kerkgebou van die Gereformeerde Kerk te klein en ’n kerkboukommissie word aangestel, met A.J. as eerste voorsitter. Hierdie kerk word in 1879 voltooi en word meer as honderd jaar daarna steeds gebruik. In hierdie tyd is Jan Lion Cachet die plaaslike predikant en is hy en A.J. goed bevriend.Volgens ’n kennisgewing in die dorpskoerant Het Weekblad voor Philipstown van 22 April 1892 bly hy in hierdie tyd op die plaas Kopje Alleen in die distrik, terwyl hy ook skutmeester op die dorp is. Vir ’n tyd is hy ook lid van die Wetgewende Raad vir die Middellande-kiesdistrik. Sy tweede vrou is op 13 September 1895 oorlede en op hierdie datum was hulle reeds inwoners van die dorp Philipstown, nadat hy as boer afgetree het. Hierna trou hy met die weduwee Aletta Sophia, gebore Van der Walt. Dit was reeds haar vierde huwelik en sy derde. Mettertyd gaan bly hulle op Petrusville, sowat 45 kilometer noordoos van Philipstown, waar hy drie erwe besit het. As streng Gereformeerd is hy eng in sy opvattings. So is mooi klere en reukwater ’n gruwel in sy oë en hy weier dat daar ooit ’n foto van hom geneem word. Hy het ook ’n hekel aan baarde. Op 31 Januarie 1901 is hy te Petrusville oorlede.

Skryfwerk

Sy letterkundige nalatenskap bestaan uit verskeie rympies vir Di Patriot in die beginjare van hierdie tydskrif, terwyl hy gereeld briewe skryf wat ook in hierdie tydskrif gepubliseer word. Sy rympies is eenvoudig, maar herkenbaar, wat toon dat hy reeds op hierdie vroeë stadium ’n eie digterlike stem het. Daar is ook altyd ’n rymwoord, al is dit party kere erg onvanpas. In sy rympies maak hy sterk voorbrand vir Afrikaans en meen dat Hollands met die skuit terug gestuur moet word Holland toe, omdat beide Hollands en Engels die vyande van Afrikaans is (“Afrikaanse Lietjie” in Di Patriot van 15 September 1876). Hy skryf ook didaktiese rympies, onder andere “Ver dopstekers” wat in Di Patriot van 15 Augustus 1876 verskyn. Hierin beskryf hy die veelvuldige gebruike van die wingerdstok, maar maan teen die maak van brandewyn, want dit sal beteken dat “jy verarm met geweld, jou klere is vuil, jou vroutjie die huil”. In “Die spinnekop en vlieg” beskryf hy die eienskappe van die spinnekop en hoe hy die vlieg met listigheid vang, waarna hy die vlieg vergelyk met die mens wat deur die duiwel gevang word. Ander rympies handel oor die godsdiens en sekere leerstellings, wat ontwikkel in ’n twis tussen hom en ds. W.A.J. Venter. “Knewel Baard” verskyn in Di Patriot van 14 Januarie 1881 en skeer die gek met Mephiboset, Saul se seun, wat hom nie wou skeer nie. “’n Lamp” verskyn in Di Patriot van 3 Junie1881 en hierin word vertel van die man wat gehoor het dat ’n lamp in die nag lig gee, maar hy bly in die donker omdat niemand hom vertel het dat hy die lamp moet opsteek nie. Hoewel sy rympies nie letterkundige waarde het nie, is hy een van die produktiefste digters van sy tyd en word sy voorbeeld deur vele nagevolg. So word die ys gebreek en begin mense woeker met Afrikaans, as gevolg waarvan die ontwikkeling van die taal ’n hupstoot kry. Van sy verse word opgeneem in die bloemlesing “Patriot-digters”, saamgestel deur E.C. Pienaar.

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe  Tweede druk 1964
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Nienaber, P.J. en Nienaber, G.S. “Geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde” J.L. van Schaik, Bpk., Pretoria Eerste uitgawe 1941
• Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde”
• Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. “Ons eerste digters” Nasionale Pers Bpk. Bloemfontein, Kaapstad en Port Elizabeth Tweede druk 1941

Tydskrifte en koerante

• Nienaber, P.J. “Helde van ons taal” “Die Taalgenoot” Augustus 1975
• Pretorius, J.C. ‘Afrikaans is vol gees. Die lewe van die volksdigter A.J. Herholdt (1831–1901)” “Tydskrif vir
• Volkskunde en Volkstaal” Jaargang 53 no. 1 Junie 1997

Internet

• Geni: https://www.geni.com/people/Albertus-Johannes-Herholdt/6000000037875497459