Aansteeklike siektes

Van die grootste rampe wat die wêreld nog getref het, was epi­demies van aansteeklike siektes en infeksiesiektes. Die Swart Dood, 'n pesepidemie van 1347-1351, het altesame 75 miljoen lewens geëis en tydens die Spaanse Griep van 1918 is 21,5 miljoen mense dood. Die op­knapping van higiëniese toestande, die ontwikkeling van antibiotika en inenting teen siektes, het daartoe gelei dat die meeste aansteeklike siektes nou behandel of voorkom kan word.

Infeksies ontstaan wanneer siekte­draende mikro-organismes die lig­gaam binnedring. Dit geskied ge­woonlik deur die slymvlies in die lugweë en minder dikwels deur die vel.

Wanneer 'n mens met hierdie siektekieme in aanraking kom, sal die weerstandsvermoë van die lig­gaam bepaal of dit besmet sal word of nie. Die weerstandsvermoë is af­hanklik van faktore soos ouderdom, die voedingstoestand, ander siektes (suikersiekte maak o.m. die liggaam baie ontvanklik vir infeksies), die gebruik van medisyne soos bynierkorshormone (wat die liggaam se weerstand teen siektes verlaag), en ten slotte of die persoon dié spesi­fieke siekte al voorheen onderlede gehad het of nie. As 'n mens voor­heen die siekte opgedoen het, bou die liggaam 'n weerstand daarteen op (immuniteit) wat die liggaam ty­delik of permanent daarteen kan be­skerm.

Inenting

Inenting kan immuniteit op 'n kunsmatige wyse teweeg bring. Van die oomblik dat die liggaam besmet raak tot die verskyning van die eerste siektesimptome, verloop daar 'n bepaalde periode wat as die ont­kiemings- of inkubasietyd bekend staan. Hierdie periode kan een dag of enkele maande lank wees. Die siektesimp­tome is inderwaarheid 'n reaksie van die liggaam op die siektekieme. Die ontkiemingstyd is dus die periode wat die liggaam nodig het om op die infeksie te reageer.

Hoewel 'n groot aantal aansteek­like siektes reeds in bedwang gebring is, is dit nog steeds die grootste enkele oorsaak van siektes by die mens. Voorbeelde hiervan is griep, verkoues, brongitis (longpyp­ontsteking), derminfeksies en kindersiektes.

Witseerkeel

In 1950 het die siekte witseerkeel in Nederland en België epidemiese afmetings aangeneem. Deur sistematiese inenting van babas is die siekte byna heeltemal uitgewis. Die witseerkeelbakterie Coryne­ bacterium diphteriae dring die lig­gaam gewoonlik deur die slymvlies van die boonste lugweë binne en veroorsaak daar, ná enkele dae,'n ontsteking.

'n Witaanpaksel vorm in die keel en veral op die mangels. In ernstige gevalle is daar ook 'n bloederige afskeiding uit die neus, en die mangels en limfkliere swel op. Babas kan hierdie gevreesde siekte selfs op die veloppervlak van hul naeltjies en geslagsorgane ont­wikkel. Die bakterieë vestig hulle aan die veloppervlak, maar kan gif­stowwe afskei wat verskeie liggaamsorgane kan beskadig. Wit­seerkeel kan ontsteking van die hartspier, beskadiging van die senu­stelsel en gevolglik algehele ver­lamming tot gevolg hê. Om die gif­stowwe onskadelik te maak, moet witseerkeel so gou moontlik behandel word deur die nodige hoeveelheid serum teen die siekte in te spuit. Die bakterieë kan daarna met antibiotika behandel word.

Klem-in-die-kaak

Wanneer komplikasies intree ná 'n besering, kan dit klem-in-die-kaak (tetanus) veroorsaak. Hoewel daar op groot skaal teen hierdie siekte ingeënt word, kom dit tog dikwels voor omdat die immuniteit slegs van korte duur is. Klem-in-die-kaak word veroorsaak deur die bakterie Clostridium tetani wat sonder suurstof kan groei (veral onder perde) en beland dan met uit­skeiding in die grond. Die baterieë vorm spore en kan in ongunstige toestande lank in die grond of in vullis aan die lewe bly. Die tetanus bakterie vervaardig 'n gifstof wat die sentrale senustelsel aantas en verhoogde spierspanning veroorsaak, wat in die begin veral die kaakspiere aantas. As die slukderm en asemhalingspiere aangetas word, kan dit noodlottige gevolge hê.

Klem-in-die-kaak word met me­disyne wat spierkrampe teëwerk, behandel. Sodra 'n mens 'n besering met 'n oop wond opdoen, moet hy teen hierdie siekte ingeënt word om die liggaam se immuniteit weer op die nodige vlak te bring.

Maag en dermkanaal

Ontstekings in die maag- en dermkanaal is gewoonlik te wyte aan infeksiesiektes. 'n Hele paar van hierdie siektes kan ernstige gevolge hê. Buiktifus (typhus abdominalis febris typhoidea) se ontkiemingstyd is een tot twee weke. Die bakterieë Salmonella typhi kom deur middel van besmette voedsel in die lig­gaam. Die eerste simptome is 'n ef­fense koors en dan 'n baie hoë koers vir etlike weke, wat met 'n stadige polsslag en tamheid gepaardgaan. Die bakterie vestig hom gewoonlik in die wande van die dunderm wat dan ernstig ontsteek raak. Dit veroorsaak bloederige diarreë (maagwerkings). Buiktifus kan noodlottig wees as dermbloeding intree of in gevalle waar 'n swerende dermwand in die buikholte bars. Die siekte kan egter suksesvol met anti­biotika behandel word. Verspreiding van buiktifus geskied deur uit­skeiding. Hierdie bakterieë word vir maande, en selfs jare ná genesing, nog deur die liggaam uitgeskei. Per­soonlike higiëne is van die aller­grootste belang om die siekte te bekamp. Paratifus is 'n minder ernstige, maar soortgelyke infeksie as buik­tifus. Dié siekte gaan met diarreë en braking gepaard.

Disenterie

Disenterie word deur die Shigella­-bakterie veroorsaak. Hierdie bak­terie kom algemeen onder kinders voor. Ná 'n kort ontkiemingstyd van twee tot sewe dae ontwikkel die persoon maagkrampe, koors en ernstige diarreë. Die ontlasting be­vat etter en bloed en die liggaam kan weens die groot vogverlies gou dehidreer (ontwater). Die siekte word hoofsaaklik deur die inname van besmette voedsel oorgedra. Om te herstel, moet die liggaam baie vloeistof inneem en medikasie soos sulfamiddels moet toegedien word.

Cholera

Cholera word deur die bakterie Vibrio cholerae veroorsaak. Die simptome is braking, maagpyn en waterige diarree. Die gevaar van die siekte lê in die moontlikheid van dehidrasie. Die siekte word be­handel deur die toediening van anti­biotika, asook die inname van groot hoeveelhede skoon vloeistof. Cholera word deur besmette water oorgedra en was tot onlangs (1980/81) nog 'n groot probleem in Mpumalanga en Eswatini. Dit het veral onder die Swart plattelandse bevolking voorgekom waar onhigiëniese toestande geheers het. Dit het versprei tot aan die Wit­watersrand en is slegs met groot moeite onder beheer gebring.