Aantekeninge uit die Ondergrond

Aantekeninge uit die ondergrond (Russies: Записки изъ подполья; Russies ná hervorming: Записки из подполья, Zapíski iz podpólja) is 'n novelle uit 1864 deur Fjodor Dostojefski. Aantekeninge word deur baie beskou as een van die eerste eksistensialistiese romans. Dit blyk 'n uittreksel te wees uit die onstuimige memoires van 'n bittere, geïsoleerde, naamlose verteller ('n afgetrede staatsamptenaar wat in Sint Petersburg woon en meestal deur kritici die Ondergrondse Man genoem word). Die eerste deel van die verhaal word in monoloogvorm, oftewel in die Ondergrondse Man se dagboek, vertel en val Westerse filosofie aan, veral diè van Nikolai Tsjernisjefski se Wat moet gedoen word? Die tweede deel van die boek heet "A propos van die Nat Sneeu" en beskryf sekere gebeure wat die Ondergrondse Man – wat as eerstepersoons- en onbetroubare verteller en as antiheld optree – vernietig en hom somtyds opbeur.

Aantekeninge uit die ondergrond
Skrywer	Fjodor Dostojefski
Land	Rusland
Taal	Russies
Genre	Roman
Uitgewer
Uitgegee	1864
ISBN	978-90-253-0882-7
Letterkunde-portaal

Opsomming van verhaal

Die roman is in twee dele verdeel.

Deel 1: "Ondergronds"

Die deel dien as inleiding tot die gemoedstoestand van die verteller. Dit is in nege hoofstukke verdeel. Die inleiding bevat 'n aantal raaisels waarvan die betekenis verder ontwikkel word namate die vertelling voortduur. Hoofstukke 2, 3 en 4 handel oor lyding en die irrasionele plesier van lyding. Hoofstukke 5 en 6 bespreek die morele en intellektuele skommelinge wat die verteller ervaar met sy bewuste onsekerhede rakende "inersie" —naamlik, laksheid. Hoofstukke 7, 8 en 9 behandel teorieë oor rede en logika, en sluit af met die laaste twee hoofstukke as 'n samevatting en oorgang na deel 2.

Die verteller merk op dat die utopiese samelewing lyding en pyn verwyder, maar dat die mens 'n versugting na beide dinge het en dit benodig ten einde gelukkig te wees. Hy voer aan dat die verwydering van pyn en lyding in die samelewing mens se vryheid wegneem. Hy verklaar dat die wreedheid van die samelewing mense laat mor en kla oor pyn, om sodoende daardeur hul lyding aan andere oor te dra.

Anders as die meeste mense, wat gewoonlik uit wraak optree omdat hulle glo dat die geregtigheid die einddoel is, is die Ondergrondse Man bewus van sy probleme en begeer hy wraak, maar vind dit nie deugsaam nie; die onversoenbaarheid lei tot haatlikheid teenoor die optrede self, met die gepaardgaande omstandighede daarvan. Hy meen dat daar andere soos hy bestaan, maar hy konsentreer voortdurend op sy moedswilligheid in plaas van optrede wat hom sal help om die probleme wat hom kwel of aanstoot gee te vermy. Die hoofsaak vir die Ondergrondse Man is dat hy 'n punt van verveling en onaktiwiteit bereik het. Hy erken selfs dat hy liewer onaktief as gevolg van luiheid sal wees.

Die eerste deel lewer ook hewige kritiek op determinisme en intellektuele pogings om menslike optrede en gedrag deur logika te dikteer, wat die Ondergrondse Man bespreek in terme van die eenvoudige wiskundeprobleem: twee maal twee maak vier. Hy argumenteer dat ondanks die mensdom se poging om 'n "Kristalpaleis" te skep, 'n verwysing na 'n bekende simbool van utopianisme in Nikolai Tsjernisjefski se Wat moet gedoen word?, 'n mens nie die eenvoudige feit kan vermy dat iemand te eniger tyd kan besluit om op te tree op 'n manier wat nie in eie belang beskou kan word nie; sommige sal dit doen net om hul bestaan te bekragtig en om te protesteer en daardeur te bevestig dat hulle as individue bestaan. Die Ondergrondse Man bespot die soort verligte eiebelang (egoïsme, selfsug) wat Tsjernisjefski voorstel as die grondslag van die utopiese samelewing. Die konsep van kulturele en wetgewende stelsels wat op hierdie rasionele egoïsme staatmaak, word deur die protagonis verag. Die man van die ondergrond omhels hierdie ideaal in praktyk, en dit lyk of hy sy huidige ongelukkigheid daaraan toeskryf.

Deel 2: "A propos van die nat sneeu"

Die tweede deel van die verhaal bestaan uit drie hoofsegmente wat lei tot die bevordering van die ondergrondse mens se bewussyn.

Die eerste is sy obsessie met 'n offisier wat een keer teen hom in 'n kroeg gediskrimineer het. Hierdie beampte gaan gereeld op straat verby, oënskynlik sonder om eens op te let dat hy bestaan. Hy sien die offisier op straat, en dink aan maniere om wraak te neem. Uiteindelik leen hy geld om 'n deftige jas te koop en in die offisier vas te loop ten einde sy gelykheid te laat geld. Tot die verbasing van die Ondergrondse Man wil dit voorkom asof die offisier nie eens besef het dat dit gebeur het nie.

Die tweede deel bestaan uit 'n weggaan-ete saam met 'n paar ou-skoolvriende om van Zverkov, een van hulle klasmaats, afskeid te neem wanneer hy die stad verlaat. Die Ondergrondse Man het sy klasmaats gehaat toe hy jonger was, maar na 'n lukrake besoek aan Simonov besluit hy om hulle op die bepaalde plek te ontmoet. Hulle vertel hom nie dat die tyd verander is na ses in plaas van vyf nie, en dus arriveer hy te vroeg. Na 'n kort tydjie raak hy in 'n woordewisseling met die vier betrokke, en verklaar sy haat teenoor die samelewing, met hulle as simbool daarvan. Aan die einde gaan hulle sonder om hom saam te nooi na 'n geheime bordeel. In sy woede agtervolg die Ondergrondse Man hulle om Zverkov eens en vir altyd te konfronteer, ongeag of hy geslaan word of nie. Hy arriveer by die bordeel en vind dat Zverkov en die ander al met prostitute na ander kamers gegaan het. Daarna ontmoet hy Liza, 'n jong prostituut, saam met wie hy slaap.

Die verhaal neem weer 'n aanvang waar Liza en die Ondergrondse Man saam in die donker lê. Die Ondergrondse Man konfronteer Liza met 'n beeld van haar toekoms, waardeur sy aanvanklik nie ontroer word nie, maar nadat hy haar individuele utopiese drome uitdaag (soortgelyk aan sy bespotting van "Die Kristalpaleis" in Deel 1), besef sy uiteindelik haar lot en hoe sy stadigaan nutteloos sal raak totdat sy deur niemand gemis sal word nie. Die gedagte om so 'n vreeslike skandelike dood te sterf, veroorsaak dat sy besin oor haar posisie, en dan betower word deur die Ondergrondse Man se skynbaar treffende begrip van die vernietigende aard van die samelewing. Hy gee haar sy adres en vertrek.

Hierna word hy oorval deur vrees dat sy by sy vervalle woonstel sal opdaag, nadat hy hom as 'n "held" aan haar voorgehou het, en, te midde van 'n argument met sy kneg, daag sy op. Dan vervloek hy haar en neem alles terug wat hy vir haar gesê het. Hy deel haar mee dat hy in werklikheid vir haar lag, en herhaal die werklikheid van haar ellendige posisie. Aan die einde van sy woede uitbarsting bars hy in trane uit nadat hy gesê het dat hy slegs probeer om mag oor haar uit te oefen en 'n begeerte het om haar te verneder. Hy begin homself kritiseer en sê dat hy in werklikheid verskrik is oor sy eie armoede en verleë is oor sy situasie. Liza besef hoe jammerlik hy is en omhels hom. Die Ondergrondse Manskree "Hulle — hulle sal my nie toelaat nie — ek — ek kan nie goed wees nie! '

Na alles tree hy nog steeds verskriklik onbeskof teenoor haar op, en voordat sy vertrek steek hy 'n vyf-roebel noot in haar hand wat sy op die tafel neergooi (dit kom daarop neer dat die Ondergrondse Man seks met Liza gehad het en dat die geld as vergoeding moet dien). Hy probeer haar vang soos wat sy buitetoe gaan, maar vind haar nie en hoor nooit weer van haar nie. Hy probeer om die pyn in sy hart te stop deur te "fantaseer", "En is dit nie beter nie, sal dit nie beter wees nie? . . . Belediging — dis immers 'n suiwering; dit is die mees bytende, pynlike bewussyn! Net môre sou ek haar siel bevuil het en haar hart vermoei het. Maar nou sal die belediging nooit binne haar sterf nie, en hoe walglik die vuilheid ook al is wat op haar wag, die belediging sal haar verhef, dit sal haar reinig. . . ".

Die laaste sinne herinner aan sommige van die temas wat in die eerste deel ondersoek is, en deel die leser direk mee: "Ek het bloot in my lewe tot 'n uiterste gegaan wat jy nie eens gewaag het om halfpad deur te voer nie." Die werk as geheel eindig met 'n opmerking van die skrywer dat, alhoewel daar meer aan die teks is, "dit wil voorkom asof ons hier kan stop."

Ideologiese temas

Die vertelling deur die Ondergrondse Man is belaai met ideologiese verwysings en ingewikkelde gesprekke rakende die politieke klimaat van die tydperk. Met gebruikmaking van fiksie as wapen van ideologiese diskoers, daag Dostojefski die ideologieë van sy tyd uit, hoofsaaklik nihilisme en rasionele egoïsme. In Deel 2 verwys die Ondergrondse Man na Liza terwyl hulle in die donker sit, en haar reaksie daarop is 'n voorbeeld van so 'n gesprek. Liza glo dat sy kan oorleef en opgaan in haar bordeel as 'n manier om haar drome te verwesenlik en suksesvol in die samelewing te funksioneer. Soos die Ondergrondse Man egter tydens sy uitbarsting opgemerk het, is sulke drome gebaseer op 'n utopiese vertroue in nie slegs die bestaande maatskappy nie, maar ook in die mensdom se vermoë om korrupsie en irrasionaliteit in die algemeen te vermy. Die punte wat in Deel 1 gemaak word oor die Ondergrondse Man se plesier daarin om onbeskof te wees en sy weiering om mediese hulp te ontbied, is sy voorbeelde van hoe geïdealiseerde rasionaliteit inherent gebrekkig is, omdat dit nie vir die donkerder en irrasionele kant van die mensdom verantwoording doen nie.

Skryfstyl

Alhoewel die roman in die eerstepersoon geskryf is, word die 'ek' nooit regtig ontdek nie. Die sinstruktuur lyk soms asof dit uit verskeie lae bestaan; die onderwerp en die werkwoord kom dikwels aan die begin van die sin voor, voordat die voorwerp die verteller se gedagtes betree. Die verteller herhaal baie van sy begrippe.

In hoofstuk 11 verwys die verteller na sy minderwaardigheid teenoor almal rondom hom en beskryf hoe hy na mense luister. Hy vergelyk dit daarmee om "deur 'n kraak onder die vloer [na hulle] te luister". Die woord "ondergronds" is eintlik te wyte aan 'n swak vertaling in die Engels. 'n Beter vertaling sou 'n "kruipruimte" wees: 'n ruimte onder die vloer wat nie groot genoeg is vir 'n mens nie, maar waar knaagdiere en goggas woon. Volgens Russiese folklore is dit ook 'n plek waar bose geeste leef.

Die Steenmuur is een van die simbole in die roman en verteenwoordig al die hindernisse van die natuurwette wat teen die mens en sy vryheid staan. Eenvoudig gestel, die reël 2 + 2 = 4 maak die Ondergrondse Man kwaad omdat hy die vryheid wil hê om te sê 2 + 2 = 5, maar die steenmuur van die natuur se wette staan voor hom en sy vrye wil.

Politieke klimaat en nalatenskap

In die 1860's het Rusland begin om die idees en kultuur van Wes-Europa vinniger te absorbeer, wat 'n onstabiele plaaslike klimaat geskep het. Daar was veral groei te bespeur in revolusionêre aktiwiteite wat gepaard gegaan het met 'n algemene herstrukturering waar liberale hervormings, wat uitgevoer is deur 'n onbevoegde outokrasie, net 'n groter gevoel van spanning in beide die politiek en die burgerlike samelewing veroorsaak het. Baie van Rusland se intellektuele het aan die een kant 'n debat met die Westerse navolgers gevoer, en met die Slawofiele aan die ander kant, wat gemoeid was met die invoer van Westerse hervormings of die bevordering van pan-Slawiese tradisies om die spesifieke maatskaplike werklikhede van Rusland aan te spreek. Alhoewel tsaar Alexander die slawe in 1861 geëmansipeer het, was Rusland steeds 'n post-Middeleeuse, tradisionele boeregemeenskap.

Toe Aantekeninge uit die Ondergrond geskryf is, was daar 'n intellektuele gegis oor besprekings rakende godsdiensfilosofie en verskillende "verligte" utopiese idees. Die werk is 'n uitdaging vir, en 'n metode om die groter implikasies van die ideologiese dryfkrag vir 'n utopiese samelewing te verstaan. Utopianisme hou grotendeels verband met die gesamentlike droom van 'n samelewing, maar wat die ondergrondse mens pla, is hierdie idee van kollektivisme. Die ondergrondse mens se punt is dat individue uiteindelik altyd sal rebelleer teen 'n kollektief-opgelegde idee van die paradys; 'n utopiese beeld soos "Die Kristalpaleis" sal altyd misluk as gevolg van die onderliggende irrasionaliteit van die mensdom. Hierdie uitdaging vir die idee van 'n "verligte" samelewing het die grondslag gelê vir latere skryfwerk. Die werk is beskryf as "waarskynlik die belangrikste enkele bron van die moderne distopie".

Aantekeninge uit die Ondergrond het 'n invloed uitgeoefen op verskeie skrywers en werke op die gebied van filosofie, letterkunde en die rolprentwese, waaronder Friedrich Nietzsche se geskrifte, Franz Kafka se novelle Die Metamorfose, Ralph Ellison se Invisible Man, Brett Easton Ellis se roman American Psycho, en Martin Scorsese se Taxi Driver.

Rolprente

• In 1995 is 'n rolprent aanpassing van Fjodor Dostojefski se novelle vrygestel, met Henry Czerny en Sheryl Lee in die hoofrolle.
• Die Turkse regisseur Zeki Demirkubuz se 2012-rolprent getiteld Inside is geïnspireer deur Dostojefski se novelle.
• In die HBO-rolprent getiteld Fahrenheit 451 kom Aantekeninge uit die Ondergrond prominent voor; Guy Montag red 'n eksemplaar van verbranding, en lees dit deur die res van die rolprent.

Eksterne skakels

Aantekeninge uit die Ondergrond by Project Gutenberg

• Akademiese joernaalartikel oor Aantekeninge uit die Ondergrond, Konferensie, herfs 1998.
• Volle teks van Aantekeninge uit die Ondergrond in die oorspronklike Russies
• EDSITEment se Launchpad Dostojefski se Aantekeninge uit die Ondergrond
• Die teorie van eiebelang in Aantekeninge uit die Ondergrond