Utilitarisme
In etiese filosofie is utilitarisme 'n familie van normatiewe etiese teorieë wat aksies voorskryf wat geluk en welstand vir die geaffekteerde individue maksimeer.[1][2] Met ander woorde, utilitaristiese idees moedig aksies aan wat die grootste goed vir die grootste getal verseker. Alhoewel verskillende variëteite van utilitarisme verskillende karakteriserings toelaat, is die basiese idee agter almal, in 'n sekere sin, om bruikbaarheid te maksimeer, wat dikwels in terme van welstand of verwante konsepte gedefinieer word. Byvoorbeeld, Jeremy Bentham, die stigter van utilitarisme, het nut so beskryf:
“Daardie eiendom in enige voorwerp, waardeur dit geneig is om voordeel, bevooregting, plesier, goed of geluk te produseer ... [of] om te verhoed dat onheil, pyn, boosheid of ongelukkigheid gebeur vir die party wie se belang oorweeg word.”
Utilitarisme is 'n weergawe van konsekwensialisme, wat sê dat die gevolge van enige aksie, die enigste standaard van reg en verkeerd is. Anders as ander vorme van konsekwensialisme, soos egoïsme en altruïsme, beskou utilitarisme óf die belange van die hele mensdom en/of alle lewende wesens gelyk. Voorstanders van utilitarisme het nie saamgestem oor 'n aantal kwessies nie, soos of aksies gekies moet word op grond van hul waarskynlike resultate ̪(aktiewe utilitarisme), of agente moet voldoen aan reëls wat bruikbaarheid maksimeer (reël utilitarisme). Daar is ook onenigheid oor die vraag of totale nut (totale utilitarisme) of gemiddelde nut (gemiddelde utilitarisme) gemaksimeer moet word.
Die saad van die teorie kan gevind word in die hedoniste Aristippus en Epikurus wat geluk as die enigste goeie beskou het, die konsekwensialisme van die antieke Chinese filosoof Mozi wat 'n teorie ontwikkel het om voordeel te maksimeer en skade te minimaliseer, en in die werk van die Middeleeuse Indiese filosoof Shantideva. Die tradisie van moderne utilitarisme het begin met Jeremy Bentham, en het voortgegaan met filosowe soos John Stuart Mill, Henry Sidgwick, R. M. Hare en Peter Singer. Die konsep is toegepas op maatskaplike welsynsekonomie, vrae oor geregtigheid, die krisis van wêreldwye armoede, die etiek van die grootmaak van diere vir voedsel, en die belangrikheid om eksistensiële risiko's vir die mensdom te vermy.
Etimologie
wysigBenthamisme, die utilitaristiese filosofie wat deur Jeremy Bentham gestig is, is aansienlik gewysig deur sy opvolger John Stuart Mill, wat die term utilitarisme gewild gemaak het.[3] In 1861 het Mill in 'n voetnoot erken dat, alhoewel Bentham geglo het dat "hyself die eerste persoon was wat die woord 'utilitaristies' in gebruik gebring het, hy dit nie uitgevind het nie. Hy het dit eerder van 'n verbygaande uitdrukking aangeneem" in John Galt se 1821 roman Annals of the Parish.[4] Dit lyk egter of Mill onbewus was daarvan dat Bentham die term utilitaristiese gebruik het in sy 1781-brief aan George Wilson en sy 1802-brief aan Étienne Dumont.[3]
Verwysings
wysig- ↑ Duignan, Brian. [1999] 2000. "Utilitarianism" (revised). Encyclopædia Britannica. Besoek 5 Julie 2020.
- ↑ "Utilitarianism". Ethics Unwrapped (in Engels (VSA)). Austin, TX: McCombs School of Business. Besoek op 27 Mei 2020.
- ↑ 3,0 3,1 Habibi, Don (2001). "Mill's Moral Philosophy". John Stuart Mill and the Ethic of Human Growth. Dordrecht: Springer Netherlands. pp. 89–90, 112. doi:10.1007/978-94-017-2010-6_3. ISBN 978-90-481-5668-9.
- ↑ Mill, John Stuart. 1861. wikisource:Utilitarianism. n1.