Jeremy Bentham

Jeremy Bentham (Londen, 15 Februarie 1748 – aldaar, 6 Junie 1832) was 'n Engelse juris, filosoof en sosiale hervormer. Hy was 'n vooraanstaande regsfilosoof en 'n vroeë pleitbesorger vir die utilitarisme. Hy het die ontwikkeling van die liberalisme sterk beïnvloed.

Jeremy Bentham
Portret deur Henry William Pickersgill
Gebore	(1748-02-15)15 Februarie 1748 Londen, Engeland
Oorlede	6 Junie 1832 (op 84) Londen, Engeland
Nasionaliteit	Verenigde Koninkryk
Vakgebied	Politieke filosofie, regsfilosofie, etiek, ekonomie
Alma mater	The Queen's College, Oxford (BA 1763; MA 1766)
Bekend vir	Grootste geluk beginsel
Beïnvloed deur	Protagoras, Epikurus, John Locke, David Hume, Charles Montesquieu, Claude Adrien Helvétius, Thomas Hobbes, Cesare Beccaria, Adam Smith, Joseph Butler
Invloed op	John Stuart Mill, Henry Sidgwick, Michel Foucault, Peter Singer, John Austin, Robert Owen, H. L. A. Hart, Francis Y. Edgeworth
Handtekening

Bentham studeer regte aan die Universiteit van Oxford omdat hy aanvanklik 'n advokaat wou word. Hy skenk egter gou meer aandag aan die ontwikkeling van wysgerige teorieë van wetgewing en regspraak. Hy laat homself inspireer deur onder andere Joseph Priestley (‘die grootste geluk van die grootste aantal’).

Bentham was een van die invloedrykste utilitariste. Dit was te danke aan sy geskrifte, maar ook aan sy baie leerlinge oor die hele wêreld. Onder hulle was James Mill, sy sekretaris en diensknaap John Stuart Mill, en verskeide politieke leiers, onder wie Robert Owen, wat later die grondlegger sou word van die sosialisme in Engeland. Bentham word beskou as deel van die beweging van die filosofiese radikale wat 'n morele verandering in wetgewing en regspraak beoog.

Bentham was 'n pleitbesorger van individuele en ekonomiese vryheid, skeiding van kerk en staat, vryheid van meninguiting, gelyke regte vir vroue, diereregte en die afskaffing van slawerny en fisieke straf (ook vir kinders), die reg op egskeiding en vrye handel. Hy was vir belasting op erflatings, beperking van monopolieë, pensioene en 'n siektekosteversekering.

Biografie

Bentham word gebore in Houndsditch, Londen, in 'n ryk Tory-familie. Hy was 'n wonderkind en word as kleuter op 'n keer in sy vader se studeerkamer aangetref, terwyl hy 'n omvattende werk oor die geskiedenis van Engeland lees. Reeds op driejarige leeftyd begin hy byvoorbeeld ook met sy studie van Latyn.

Hy gaan na die Westminster Skool, en in 1760 stuur sy vader hom na die Queen College in Oxford, waar hy in 1763 sy baccalaureusgraad en in 1766 sy meestergraad behaal. Hy kies om opleiding te ondergaan om 'n advokaat te word (hoewel hy nooit praktiseer nie) en word in 1769 by die balie toegelaat. Daar raak hy behoorlik gefrustreerd met die kompleksiteit van die Engelse wetgewing.

Onder sy vele voorstelle vir juridiese en sosiale hervormings, was 'n ontwerp van 'n gevangenisgebou wat Bentham die Panopticon noem. Hoewel dit nooit gebou is nie, het die idee 'n belangrike invloed gehad op latere generasies denkers. Die twintigste-eeuse Franse filosoof Michel Foucault argumenteer dat die Panopticon paradigmaties was vir 'n hele reeks van negentiende-eeuse 'dissiplinêre' instellings. Die Meksikaanse gevangenis "Lecumberri" word gedeeltelik ontwerp op basis van Bentham se idee.

Bentham voer korrespondensie met baie invloedryke persone. Adam Smith was byvoorbeeld teen vrye rentekoerse, voordat hy kennis gemaak het met Bentham se opvattings hieromtrent. Op grond van sy korrespondensie met Gabriel Honoré Mirabeau en ander leiers van die Franse Rewolusie word Bentham uitgenooi om ereburger van Frankryk te word, maar Bentham was 'n uitgesproke kritikus van die rewolusionêre teorie oor die natuurreg en van die geweld wat met die Jakobyne se magsoorname in 1792 gepaard gegaan het. Tussen 1808 en 1810 onderhou hy 'n persoonlike vriendskap met die voorloper van die Latyns Amerikaanse onafhanklikheid, Francisco de Miranda en besoek hy Miranda gereeld in sy huis in Grafton Way in Londen.

In 1823 was hy met James Mill een van stigters van die Westminster Review; dit was 'n blad vir die "Filosofiese radikale", 'n groep van jongere volgelinge, deur wie Bentham 'n aansienlike invloed uitoefende op die Britse publieke lewe.

Bentham word gereeld geassosieer met die oprigting van die Universiteit van Londen, meer spesifiek met die University College London (UCL), dit hoewel hy toe die UCL in 1826 geopen word al 78 jaar oud was en hy geen aktiewe rol speel in die oprigting van hierdie universiteit nie. Dit is egter waarskynlik dat die UCL nie sonder sy inspirasienie op daardie tydstip sou ontstaan het nie. Bentham was daarvan oortuig dat universiteitsonderwys toeganklik moes word vir die breë publiek, by name vir armes of diegene wie nie aan die gevestigde Anglikaanse kerk behoort het nie. Studente van die Oxford en Cambridge moes aan beide voorwaardes voldoen. Die UCL was die eerste Engelse universiteit wat iedereen sou toelaat, ongeag ras, geloof of politieke oortuiging. Dit was in ooreenstemming met die visie van Bentham.

Bentham en die utilitarisme

Die hoofwerk van Bentham, An Introduction to the Principles of Morals and Legislation (1789) begin met die stelling dat die natuur daarvoor gesorg het dat die mens onder die mag leef van twee soewereine meesters, naamlik pyn en genot. Die nuttigheidsbeginsel wat hy daarby formuleer, geld as die beginsel waarmee dade goed word of afgekeur word op basis van die vermoëns wat ons besit om die geluk te vermeerder of juis te verminder. Geluk staan dan gelyk met die vermeerdering van die genot en die vermindering van die pyn. Op die punt sou elke mens sy eie belange kon nastreef. Dit is die vernaamste rede waarom Bentham homself uitspreek teen asketisme. 'n Askeet sien die mens naamlik onafhanklik van die genot, wat uiteraard haaks is met dié stelling van Bentham.

Bentham ontwikkelde hierby 'n stelsel, waarmee hy genot kwantitatief kon meet. Om dit te kan doen, stel hy 'n hele lys parameters op, soos intensiteit, langdurigheid, (on)sekerheid, en nabyheid/afstand. So kan mens dronkenskap as volg analiseer: dronkenskap bring wel 'n intense genot en geluksaligheid, maar die periode wat dit duur is baie kort en na die periode wag pyn ('n babbelas) wat heelwat langer duur.

Bentham en politiek

Bentham se invloed op die politiek is tot vandag, omvangryk. Onder andere is sy opvattinge oor die vraagstuk van kontrole hou oor die massa en die rol van sosiale stratifikasie wat hy daarin toepas, steeds aktueel. Hy skenk ook besondere aandag aan die gebruik van drogredenasies wat hy waarneem in politieke diskussies en wat volgens hom kan dien om misverstande wegtesteek: "Misbruik kan slegs verdedig word deur drogredenasies"

Kontroleerbaarheid speel 'n groot rol in sy gedagtegoed. Ook die hoeër stande en klasse moet bowendien daaraan glo, sien byvoorbeeld sy volgende uitspraak:

"In die duisternis van geheime sinistêre belange het die bose van elke aard vrye teuels. Slegs in die gevalle waar oop publisiteit 'n plek het kan enige van die balanse nodig vir juridiese oorsig funksioneer. Waar daar geen publisiteit is nie is daar geen geregtigheid nie. Publisiteit is die siel van geregtigheid."

Sy opvattings oor kontrole gee hy ook letterlik vorm in die ontwerp van 'n sogenaamde Panopticon. Die beginsel is toegepas in koepelgevangenisse. Bentham se idees word deur Michel Foucault in 'n modern konteks geplaas.

Ekonomie

Sy idees oor monetêre beleid verskil aansienlik van die van David Ricardo. Daar is wel ooreenkomste met die visie van Henry Thornton. Bentham sien monetêre uitbreiding as 'n goeie instrument om 'n toestand van volledige werkgeleenthede te bereik. Hy is homself bewus van die relevansie van sake as 'gedwonge spaar', die 'geneigdheid om te verbruik', die verband tussen spaar en belê en ‘n aantal ander konsepte wat nog steeds 'n sentrale rol speel in die moderne inkomste- en werkgeleentheidspolitiek. Sy idees oor monetêre beleid sluit nou aan by sy utilitaristiese filosofie om genot en pyn respektiewelik te maksimaliseer of te minimaliseer en is so 'n belangrike voorloper van die gebruik van optimalisasiebeginsel in die ekonomiese wetenskap, soos in die gebruikersteorie, die teorie van die ondernemings en die sosiale welvaartsteorie.

Bentham en diereregte

Bentham word gesien as een van die eerste voorvegters van diereregte. Hy stel dat die manier waarop diere pyn voel is vergelykbaar met hoe mense pyn voel ,en dat "Die dag sal kom dat die res van die diereryk dieselfde regte sal verkry, wat hulle slegs deur tirannie sal ontkom". Bentham vind dat die vermoë om pyn te ervaar en nie die vermoë om logies te redeneer, die maatstaf moet wees van hoe ons ander wesens behandel. As die vermoë om logies te redeneer immers die kriterium sou wees, sou baie mense, waaronder babas en geestelike gestremdes, ook as "goed" behandel moet word. Hy skryf:

"Dit sal ooit erken word dat die aantal bene, die haarigheid van daardie vel of die stert, onvoldoende redes is om 'n sensitiewe wese aan sy lot oor te laat. Waar anders moet ons die grens tussen mense en diere trek? Is dit die vermoë om logies te dink of dalk die vermoë om te praat? Maar 'n volwasse perd of hond is met sekerheid 'n meer rasionele wese, en selfs meer 'n gespreksgenoot, as 'n baba van 'n dag of 'n week of selfs een maand oud. Maar veronderstel dat dit anders kan wees, wat maak dit saak, dié vraag is nie, kan hulle logies redeneer nie? en ook nie dat hulle praat nie, maar kan hulle ly?"

Feminisme

Bentham sê self dat die wettlike ondergeskikte posisie van die vrou hom op elfjarige leeftyd laat kies het vir 'n loopbaan as 'n hervormer. Bentham spreek homself sterk uit ten gunste van totale gelykheid tussen man en vrou.

Kollektivisme

Bentham se opvattings word gekritiseer deur onder andere die libertariese vrye mark ekonoom Murray Rothbard, wat Jeremy Bentham in sy essay, Jeremy Bentham: The Utilitarian as Big Brother, beskryf as die ideoloog van Big Brother. Die Kanadese outeur Brebner skryf in 1948 die volgende: "Britse laissez-faire benadering was 'n politieke en ekonomiese mite... Jeremy Bentham en John Stuart Mill, wie gereeld beskryf word as tipiese, byna fundamentalistiese, pleitbesorgers van laissez-faire benadering, was in werklikheid volstrek vir die teenoorgestelde, hulle was pleitbesorgers vir staatsinmening vir kollektivistiese doeleindes."

In plaas van as ondersteuner vir libertynisme kan Bentham egter beskou word as 'n aanhanger van die klassieke liberalisme, aangesien hy 'n aanhanger was van vryhandel en woeker (hy was vir vrye rentekoerse). Verder was Bentham ten gunste van die vryheid van meningsuiting, volledige gelykheid tussen man en vrou en teen onderskeid maak op basis van ras, wêreldbeskouing en godsdiens.

Bron

• Hierdie artikel is vertaal uit die Nederlandse Wikipedia