Protagoras

Protagoras (Grieks: Πρωταγόρας) (ca. 490 v.C. – 420 v.C.) was 'n pre-sokratiese Griekse filosoof en word onder die sofiste getel deur Plato. In sy dialoog Protagoras, skryf Plato aan hom die opstelling van die rol van die professionele sofis toe, oftewel die leraar insake deugsaamheid. Daar word verder geglo dat hy vir 'n opsienbare omstredenheid van antieke tye gesorg het, danksy sy stelling dat die mens die maatstaf sou wees vir alle dinge. Hierdie idee was baie rewolusionêr in sy tyd en strydig met ander filosofiese leringe waarvolgens die heelal op iets objektief, en buite die menslike invloedsfeer, sou berus.

Protagoras
Demokritos (middel) en Protagoras (regs) 17de eeuse skildery deur Salvator Rosa in die Musée de l'Ermitage
Gebore	ca. 490 v.C. Abdera
Oorlede	ca. 420 v.C.
Nasionaliteit	Antieke Griekeland
Vakgebied	taal, semantiek, relatiwisme, retoriek, agnostisisme, etiek
Beïnvloed deur	Demokritos, Parmenides
Invloed op	Plato, Jeremy Bentham, Friedrich Nietzsche, F.C.S. Schiller

Agtergrond

Protagoras is in Abdera, Thrakië gebore, in antieke Griekeland. Volgens Aulus Gellius, het hy oorspronklik sy brood verdien as portier, maar is eendag deur die filosoof Demokritos opgemerk terwyl hy 'n vrag houtstukkies karwei het wat met 'n kort tou vasgebind was. Dit het Demokritos opgeval dat Protagoras die vrag self met sulke perfekte geometriese presisie saamgebind het, dat dit vir hom aanduidend van wiskundige meesterskap was. Hy het hom onmiddellik in sy huishouding opgeneem en filosofie geleer.

In Plato se Protagoras, meld Protagoras in die teenwoordigheid van Sokrates, Prodikos en Hippias, dat hy oud genoeg is om enige van die ander se vader te wees, wat 'n datum van nie later as 490 v.C. suggereer. In die Meno (afdeling 91e) word gesê dat hy op 'n ouderdom van sowat 70 jaar oorlede is, ná 40 jaar as praktiserende sofis. Sy afsterwe kan hierdeur op omstreeks 420 v.C. afgestem word." Hy was goedbekend in Athene en het 'n vriend van Perikles geword.

Plutarchus vermeld 'n anekdote waarin die twee 'n volle dag deurgebring het in bespreking van 'n interessante punt van regsaanspreeklikheid, wat waarskynlik 'n meer filosofiese vraagstuk van oorsaaklikheid omvat het. "In 'n atletiekwedstryd is 'n man per ongeluk deur die werp van 'n lans getref en gedood. Was sy dood toeskryfbaar aan die lans self, aan die man wat dit gewerp het, of aan die owerhede wat vir die spele se reëlings verantwoordelik was?"

Filosofie

Protagoras was ook beroemd as 'n onderwyser wat onderwerpe rakende deugsaamheid en die politieke lewe onder die loep geneem het. Hy was veral betrokke by die vraagstuk of deugsaamheid aanleerbaar was, 'n alledaagse kwessie van die 5de eeuse Griekeland (en aan moderne lesers bekend danksy Plato se dialoog). Eerder as opvoeders wat algemene, praktiese opleiding in retoriek of publieke voordrag verskaf het, het Protagoras gepoog om 'n redelike begrip te formuleer, op 'n baie algemene vlak, van 'n wye verskeidenheid menslike fenomene (byvoorbeeld taal en onderwys). Hy blyk ook 'n belangstelling te gehad het in die korrekte gebruik van woorde ('n onderwerp wat sterker met sy medesofis Prodikos geassosieer word).

Sy mees beroemde gesegde is: "Die mens is die maatstaf van alle dinge: van dinge wat is, dat hulle is, en van dinge wat nie is nie, dat hulle nie is nie". Soos baie fragmente van die pre-sokratiërs, is hierdie frase aan ons oorgelewer sonder die konteks daarvan, en bly die betekenis aan interpretasie onderworpe. Nietemin is die gebruik van die woord "χρήματα" in stede van die algemene woord "όντα" (entiteite), aanduidend dat Protagoras verwys het na dinge wat gebruik word deur, of andersyds op mense betrekking sou hê. Dit bring 'n groot verskil mee in die betekenis van die aforisme. Eienskappe, sosiale entiteite, idees, gevoelens, oordele en dergelike begrippe is sekerlik "χρήματα", en het gevolglik hul ontstaan in die menseverstand. Daarteenoor het Protagoras nooit voorgestel dat die mens die norm of rigsnoer moet wees vir die beweging van die sterre, die groei van plante of die aktiwiteit van vulkane nie. Sulke sienings (tesame met sy sienings oor die gode) is deur die eietydse politieke elite as ondermynend beskou. Soos etlike moderne denkers, skryf Plato relatiwisme aan Protagoras toe, en wend sy voorgangers se leringe aan as 'n steunpunt vir sy eie belang by objektiewe en bosintuiglike werklikhede en waardes, veral daardie wat op sy aristokratiese agtergrond betrekking gehad het. Sy vernaamste onderneming (soos bewoord deur Sokrates) was om sy tydgenote te oortuig dat deugsaamheid ("αρετή") 'n geskenk van die gode is, waaroor mens òf beskik, òf nie beskik nie, en dat geen sofis deugsaamheid kan leer vir mense wat dit nie reeds beskik nie. Plato skryf aan Protagoras 'n vroeë vorm van Fenomenologie toe, waarin dit wat is of blyk te wees vir 'n bepaalde indiwidu, waar of werklik sal wees vir daardie indiwidu. Daarenteen, soos duidelik uiteengesit in die dialoog "Theaitetos", verduidelik Protagoras dat sekere sodanige omstrede sieninge die gevolg kan wees van 'n kranke liggaam of verstand. Hy beklemtoon dat alhoewel alle sieninge as ewe waar mag voorkom (en miskien eweveel gerespekteer moet word) hulle sekerlik nie gelyke gewig dra nie. Een mag nuttig en voordelig wees vir die persoon wat daaroor beskik, terwyl 'n ander skadelik bevind mag word. Gevolglik is die sofis daar om die student te leer hoe om daartussen te onderskei, d.i. die leer van deugsaamheid.

Protagoras was 'n proponent van agnostisisme. In sy verlore werk, Oor die Gode, het hy geskryf: "Betreffende die gode, ek beskik oor geen middel vir vasstelling van hul bestaan aldan nie, of van watter aard hulle mag wees nie. Baie dinge verhoed kennis daarvan, insluitend die verborgenheid van die onderwerp en die kortstondigheid van 'n menselewe." (80B4 DK)

Baie min fragmente van Protagoras het oorleef, maar dit is bekend dat hy verskeie werke geskryf het, waaronder Antilogiai en Waarheid. Die laasgemelde word deur Plato gesiteer, en het ook bekend gestaan as 'Die Werpe' ('n stoeiterm vir 'n gepoogde neerfel van 'n opponent). Dit het begin met die "mens is die maatstaf" verklaring. Hy is vereer deur die krater Protagoras op die Maan na hom te vernoem.

Verbranding van boeke

Volgens Diogenes Laërtios, het die gemelde uitgesproke agnostiese standpunt van Protagoras weersin ontlok, sodat die Atheners hom uit die stad verdryf het, en alle kopieë van die boek in die markplein versamel en verbrand het; dit word ook deur Cicero vermeld. Nietemin betwyfel die klassikus John Burnet hierdie verslag, aangesien Diogenes Laërtios sowel as Cicero honderde jare later geskryf het en geen sodanige vervolging van Protagoras deur sy tydgenote gemeld word nie, terwyl hulle wel ekstensief na hierdie filosoof verwys. Burnet merk op dat selfs indien sekere kopieë van Protagoras se boeke verbrand is, genoeg daarvan oorleef het dat dit in die volgende eeu bekend was en bespreek is.

Sien ook

• Isokrates

Verwysings

• Guthrie, W. K. C., The Sophists. New York: Cambridge University Press (1977). ISBN 0-521-09666-9.