André le Roux

André le Roux is joernalis en redakteur van Sarie en ’n Afrikaanse digter en skrywer van rubrieke, kortverhale en ’n roman.

Lewe en werk

André Abraham le Roux is op 14 Julie 1954 in Bellville gebore as die jongste van drie kinders en enigste seun van Abrie en Chrissie le Roux. Hy het twee ouer susters, Alida en Netta. Sy pa doen verskeie werke, waaronder skoolbus ry en die bedryf van ’n vis-en-tjips-winkel, maar die grootste deel van sy lewe rig hy staalkonstruksies vir geboue op. By hom leer André om met sy hande te werk. Hy word groot op Laingsburg, Matjiesfontein, Franschhoek, Koppies in die Vrystaat en Parow, waarna hy aan die Hoërskool President in Goodwood matrikuleer. As kind kuier hy gereeld by sy ouma in Montagu, waar die samekomste van die plattelandse mense en die verhale wat hulle vertel ’n groot indruk op hom maak en sy oor ontwikkel vir stories en intriges. Na skool studeer hy met ’n onderwysbeurs verder aan die Universiteit van Stellenbosch en behaal ’n B.A.-graad en ’n B.A. Honneurs-graad in Afrikaans-Nederlands. Op universiteit is hy lid van D.J. Opperman se letterkundige laboratorium. Na afloop van sy studies doen hy sy verpligte militêre opleiding op plekke soos Ovamboland, Ladysmith, Pretoria, Bloemfontein en Johannesburg. In hierdie tyd sluit hy vir ’n ruk by die Staande Mag aan.

Hy begin sy joernalistieke loopbaan in 1980 by Beeld in Johannesburg en bly in Hillbrow, waarna hy terugkeer Kaapstad toe en aansluit by die redaksie van Huisgenoot, vir wie hy onder andere selfdoen-artikels skryf. Vanaf 1985 werk hy by Die Burger as teater, film en boekresensent. Dan word hy assistent-redakteur van Sarie, maar behartig steeds vir geruime tyd die weeklikse rubriek “Nou ja toe” vir Beeld. Later word hy bevorder tot eindredakteur van Sarie. In 1984 word hy aangewys as die eerste wenner van die FAK-Joernalistiekprys op grond van sy artikels in Huisgenoot wat volgens die beoordelaars ’n besondere bydrae tot die Afrikaanse joernalistiek maak. In 2006 verower hy ’n Vodacom Wes-Kaap Joernalis van die Jaar toekenning as rubriekskrywer van “Op die vrou af” in Sarie, terwyl hy in dieselfde jaar ook aangewys word as Media24 se Beste Rubriekskrywer en Media24 se Joernalis van die Jaar. Uit sy eerste huwelik met Ina is twee dogters (Petro en Selene) gebore. Hy is weer getroud, die tweede keer met die kunstenares Marté, en hulle bly in Tamboerskloof in Kaapstad.

Skryfwerk

In matriek begin hy gedigte skryf en sy werk word saam met dié van onder andere Etienne van Heerden en Marlene van Niekerk opgeneem in die versamelbundel “Poort 1972”, wat ’n keur is uit die werk van hoërskoolleerlinge. Van sy eerste gedigte verskyn ook in Standpunte en Donga. Sy debuut is met die digbundel “Struisbaai-blues”, waarin hy gedigte bundel wat hy grootliks in matriek en sy eerste jaar op universiteit geskryf het. Die gedigte het meestal liefdesvreugde en verdriet as tema. Sommige liefdesverse het sterk erotiese beelding, terwyl die ek en sy verhoudings soms op ongewone wyse betrag word. “Selene” is ’n sterk liefdesvers, terwyl “Storm”, “Reën” en “Misweer” sensitiewe natuurwaarnemings bevat. Hy bevind hom van meet af aan die ontvangkant van die streng sensuurwette wat in die sewentiger- en tagtigerjare toegepas word, en “Struisbaai-blues” word ’n tyd lank verbied, vermoedelik weens die erotiese aard van sommige van die gedigte. Sy verse word opgeneem in verskeie versamelbundels, waaronder “Groot verseboek” en “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”. Hy publiseer ook gedigte in ander letterkundige tydskrifte soos The bloody horse en van sy gedigte word opgeneem in die April 1985 uitgawe van die Belgiese tydskrif Kruispunt.

Dit is egter met sy prosa dat hy sy grootste bydrae tot die Afrikaanse letterkunde maak. Op skool en universiteit stuur hy kortverhale aan Huisgenoot wat nie gepubliseer word nie, maar sommige word wel onder verskillende skuilname in Brandwag gepubliseer. In April 1977 verskyn sy kortverhaal “Struisbaai-blues” in Standpunte, waarna hy debuteer met die novelle “Te hel met ouma”, wat hy ’n “fotoverhaal” noem. Hierdie subtitel is insiggewend, aangesien die roman geen foto’s bevat behalwe die oneerbiedige een op die voorblad nie, en dui dus eerder aan dat die tegniek van die beeldende en gefragmenteerde teks, soos in ’n fotoverhaal, gevolg gaan word. Op eksperimentele wyse word die teks dan gefragmenteer en gejukstaponeer, sodat weinig van die gevestigde roman-verordeninge onaangeraak bly. So wissel die verteller byvoorbeeld op lukrake wyse tussen “ek” en “hy” en is die inleiding ’n onderbreking van die eerste hoofstuk, wat gevolg word deur hoofstuk een. Soos die vertelwyse, is die hoofkarakter moeilik om te peil, ’n hawelose wat doelloos deur die stad swerf. Hy woon in die huis van Ouma ’n bisarre partytjie by wat ontaard in ’n reeks bloedige en uiters gewelddadige tonele. Die boek probeer die anargie, sinloosheid en geweld van die moderne samelewing uitbeeld en vermoedelik is die loshangende tonele en karakters wat nie maklik by die res van die verhaal inskakel nie, deel van hierdie uitbeelding van sinloosheid. In die “nuwe begin” wat na die slot volg, wil dit voorkom asof die hoofkarakter die rampsaligheid oorleef het, wat aan die titel dan ’n addisionele betekenislaag gee, naamlik dié van werklike veroordeling. Soos sy debuutdigbundel, “Struisbaai-blues”, word “Te hel met ouma”, ook ’n tyd lank verbied. In 1992 verskyn sy eerste werk wat nie kontroversieel is nie, ’n selfhelpboek met die titel “Huisgenoot Doen-dit-self / You Do-it-yourself”

“Sleep vir jou ’n stoel nader” is ’n kortverhaalbundel waarin daar onemosioneel ingegaan word op die skadukant van die menslike lewe. Die verhale is van prostitute, dwelmslawe, die marteling van ’n informant deur soldate in die bosoorlog, halssnoermoorde en seks met minderjarige meisies, met politieke ondertone wat die apartheidsregering impliseer. Daardeur word ’n beeld geskep van ’n ontwrigte samelewing waar onmenslikheid en wreedheid alledaags geword het. Die struktuur van die bundel is heg en maak gebruik van verskeie kruisverwysings om verskillende verhale aan mekaar te verbind. “Sleep vir jou ’n stoel nader” word ook aangekla by die Sensuurraad, maar dit word nie verbied nie. Hierdie bundel is in 1990 op die kortlys vir die toekenning van die Ou Mutual-prys. “Kom ons sit sommer by die tafel” is sy tweede kortverhaalbundel en die titel is ’n direkte verwysing na die titel van sy eerste bundel.Al die verhale in “Sleep vir jou ’n stoel nader” is dan ook weer in hierdie bundel ingesluit en daar is ’n groot aantal kruisverwysings tussen nuwe verhale en dié wat in die eerste bundel ook verskyn het. Weereens beeld die nuwe verhale die wreedheid van die samelewing uit, met die duidelike implikasie dat die wêreld van die nuwe verhale geensins verbeter het van die vorige verhale nie, ten spyte van die veranderde politieke raamwerk. Huisvroue word deur indringers oorval, kinders word doodgeskiet in die uitbeelding van sinnelose geweld. In navolging van postmodernistiese tegnieke word koerantopskrifte, politieke slagspreuke, nuusberigte en aanhalings uit politieke manifeste in die teks ingesluit, sodat die leser gekonfronteer word met ’n mengelmoes feite wat op die oog af onsamehangend is, maar kollektief die morele bankrotskap van die samelewing uitbeeld. Hy noem sy verhale “dokumentêre fiksie”, wat verhale vertel wat geanker is in dokumente en die werklikheid en hom toelaat om kommentaar te lewer deur waarneming. Sy kortverhaal “Mupeki pis mos deesdae soos ’n gieter” (wat oorspronklik in “Sleep vir jou ’n stoel nader” verskyn) word in 1987 opgeneem in die versamelbundel “Forces’ Favourites” en “Struisbaai-blues” (oorspronklik in Standpunte van April 1977) deur Hennie Aucamp in “Blommetjie gedenk aan my”. Ander versamelbundels wat van sy werk opneem sluit in “Borde borde boordevol” onder redaksie van Hennie Aucamp, “Vertellers 2” van Merwe Scholtz, en “’n Rooie met ratte, Pa” onder redaksie van Temple Hauptfleisch en Ulla Schüler.

’n Keur uit sy rubrieke in Beeld word gebundel onder die titel “Nou ja toe” en hierin spreek hy ’n groot verskeidenheid onderwerpe uit die alledaagse lewe aan. ’n Keur uit sy rubrieke in Sarie word gebundel onder die titels “Op die man af” en “Op die vrou af” en hierdie rubrieke spreek hoofsaaklik herkenbare situasies in die verhouding tussen die geslagte aan. Die sukses van hierdie bundels lei tot ’n tweede keur wat in “Op die vrou af 2” gebundel word. “Kan ek maar aan jou selluliet vat?” met die subtitel “Hoe mans se koppe werk (indien wel)” kan as ’n soort verhoudingshandboek beskryf word, want hy neem die leser deur die hormone wat die partye tot ’n huwelik teister, die probleme wat dit veroorsaak en stel moontlike oplossings voor. Dit word alles aangebied in sy kenmerkende droë humorsin. Hy stel die versamelbundel “Sarie: 40 flitsverhale” saam uit kortverhale wat in Sarie verskyn het.

In 1988 skryf hy die eenvrou-toneelstuk “Bybie” vir Shaleen Surtie-Richards en dit word opgevoer in Johannesburg, Windhoek, Port Elizabeth, Kimberley en by die Grahamstadse Kunstefees. In 1994 is hy een van vier skrywers wat gekies word om aan TV1 se Afrikaanse Drama projek “Vierspel” en die opvolg “Vierspel 2” deel te neem. Die televisiedrama “Verlore tyd” word in 1994 op televisie gebeeldsend. Hierin keer die eienaar van ’n spogplaas se seun van universiteit af terug met ’n bruin vrou, maar die pa jaag hulle van die plaas af weg. Jare later, ná die seun se dood, keer die vrou met haar seuntjie terug na die plaas om hom vir sy oupa te wys en ’n pak briewe wat sy seun aan hom geskryf het aan die ou man af te gee. “Eendag is eendag” is ’n televisiedrama wat handel oor ’n vrou wat haar verdwene man ná twee jaar amptelik dood laat verklaar, sodat sy die lewensversekering kan kry. Dan daag hy skielik op. Die rubrieke “Op die vrou af” word in 2003 deur Pedro Kruger voorgelees op die Volksblad Kunstefees en dit is so gewild dat Hennie van Greunen dit omskep in ’n musiekteaterproduksie wat op kunstefeeste voor vol sale opgevoer word.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1977	Struisbaai-blues
1980	Te hel met ouma
1987	Sleep vir jou ’n stoel nader
2000	Op die man af
2001	Nou ja toe
2004	Op die vrou af
2008	Kom ons sit sommer by die tafel
2009	Op die vrou af
2010	Kan ek maar aan jou selluliet vat?

Bronnelys

Boeke

• Cloete, T.T. (red.) “Die Afrikaanse literatuur sedert sestig” Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
• De Vries, Abraham H. “Kort vertel: Aspekte van die Afrikaanse kortverhaal” Suid-Afrikaanse Instituut Amsterdam 1998
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria  Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Tydskrifte en koerante

• Deloof, Jan (samesteller) “Skryf asseblief terug” “Kruispunt” No. 95 April 1985
• Ellis, Zirkea “Skrywersprofiel: André le Roux” “Kaapse Bibliotekaris” Junie/Julie 1988
• Grundling, Erns “Ware verhale” “Boeke-Insig” No. 4 Winter 2008
• Lessing, Carel “Hansies, Boesakke Le Roux se kos” “Plus” 22 Junie 2001
• Nieman, Nols “Gewilde ‘Op die vrou af’ kry ’n ekstra vertoning” “Volksblad” 14 Julie 2004
• Olivier, Nita en Roos, Martjie “TV-blomtyd vir drama-jonges” “Die Burger” 25 Februarie 1994
• Prinsloo, Koos “Jy moet net die knoppies hard genoeg druk” “Die Burger” 29 Julie 1987
• Retief, Hanlie “Dié vakman is niemand se troostannie” “Rapport” 10 Oktober 2010
• Truter, Suzette “Op André af” “Sarie” 9 Februarie 2000
• TV-redaksie “Nuwe talent bring ‘Vierspel’ na kassie” “Die Burger” 23 September 1994
• Van den Berg, Marzanne “G’n pienk wollerigheid, net die waarheid” “Beeld” 24 November 2010
• Van der Merwe, Chris “Is André se storie pornografie?” “Rapport” 25 September 1988

Internet

• Botes, Zani Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/heupvuur/andreleroux.asp Geargiveer 1 Julie 2017 op Wayback Machine
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 15. April 2008: www.litnet.co.za
• NB-Uitgewers: http://www.nb.co.za/authors/4860 Geargiveer 9 Julie 2017 op Wayback Machine