Bernard Petrus Jacobus Marchand

Ds. Bernard Petrus Jacobus Marchand (22 Augustus 1853 op Wellington – 5 Oktober 1917 in Rondebosch) was predikant van die Nederduitse Gereformeerde Kerk en een van die stigters van die arbeidskolonie op Kakamas, 'n besproeiingskema waarvan die doel was om armblankes op te hef. In dié omgewing is die NG gemeente Marchand na hom genoem.

Ds. B.P.J. Marchand.

Jong dae

Hy is op 22 Augustus 1853 op Wellington gebore en aldaar gedoop op 18 November dieselfde jaar. Sy ouers was Bernard Petrus Jacobus Marchand (15 November 1826 – 21 Desember 1886) en Susanna Margaretha le Roux (17 Februarie 1828 – 20 Desember 1880). Hy is op 29-jarige leeftyd op 15 September 1882 in Skotland met Annabella Wilson Lockhart getroud en uit die huwelik is twee kinders gebore, Annabella Bruce, wat getroud was met ds. L.M. Kriel, sy skoonvader se opvolger as leraar van die NG gemeente Rondebosch, en Bernard de Coligny.

Marchand slaag sy B.A.-eksamen aan die Suid-Afrikaanse Kollege (later die Universiteit van Kaapstad) in 1874 met lof. Sy opleiding as predikant ontvang hy in Edinburg, Skotland, aan die Teologiese Kollege van die Vrye Kerk.

Predikant

Sy eerste standplaas is die NG gemeente Mosselbaai waar hy van 1882 tot 1884 as hulpprediker arbei. Daarna is hy tot 1891 leraar op Knysna. Hier word hy in Julie 1884 deur ds. C. Muller bevestig. Hy bring die gemeente op gesonde voet, verkry die transport van die eiendomme, pak die gemeente se geldelike probleme aan en organiseer die onderwys goed. In 1888 breek daar 'n epidemie van breinvliesontsteking uit. Kort daarna word goud op Millwood ontdek en tot leed van die kerkraad verrys agt hotelle en 12 winkels wat drank kon verkoop. Ds. Marchand spring aan die werk en laat aldaar 'n kerkgebou oprig. Hy ontvang in 1891 demissie en vertrek na die pas gestigte NG gemeente Rondebosch in Kaapstad, waar hy twee later roemryke skole stig, die Hoër Seunskool Rondebosch en die Hoër Meisieskool Rustenburg.

Saakgelastigde

Ds. Marchand omstreeks 1910.

In 1906 word hy Saakgelastigde van die Kaapse Sinode van die NG Kerk, in welke hoedanigheid hy die arbeidskolonie op Kakamas organiseer. Die NG Kerk het die eerste arbeidskolonie in die 1890's georganiseer in reaksie op die swaarkry wat Suid-Afrika se mineraalrewolusie vir die blanke bevolking van die platteland meegebring het. Die meeste van die armblankes was Afrikaners en die oorgrote meerderheid van hulle was lidmate van die NG Kerk. Die Kerk was besorg oor die ineenstorting van die ou, landelike leefwyse en die gevolglike toestroming van armblankes na die stede om daar hulle heil te soek en waar die Kerk geglo het hulle hul morele waardes sou inboet en dit tot die ondergang van die gesin sou lei. Die Kerk was ook bekommerd dat die armblankes houtkappers en waterdraers sou word as hulle uitgesluit is van die rykdom wat die nywerheidsomwenteling in Suid-Afrika vir sommiges meegebring het.

In 1894 erken die Kaapse Sinode van die NG Kerk dat ingryping namens sy verarmde lidmate 'n integrale deel van sy barmhartigheidsdiens was. Ds. Marchand, wat later voorsitter van die Kommissie van Arbeidskolonies sou word, het dit beskryf as "interne sendingwerk". Marchand het hom deur De Volksbode, 'n koerant wat noue bande met die Kerk gehad het, sterk vir die saak beywer. Met die aanbevelings van ds. Marchand se kommissie as riglyn, keur die kerk landboukolonies vir armblankes onder sy beskerm goed. Die Kerk het gehoop dié kolonies sou ontheemde, besitlose blankes 'n kans op ekonomiese, geestelike en morele rehabilitasie bied.

Ds. Marchand was een van vyf NG predikante wat gewaarsku het as blankes selfs die mees elementêre opvoeding kortgekom het, sou hulle ondergeskik aan Europese immigrante word. Hy het geglo arbeidskolonies sou ontheemde blanke gesinne die standvastigheid bied waarin hulle kinders 'n behoorlike opvoeding kon ontvang en kon ontsnap aan die armoede en terneergedruktheid van hulle ouers. Vir hom as onderwys en evangelisasie die hoekstene van die Kerk se raak om "ons armblankes" by te staan. Hy het gehoop die arbeidskolonies sou Afrikanerslagoffers van die nywerheidsomwenteling moreel toerus vir oorlewing in die moderne ekonomie. Hy wou hê hulle moes leer dat dit geen skande was om handearbeid te verrig nie.

Kakamas is gekies as die ligging van die eerste arbeidskolonie. Die Kommissie het besluit om een en 'n half hektaar grond aan elke gesin toe te ken en hulle by te staan met die aankoop van die nodige toerusting. Die Kerk sou in besit van die grond bly en elke gesin moes geringe jaarlikse huurgeld betaal om hulle teen moontlike skuldeisers en die versoeking om die grond te verkoop, beskerm. Die eerste, volgehou stroom blankes uit alle uithoeke van die Kaapkolonie het hulle tydens die eerste helfte van 1898 op Kakamas gaan vestig met die hoop op 'n nuwe begin.

Tydens die eerste paar maande het die mans leivore gegrawe en teen Julie 1898 is die eerste laerskool opgerig. Kinders is verplig om dit by te woon en alle inwoners moes elke Sondag kerk toe gaan. Kort voor lank was daar 800 gesinne.

Ds. Marchand sterf op 5 Oktober 1917, slegs twee maande na die kerkgebou op Marchand, wat na hom vernoem is, op 25 Augustus ingewy is.

Nalatenskap

Weens die snelle uitbreiding van die Kakamas-arbeidskolonie het die kerkraad van Kakamas en die Sinodale Hoofkommissie besef dat een leraar nie al die werk kon behartig nie. Daarom besluit hulle om 'n hulpleraar vir die wyke Alheit en Marchand, genoem na ds. Marchand, te bekom. Toe die moedergemeente se kerkraad 'n beroep op ds. W. Steenkamp uitbring as tweede leraar om Alheit en Marchand te bedien, maar hy dit van die hand wys, besluit hulle om eerder die genoemde wyke af te stig as om nog 'n beroep uit te bring. Die wyke stig dus af as NG gemeente Marchand aan die einde van September 1927.

Onderwysbydrae

Deur ds. Marchand se ywer is ook die Rustenburg-meisieskool gestig en later die Rondebosch-seunskool (in die kerksaal van die jong gemeente).

Bronne

• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• Arbeidskolonies van die NG Kerk^{[dooie skakel]}.
• Marchand-familiegeskiedenis