Tweekleppiges

Tweekleppiges (Bivalvia) is 'n klas seediere wat tot die orde van weekdiere (Mollusca) behoort. Hierdie klas sluit onder andere gapermossels, oesters en mossels in. Die tweekleppiges het 'n skulp wat uit twee dele bestaan wat met 'n buigbare ligament aanmekaar gehou word. 'n Paar spesies kan swem, maar die meeste anker hulself aan 'n substraat vas.

Tweekleppiges Tydperk: Kambrium – Onlangs
Skets in Ernst Haeckel se Kunstformen der Natur, 1904
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Mollusca
Klas:	Bivalvia Linnaeus, 1758
Subklasse
Sien teks.

Kieue word vir asemhaling gebruik, maar kan ook met voeding help, omdat die meeste tweekleppiges filter-vreters is. Die geslagte is verskillend en bevrugting vind uitwendig plaas. Die diere word veral gekenmerk deur hul uitwendige skelet (skulpe), wat uit twee beweegbare dele (kleppe) bestaan. Die klas diere is baie suksesvol en die verskillende spesies word in die seë op 'n verskeidenheid dieptes, asook in varswater aangetref.

Hulle is uitsluitlik waterlewend en die bekendste tweekleppiges is die mossels en oesters. Die tweekleppiges (klas Bivalvia) is aan slakke, seekatte en inkvisse verwant en almal is weekdiere (phylum Mollusca). Die meeste tweekleppiges se liggame word heeltemal deur hul skulpe bedek en 'n kopgedeelte kan nie onderskei word nie. Die voet is in baie gevalle tot 'n mesvormige struktuur gemodifiseer en dien as 'n soort graaf.

'n Radula (raspertong) ontbreek by die meeste spesies. Die dier is of heeltemal sessiel (sittend), of hulle kan net stadig beweeg, maar hulle kom nogtans wydverspreid voor. Hulle is egter nie soos slakke tot 'n bestaan op land aangepas nie. Ongeveer 15 000 spesies is bekend.

Die skulp

Die skulpe van die tweekleppiges bestaan uit twee helftes, 'n linker- en 'n regterklep, wat meestal spieëlbeelde van mekaar is. Die twee helftes word deur ligamente aanmekaar geskarnier en dit word deur twee spiere, die sluitspiere, geslote gehou. Wanneer die spiere ontspan, word die helftes deur die ligament oopgetrek.

Die twee skulprande het tande wat inmekaarsluit om te verhoed dat die kleppe op mekaar rondskuif. Die manier waarop die tande inmekaarsluit (slot), asook die tande self, dien as 'n taksonomiese kenmerk en is belangrik vir die klassifikasie van die verskillende tweekleppiges.

Daar word twee soorte slotte onderskei: die taksodonte en die heterodonte slot. Die skulpgroottes wissel baie; sommige varswaterspesies is slegs 1 mm groot, terwyl party seelewende spesies groter as 1 meter kan word. Die kleppe groei saam met die diere en die oudste deel daarvan is die umbo, die gedeelte naby die ligamente waar die twee kleppe aanmekaargehou word. Nuwe dele van die skulp groei hier aan, sodat 'n reeks konsentriese ringe om die umbo die aantal groeiseisoene aandui.

Sagte dele

Twee besoekers aan die World of Seashells-museum in Mauritius bestudeer 'n skema van die anatomie van 'n tweekleppige

Die materiaal waaruit die skulp gevorm word, word deur die mantel afgeskei. Dit is 'n dun vlies tussen die weekdier se liggaam en die skulp. Die mantel is aan die een sy uitgegroei tot twee buise, die sifons, waarmee water van en na die liggaam gevoer word. Sommige spesies leef diep onder die substraatoppervlak en hulle het gevolglik besonder lang sifons.

Die spesies begrawe hulle met hul voet, 'n gespierde orgaan wat buite die skulp gestoot kan word en mesvormig is. Die voet kan ook gebruik word om mee te kruip, of in die geval van hartmossels, om mee te spring. Sessiele (sittende) spesies het geen voete nie maar hulle word met ʼn afskeidingstof van die bissusklier aan die substraat geheg. Die afskeidings verhard in die water tot bissusdrade. Die meeste tweekleppiges leef hoofsaaklik van fitoplankton (plant- plankton) wat hulle uit die water filtreer terwyl dit deur die liggaam stroom.

'n Instroomkanaal voer die water na die kieue, wat gemodifiseer is om die plankton uit die water te haal, en wat as 'n gaswisselingsorgaan dien. Die plankton word met slym uit die water gehaal en daarna deur trilhare na die mond gevoer. Nadat gaswisseling plaasgevind het, verlaat die water die liggaam deur die uitstroomopening. Ander tweekleppiges skraap voedsel van die substraat met behulp van tentakels, wat verlengings van die mondhoeke is.

Voedseldeeltjies klou aan die slymbedekte tentakels vas en word deur trilhare na die mond gebring, waar die voedseldeeltjies van die ander materiaal geskei word. Die senuweestelsel is relatief eenvoudig en geen ware brein word aangetref nie. Drie paar senuweeknope is aanwesig: die serebrale, pedale en die visserale ganglia. Die ganglia word deur twee senuweekoorde en 'n aantal ander vesels met mekaar verbind, en die sintuie is swak ontwikkel.

Voortplanting

Die meeste tweekleppiges is eenslagtig, hoewel 'n aantal hermafroditiese (tweeslagtige) spesies ook aangetref word, maar selfbevrugting kom nie dikwels voor nie. Sommige oesters kan hul geslagte tydens hul leeftyd verander. Eiers en spermselle word in die water vrygestel en bevrugting vind buite die diere se liggame plaas. 'n Vryswemmende larwe wat met trilhare bedek is (veligerlarwe), broei na 'n tydperk uit. Dit sak later na die bodem en gedaantewisseling vind plaas.

Varswater tweekleppiges se lewensiklus wyk ietwat van die patroon af. In sommige spesies is die vryswemmende larwestadium by 'n sittende, parasitiese bestaan aangepas. Die larwes staan as glogidia of haustoria bekend en hulle heg hulle 'n tyd lank aan visse se kieue totdat hulle (die larwes) vir gedaantewisseling gereed is. Daarna verlaat hulle die visse en sak na die bodem af, waar hulle tot volwasse tweekleppiges ontwikkel.

Betekenis vir die mens

Tweekleppiges is veral as 'n voedselbron belangrik, want mossels en oesters word in sommige lande op groot skaal geëet. Hartmossels word dikwels ook as asbakke gebruik, terwyl die doopvontskulp as doopvont kan dien. Sommige oesterspesies vorm pêrels. Die voorkant van baie mossels se skulprande is voorsien van skerp tande, wat hulle gebruik om gate in hout mee te boor. Die saagsels dien ook as voedsel. Paalwurms het veral vroeër skepe met houtrompe en houtpale by hawens erg beskadig.

Klassifikasie

Die klassifikasie van die klas Bivalvia kan verwarrend wees en daar bestaan 'n hele aantal klassifikasiestelsels. In die algemeenste stelsel wat tans gebruik word, word die klas in drie subklasse ingedeel. Die subklas Protobranchia bevat die primitiefste tweekleppiges met eenvoudige kieue. Sommige van die diere, soos lede van die familie Nuculidae, neem nog voedsel met hul tentakels in.

Lede van die subklas Lamellibranchia (Polysyringia) het gevoude kieufilamente, wat vir gaswisseling en die filtrering van voedsel uit die water gebruik word. Die orde Anisomyaria bevat die mossels (genera Mytilus en Modiolus) en die oesters (genera Ostrea, Crassostrea, Spondylus, Pinctada, Anomia en Lima). Die ander families bevat onder meer die kammossels en die skeepsmossels.

Taksonomie

'n Japanse oester.

• Klasse: Bivalvia Linnaeus, 1758
  • Subklas Protobranchia Pelseneer, 1889
  • Subklas: Pteriomorphia Beurlen, 1944
  • Subklas: Palaeoheterodonta Newell, 1964
  • Subklas: Heterodonta Neumayr, 1884

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 201 - 203
• The Reef Guide: Fishes, corals, nudibranchs & other invertebrates: East & South Coasts of Southern Africa. Dennis King & Valda Fraser. Struik Nature. 2014 ISBN 978-1-77584-018-3

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tweekleppiges.