Bloedsomloopstelsel
Die Bloedsomloopstelsel, ook bekend as die kardiovaskulêre stelsel/vaskulêre stelsel, is 'n orgaanstelsel wat bloed toelaat om te sirkuleer en vervoer nutriënte (soos aminosure en elektroliete), suurstof, koolstofdioksied, hormone en bloedselle na ander bloedselle in die liggaam om sodoende siektes teen te veg, liggaamstemperatuur te handhaaf asook die regte pH balans en homeostase.
Om aan die lewe te bly, moet die menslike liggaam hitte en energie produseer; in die menslike liggaam, soos in die stoomenjin, word hitte en energie gelewer deur verbranding. Verbranding is 'n chemiese proses waardeur hitte opgewek word. Dit vind plaas wanneer suurstof met 'n ander element verbind. Voordat verbranding kan plaasvind, is daar dus twee dinge nodig: suurstof, en die een of ander element waarmee die suurstof kan verbind. Hierdie ander element is gewoonlik 'n stof wat koolstof of waterstof of albei bevat.
Die verbinding van suurstof (O) en koolstof (C) lewer, benewens hitte, 'n nuwe stof: koolstofdioksied of koolsuurgas (CO2). Die verbinding van suurstof en waterstof lewer selfs nog meer hitte, en deur hierdie chemiese reaksie word 'n baie algemene chemiese stof, water (H2O), gevorm.
Bloed
wysigBloed is 'n donkerrooi vloeistof. Die bloed se taak is nie alleen om voedsel en suurstof na alle dele van die liggaam te dra nie, maar ook om die afval produkte te verwyder. Die kanale waardeur die bloed vloei, word are genoem. Hierdie are word verdeel in slagare, are en kapillêre of haarbloedvate. Die slagare is buisvormige kanale wat die bloed van die hart deur die liggaam vervoer. Die wande is sterk en elasties aangesien die hart die bloed met 'n kragtige spuitbeweging pomp. Die slagare is nie beweging- en leweloos soos rubberbuise nie; hulle is aktiewe organe en dit is van die grootste belang vir ons gesondheid dat hulle doeltreffend funksioneer.
Kapillêre of haarbloedvate
wysigHoe verder die slagare van die hart af gaan. Hoe kleiner en meer vertak word hulle. Die kleinste vertakkings word kapillêre of haarbloedvate genoem. Die voedingsbestanddele en die suurstof beweeg deur die wande van die kapillêre of haarbloedvate (deur middel van die proses van osmose) na die weefsels van die liggaam.
Koolstofdioksied en ander afval produkte wat in die weefsels gevorm het, beweeg op hul beurt van die weefsels na die haarbloedvate. 'n Kapillêre bloedvat is 50 keer so dun as die fynste haar. en is sowat 1 mm lank. Wanneer die bloed by die kapillêre bloedvate aankom, is dit gelaai met suurstof en voedingstowwe. Wanneer dit daarvandaan vertrek, is dit gelaai met afvalprodukte en bevat dit slegs 'n klein bietjie suurstof.
Are
wysigDie kapillêre bloedvate verenig en vloei saam na groter buise, wat are genoem word. Die are is die kanale waarlangs die bloed terugvloei na die hart. Hierdie are het honderde kleppe aan die binnewande, wat voorkom dat die bloed in die verkeerde rigting vloei.
Hart
wysigDie hart, soos die are en die slagare, is 'n hol spier. Dit trek saam en ontspan reëlmatig. Wanneer die hartspier verslap, vloei bloed die hart binne. Wanneer dit saamtrek, word hierdie bloed kragtig na die hoofslagare en uiteindelik tot in die verste dele van die liggaam gestoot. Die hart word omhul deur 'n sak met dubbele wande. Die ruimte tussen die wande bevat 'n vloeistof wat as ʼn smeermiddel dien en ook die hart beskerm teen beskadiging deur wrywing met die omliggende organe.
Die hart weeg sowat 300 gram en is omtrent so groot soos 'n gebalde vuis. Die menslike hart klop tussen 60 en 100 keer per minuut, d.w.s. omtrent 40 miljoen keer per jaar. Met elke klop word sowat 140 ml bloed die hart uitgestoot. Dit beteken dat die hart sowat 13 000 liter bloed per dag pomp; as 'n mens dus sewentig jaar oud word, sal die hart in daardie tyd 350 miljoen liter bloed gepomp het. Geen masjien op aarde kan sulke moeilike werk oor so 'n lang tydperk doen sonder dat dit hoef herstel te word nie. As die hart as kragbron kon gebruik word, sou dit ʼn massa van byna 1 kg tot 'n hoogte van byna 60 cm kon oplig met een klop. Wanneer ons werk, klop die hart vinniger.
Verbranding in die liggaam vind outomaties vinniger plaas sodat meer energie beskikbaar is. Die behoefte aan suurstof is dus ook groter, en die liggaam produseer ook 'n groter hoeveelheid koolstofdioksied. Om dit alles te behartig, moet die hart dus die sirkulasie van die bloed verhoog. By die ingang van die hart, aan die wand van die regteratrium, is senuweeskyfies wat gevoelig is vir koolstofdioksied. As 'n werkende spier in enige deel van die liggaam koolstofdioksied produseer, word molekules van hierdie stof binne sekondes na die hart gedra.
Die skyfies waarsku die brein dat daar 'n groter toevoer van koolstofdioksied is, en die brein stuur op sy beurt 'n boodskap na die hart om vinniger te klop. Sodra die spiere nie meer so hard werk nie, en die hoeveelheid koolstofdioksied wat in aanraking met die skyfies kom, afneem, word die werking van die hart ooreenkomstig verstadig. Dit is een van die reguleringsmeganismes. Daar is nog verskeie ander, soos bv. die kontrole van die outonome senustelsel.
Die hoeveelheid bloed wat gepomp word met elke klop (sowat 14 ml), beweeg binne 1,5 sekondes deur die hart. Die bloed beweeg binne 6 sekondes van die hart na die long en terug na die hart. Bloed wat na die brein gaan, keer binne 8 sekondes terug, terwyl die bloed wat na die tone gaan, binne 18 sekondes terugkeer. In die bestek van ʼn dag, en as ons aanneem dat die hart nie abnormaal vinnig klop vanweë strawwe werk nie, beweeg een bloedsel gemiddeld 3 000 keer deur die bloedsomloopstelsel.
Bronnelys
wysig- KENNIS, 1980, ISBN 0798108258, volume 3, bl. 594, 595
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Bloedsomloopstelsel.
