D.E. Ellis

Daniel Edward Ellis, ook bekend as Daan Ellis (1904-1963), was lid van die stadsraad en burgemeester van Nigel, lid van die hospitaalraad van Nigel en voorsitter van die Nigelse afdelingsbestuur van die Nasionale Party. Ellis is in 1948 as die hoofsekretaris van die Suid-Afrikaanse Mynwerkersunie (MWU), nou bekend as Solidariteit, verkies.

Ellis was na alle waarskynlikheid die een leier wat die meeste verguising, smeerveldtogte, verdagmaking, ondersoeke, mosies van wantroue en hofaksies in die geskiedenis van die MWU moes verduur, maar wat in dieselfde asem ook die grootste heldeverering geniet het. Ten beste kan gesê word dat Ellis se bestuur van die MWU omstrede was en dat sy moontlike betrokkenheid by korrupsie en bedrog verdag bly, alhoewel drie kommissies van ondersoek en ‘n hofsaak nie bo alle twyfel klinkklare bewyse van sodanige klagtes teen hom na vore kon bring nie. Met sy outokratiese bestuurstyl, waardeur hy nie mag gedelegeer het nie, maar eerder gepoog het om in totale beheer van ‘n vakbond vol woelgeeste te bly, het Ellis bo-menslike eise aan homself gestel. Dit het waarskynlik daartoe bygedra dat ‘n aantal ondeurdagte finansiële inisiatiewe deur hom geloods is sonder raadpleging van MWU-uitvoerende bestuurslede wat die vermoedens van korrupsie en wanbesteding kon versterk. Hy sou tereg beskou kon word as die ysterheld van die Afrikaner-mynwerkers, maar met voete van klei.

Biografie

Ellis is op 19 Augustus 1904 op Swellendam gebore. Hy het sy hoërskoolopleiding in Ladysmith, Natal, voltooi nadat sy ouers daarheen verhuis het. Na matriek het hy ‘n onderwysdiploma aan die Opleidingskollege Paarl behaal en ‘n aantal jare onderwys gegee. Vanaf 1930 het hy in die distrik Calvinia gaan boer en in 1938 na die Witwatersrand gekom waar hy op die Nigel- en Marievale-goudmyne aan die Verre-Oosrand werksaam was. 

In 1943 is Ellis tot lid van die stadsraad van Nigel verkies waarin hy tot 1949 gedien het en was ook vir die termyn 1945-1946 burgemeester.Daarbenewens was hy ‘n lid van die hospitaalraad van Nigel en voorsitter van die Nigelse afdelingsbestuur van die Nasionale Party. In antwoord op sy verkiesing as nuwe hoofsekretaris het Ellis verklaar: “As die geskiedenis van die mynwerker geskryf word, sal hierdie dag as die rooi-letter dag in die kalender verskyn”.

Loopbaan as MWU-hoofsekretaris

Ellis kan met reg as een van die mees verguisde en mees kontroversiële leiers in die geskiedenis van die MWU beskou word. Hy was midde-in die twaalf jaar lange stryd van hervormingsgesinde Afrikaner-mynwerkers wat politieke verandering, van ‘n SAP-gesinde na ‘n NP-gesinde MWU uitvoerende bestuur teweeg wou bring, en is uiteindelik in November 1948 as MWU-hoofsekretaris verkies.

Klaarblyklik was Ellis se sedelike gedrag nie altyd ewe onberispelik nie. Die dagboeke van dr. Albert Hertzog getuig van vele gerugte en beweringe oor Ellis se voorliefde vir perdewedrenne (wat hom by implikasie in die skuld kon dompel en sodoende makliker vatbaar vir omkopery kon maak) en gevalle van oormatige drankgebruik word ook genoem.  Van ‘n nog ernstiger aard was ‘n aantal gerugte van sogenaamde “immoraliteit” wat waarskynlik op seksuele teistering van sekere van die damespersoneel in die MWU-hoofkantoor neergekom het. In die Hertzog-Versameling is daar selfs hofdokumente en ander inligting wat daarop dui dat Ellis in 1931, toe hy ‘n onderwyser in Namakwaland was, in die rondgaande hof op Victoria-Wes tot ses maande tronkstraf gevonnis is, klaarblyklik weens onsedelike aanranding van ‘n vroulike minderjarige. Na die uitdiening van sy tronkstraf het hy en sy vrou na die Witwatersrand verhuis.

Meer kontroversie het spoedig na Ellis se aanstelling as MWU-hoofsekretaris gevolg. Bewerings is teen Ellis gemaak dat hy, in ruil vir ‘n buitensporige hoë aanbodprys vir die aankoop van die TransAfrika-gebou in Braamfontein, Johannesburg, as die nuwe MWU-hooflantoor ter wille van sogenaamde “vergoeding”, ‘n derde aandeel in ‘n drankwinkel ter waarde van £ 3050 aangebied is. Gevolglik is selfs bynaambeswadderings soos “mnr. Bottelstoor Ellis” en “Bottelstoor Daantjie” aan Ellis toegedig. Ellis was klaarblyklik ‘n sterk persoonlikheid en volgens waarnemers met intieme kennis van die Ellis-bestuur was hy “in ‘n baie groot mate in die posisie van ‘n diktator wat die Mynwerkersunie met ‘n ferm hand regeer het”. Ten spyte van drie kommissies van ondersoek kon geen bewyse van omkopery, bedrog of finansiële wanadministrasie teen Ellis bevind word nie en is die onreëlmatighede t.o.v. die hele TransAfrika-aankoopsage aan onvoldoende proseduriële en administratiewe tekortkominge toegeskryf.

Na afloop van ‘n stormagtige en dramatiese tydperk van korrupsiebeskuldigings, kommissies van ondersoek, mosies van wantroue, smeerveldtogte en ‘n hofstryd, sowel as sy bedanking en heraanstelling as hoofsekretaris, het Ellis oënskynlik tog daarin geslaag om as’t ware op sy voete te land en weer ferm beheer van die MWU te neem. Die hartlike verhouding en samewerking wat sedert die einde van 1948 tussen die MWU-bestuur en die NP-regering ontstaan het, het ook vir die res van Ellis se termyn as hoofsekretaris voortgeduur. Afgesien van sy uitgesproke lojaliteit aan die NP het Ellis ook, soos Lang dit stel, “instant” en “unrivalled access to Ministerial and even Prime Ministerial offices” gehad om die saak van die mynwerkers tot voordeel van die MWU te bevorder. Alhoewel daar krapperigheid van die kant van die vakbond was oor die funksionering van die Mediese Pneumokoniose (Silikose) Buro en oor sekere bepalings van die Pneumokoniosewet van 1956, het Ellis ‘n welwillende en vriendskaplike werksverhouding met dr. A.J.R. van Rhyn, die Minister van Mynwese en Gesondheid, gehandhaaf en ‘n groot aandeel aan die suksesvolle promulgering van die Pneumokoniosewet gehad.

Ten spyte van Die Mynwerker se pogings om Ellis as ‘n held van die mynwerkers voor te hou wat verskeie toegewings en voordele vir hulle beding het, het sy bo-menslike werkslading sy gesondheid ook tot nadeel van die funksionering van die MWU geaffekteer. Reeds voor die kommissies van ondersoek na die bestuur en administrasie van die MWU het hy getuig dat die administratiewe bestuurstake van die MWU te veel vir een persoon geword het om te hanteer. Daarby het hy in 1955 en weer in 1956 gedreig om as hoofsekretaris te bedank aangesien hy tussen veertien en sestien uur per dag, Sondae en vakansiedae ingesluit, onder groot spanning gewerk het. In beide gevalle is hy egter deur die uitvoerende bestuur oorreed om sy bedanking terug te trek.

Gesondheidsprobleme en afsterwe

In 1960 het D. Paulus, die MWU-vise-president, sterk daarop aangedring dat ses maande verlof met volle betaling aan Ellis toegestaan word, aangesien laasgenoemde se gesondheid volgens hom verswak het. Uiteindelik is besluit dat Ellis ‘n maand verlof moes neem.

Sake is egter op die spits gedryf toe die uitvoerende bestuur Ellis in Desember 1962 teen sy sin gedwing het om nege maande verlof te neem. Dit was duidelik dat hy ook uiteindelik by die MWU-bestuur uitgebak geraak het omdat hy selfs vir van sy voorheen getroue volgelinge te baasspelerig en ontoeskietlik geword het. Die beskikbare getuienis dui daarop dat Ellis in daardie stadium ‘n drankprobleem ontwikkel het en dat die bestuur besluit het om hom te oorreed om eerder as hoofsekretaris te bedank met behoud van al sy finansiële voordele as om op ‘n onaangename wyse summier ontslaan te word. Lang, die amptelike historikus van die Kamer van Mynwese (KVM), het sarkasties aangaande Ellis verklaar: “He is remembered as a convivial man whose remarkable capacity for Scotch whiskey in no way hampered his shrewd management of union affairs”. Ellis, wat ‘n strawwe roker was, is op 8 Julie 1963 in ‘n Johannesburgse verpleeginrigting op die ouderdom van 59 aan longontsteking oorlede. Sy eerste vrou, aan wie hy besonder geheg was, is in 1951 oorlede. Ellis se tweede huwelik in 1955, waaruit ‘n seun en ‘n dogter gebore is, het in 1957 misluk en daar was ook ‘n hofstryd oor die betaling van onderhoudsgeld.

Bronnelys

• MWU-Argief, Pretoria, Minutes of Special Executive Committee Meeting, 19.11.1948, p.1.
• Ibid., Notule van die Uitvoerende Bestuursvergadering, 27.7.1955, pp. 8-9.
• Ibid., Notule van die Algemene Raadsvergadering, 19.10.1956, p. 1.
• Ibid., Notule van die Uitvoerende Bestuursvergadering, 29.11.1960, pp. 15-16.
• Ibid., Notule van die Vergadering van die Uitvoerende Bestuur, 23.5.1962, p. 2.
• Ibid.,Notule van die Vergadering van die Uitvoerende Raad, 28.11.1962, pp. 13, 14.
• Ibid., Notule van die Uitvoerende Raad, 14.12.1962, p. 4.
• Ibid., Notule van die Vergadering van die Uitvoerende Raad, 26.6.1963, pp. 17-18.
• Ibid., Notule van die Vergadering van die Algemene Raad, 27-28.1.1966, p. 50.
• Instituut vir Eietydse Geskiedenis, Bloemfontein, PV 451, JAM Hertzog-Versameling, Lêer nr. 4/1/179: Dagboek, April 1950, p. 2744, Mei 1950, pp. 2771-2772, 2774-2775, 2778, Julie 1950, pp. 2873-2874.
• Ibid., Lêer nr. 4/1/180: Dagboek, Julie 1950, p. 2915, Desember 1950, p. 3193.
• Ibid., Lêer nr. 4/1/182: Dagboek, Maart 1951, p. 3684, April 1951, p. 3707, Mei 1951, p. 3750.
• Ibid., Lêer nr. 4/1/183: Dagboek, Oktober 1951, p. 4202.
• Ibid., Lêer nr. 4/1/184: Dagboek, Desember 1952, pp. 4626-4627.
• Ibid., Lêer nr. 4/1/186: Dagboek, November 1953, p. 5354.
• Ibid., Lêer nr. 1/266/7/29: Dokumente aangaande DE Ellis, 1951-1953, Rex versus Daniel Edward Ellis, 15 April 1931.
• Ibid., Lêer nr. 4/1/180: Dagboek, Augustus 1950, p. 3041.
• Ibid., Lêer nr. 4/1/186: Dagboek, April 1953, p. 5281.
• Ibid., Lêer nr.1/266/7/7: Aantekeninge en korrespondensie aangaande DE Ellis, Gleisner-aantekeninge.
• Ibid., Lêer nr. 1/266/7/29: Vlugskrif, “Ellis teer op Mynwerkers!”.
• Ibid., “Verslag oor Trans-Afrika Gebou Aan Alle Lede van M.W.U.”
• Ibid., Gleisner Pamflet oor Skandaal teen Min. Schoeman, 24.4.1953, pp. 1-16.
• Ibid., “Die Ellis Skandaal!”; Ibid., Lêer nr. 4/1/186: Dagboek, Februarie 1953, p. 5242.
• Ibid., Lêer nr. 1/266/7/30: Koerantknipsels, Verenigde Mynwerker Aksie-komitee Bulletin, 4.2.1953.
• (UG) 52-1951 Unie van Suid-Afrika: Verslag van die Kommissie van Ondersoek insake die Mynwerkersunie, pp. 3-11, 77-78.
• The Star, 10.4.1953 (Miners’ Secretary sentenced to 18 Months’ Jail).
• Ibid., 18.10.1957 (Mrs D.E. Ellis granted a divorce).
• Ibid., 2.1.1958 (Charged with failing to pay maintenance).
• Ibid., 6.1.1958 (D.E.Ellis cleared from failing to pay maintenance).
• L Naudé, Dr. A. Hertzog, die Nasionale Party en die Mynwerkers, NRT, Pretoria, 1969, pp. 243-249.
• W Visser, Van MWU tot Solidariteit. Geskiedenis van die Mynwerkersunie, 1902-2002, Solidariteit, Pretoria, 2008, pp. 85-101, 126-152, 156.
• J Lang, Bullion Johannesburg. Men, Mines and the Challenge of Conflict, Jonathan Ball Publishers, Johannesburg, 1986, pp. 317, 378.
• E Stals (red.), Afrikaners in die Goudstad. Deel 2 1924-1961, HAUM, Pretoria, 1986, p. 79.
• Die Mynwerker, 28.1.1949, p. 1 (Die Nuwe Bestuur).
• Ibid., 5.10.1956, pp. 1, 3 (Daan Ellis mag nie gaan nie!) en p. 4 (Behou hom).
• Ibid., 12.10.1956, p. 1 (ER van Rensburg: ‘n Ope brief aan ons Hoofsekretaris).
• Ibid., 19.10.1956, p. 1 (Daan Ellis bly).
• Ibid., 26.10.1956, p. 3 (Dankie, Daan).
• Ibid., 19.4.1957, p. 1 (Daan Ellis: Regte Man op regte plek – sê Kenners!).
• Ibid., 9.10.1959, p. 4 (Ons Bring Hulde); Ibid., 27.4.1962, p. 1 (Daan Ellis gaan Minister spreek).
• Ibid., 12.7.1963, p.1 (Daan Ellis Heengegaan).
• Rand Daily Mail, 12.12.1952 (Ellis Challenged to Disclose State of Union’s Funds).
• Ibid., 16.12.1952 (Ellis is Challenged Again).
• Ibid., 3.10.1956 (Pressure of work too great).
• Ibid., 9.7.1963 (Death of Daan Ellis – ruler of mineworkers).
• Die Vaderland, 1.10.1956 (Daan Ellis bedank).
• Ibid., 8.7.1963 (Daan Ellis oorlede).
• Sunday Times, 23.12.1962 (Mine Union Boss sent on “Long Leave”). Volgens die hofdokumente het Ellis Seksie 2 (1) van die Wet op die Beskerming van Meisies en Vroue, Nr. 3 van 1916, oortree.

Sien ook

• Solidariteit