Daleen Kruger

Daleen Kruger is ’n Afrikaanse dramaturg en kunstenaar.

Lewe en werk

Daleen Kruger matrikuleer aan die Hoërskool Tuine in Pretoria-Tuine Sy studeer verder aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys, waar sy ’n B.A.-graad in sosiale wetenskappe verwerf. Op universiteit raak sy betrokke by die studente se skrywerskring en skryf gedigte. In 1990 vestig sy haar op die dorpie Churchhaven, waar sy vir twee jaar in die vissersgemeenskap woon. Die dorpie is sonder elektrisiteit en lopende water, wat haar tot skilderkuns en fotografie inspireer. Daarna vestig sy haar op Darling as die dorp se toeristebeampte en word terselfdertyd Die Burger se plattelandse korrespondent aan die Weskus. Sy raak betrokke by toerisme aan die Weskus, Swartland en Wes-Kaap en ook by Darling se jaarlikse opelug-passiespel, wat sy skryf. In 2000 trek sy na Yzerfontein. Hoewel sy geen formele opleiding in hierdie rigting ontvang het nie, is sy hier ’n beeldhouer met haar eie keramiekateljee, Whale Tale Studio. Sy maak beelde in die warmer maande, wanneer toerisme toeneem en die klei nie so koud is nie. In die wintermaande skryf sy dramas, wat sy as beeldhou van die woord beskry

Skryfwerk

In haar kreatiewe skryfwerk spits sy haar op drama toe. Die maket is in 2007 ’n finalis vir die Sanlam-prys vir Afrikaanse teater. Dit speel af in ’n plattelandse sendingkerkie. Die bruin gemeente moes weens apartheidswetgewing verskuif na ’n ander gebou in die onderdorp en die NG Kerk verkoop die kerkie aan private eienaars. Dit beland in die hande van vier eksentrieke ou vroue. Hulle is onderskeidelik ’n kunstenaar, joernalis, politieke aktivis en dokter. Die joernalis het veelvuldige sklerose en vir haar toestand is die kerkie ’n onpraktiese plek om te bly. Sy benodig stilte en ’n versorgingsoord. Die ander inwoners, behalwe die dokter, is ontsteld by die vooruitsig dat hulle samesyn miskien verbreek kan word. Dan kom vra die predikant of die kerkie nie vir ’n versoeningsnagmaal gebruik kan word nie. Die politieke partye werk saam op raadsvlak, maar nog nie op kerklike vlak nie. Die politieke aktivis beveel aan dat hulle eerder die dorp se museum gebruik, want die kerkie is nou net nog ’n kultuurhistoriese gebou. God is nie meer daar nie. Hy is weg toe apartheid op die preekstoel toegelaat is. Die drama behandel die lewens en lotgevalle van die vroue en die kerkie, maar dit is eintlik indringende kommentaar op die rol van godsdiens en die politiek in die breë samelewing.

Jonas het Churchhaven se ou walvisfabriek as agtergrond en is in 2008 op die kortlys vir die Nagtegaal-prys. Hierdie drama word ook as radiodrama verwerk en in 2012 oor Radio Sonder Grense uitgesaai. Jonas is ’n mens-dier wat by ’n ou walvisstasie verskyn en onder ’n klein vissersgemeenskap aan die Kaapse Weskus kom woon om hulle te waarsku dat hulle besig is om die visbronne uit te put. Boeta is verteenwoordiger van die totale vissersgemeenskap. Hy glo dat die kwotastelsel teen hulle diskrimineer en hulle dwing om onwettig op te tree, deur byvoorbeeld in verbode broeigebiede te gaan visvang. Uiteindelik word die konflik tussen Bewaring (Jonas) en Benutting (Boeta) op die spits gedryf wanneer Boeta sy woede en frustrasie nie meer kan beteuel nie. Die drama gee ook interessante parallelle met die Christusverhaal.

In 2009 wen Draadwerk die Nagtegaal-prys. Hierdie drama handel oor die verhouding tussen die kunstenaars Helen Martins en Koos Malgas van die bekende Uilhuis in Nieu-Bethesda, waar hulle as kunstenaars ’n eie mitiese wêreld skep met beelde en ligweerkaatsing. Die begrip draadwerk kom op verskillende vlakke in die teks voor, met Koos wat ’n simboliese skeppingsverhaal vertel. Toe God die mens maak, het hy begin met die draadwerk en Hy het ogiesdraad gevat en gebuig om die liggaam te maak. Ogiesdraad is egter te sag om die liggaam regop te hou en die stampe en stote van die lewe te verduur, daarvoor is bloudraad nodig. Die konflik tussen donker en lig is ook ’n deurlopende motief in die drama. Wat donkerte betref, het Helen fisies blind geraak teen die einde van haar lewe, maar donkerte simboliseer ook haar depressiewe gemoedstoestand. Die problematiese verhouding met haar pa, wat haar gemolesteer het, vorm deel van die donker agtergrond, waar sy die buitekamer waarin hy gebly het ná sy dood swart laat verf. Hierteenoor staan die deurlopende soeke na lig. Helen se lewensdoel was om die Uilhuis vol lig te maak, deur fyngemaalde glas teen die mure te vernis en orals spieëls te hang om lig te weerkaats, met die glas wat ironies haar oë beskadig en haar laat blind word. Hier word die Skepping ook bygetrek, met lig wat eerste geskep was. Die beoordelaarspaneel vir die Nagtegaalprys was dit eens dat die teks op briljante wyse die leser uit ’n vars hoek laat kyk na die kwessie van kuns en kunstenaarskapHierdie drama word ook vir die radio verwerk en op 17 Oktober 2013 oor Radio Sonder Grense uitgesaai.

In Labirint is Albert Olivier ’n suksesvolle sakeman op ’n klein Weskus dorpie. Hy is gelukkig getroud, die pa van twee kinders en woonagtig in sy eie klein stukkie paradys. Dan word hy afgelê en is hy werkloos en boonop het hy sy pakket in ’n skema belê wat ten gronde gegaan het. Hierdie drama fokus op die realistiese, alledaagse verhaal van mans wat van hulle trots ontneem word en die radikale impak wat dit op hulle psiges het.

Boksballade is gedeeltelik ontwikkel uit ’n persoonlike ervaring en debuteer in 2013 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees. Mirte en Bea is besig om op te pak en te trek, maar besef dan dat daar baie goed is wat nie in die bokse inpas nie – veral die krake in hulle verhouding van meer as nege jaar. Om te trek is reeds baie traumaties, maar dit word vererger met die verbrokkeling van ’n intieme verhouding kort voor een van die partye se verjaarsdag. Dit is sover bekend die eerste keer dat ’n lesbiese verhouding in Afrikaans op die verhoog uitgebeeld word.

Sy skryf ook die teks van die drama “Bye Ma, Jaypee”, wat gebaseer is op die Kaapse haarkapper Jaypee Malherbe se jaarlikse briewe aan sy oorlede ma in die koerant. Die drama bring hulde aan ’n ma wat onvoorwaardelik liefhet en die kind wat so anders as ander is, volkome aanvaar.

Wilde roosmaryn word op 10 Desember 2015 oor Radio Sonder Grense uitgesaai. Die agtergrond van die verhaal is vier mense wie se drome nooit realiseer nie. Ivor du Randt is ’n internasionaal suksesvolle violis. Hy keer terug na Suid-Afrika en besoek die dorpie waar hy lank gewerk het. Sy goeie vriendin, Rosy, is onlangs dood nadat haar motor (wat Ivor voor sy vertrek aan haar geskenk het) by ’n krans afgestort het. Dit is nie seker of dit ’n ongeluk of selfdood was nie. Kort voor haar dood maak Rosy na ’n baie lang tyd kontak met Ivor omdat sy iets met hom wil bespreek. Rosy se restaurant op die dorp, Roosmaryn, is na haar dood om vir Ivor onverstaanbare redes herdoop na Wilde Roosmaryn. Rosy se dogter Donna behartig nou die restaurant en sy word gehelp deur Angie, Rosy se vriendin. Angie is onbeskof teenoor Ivor en hy kan dit ook nie verstaan nie. Donna kom dan op ’n boks briewe van Rosy af waar sy uitvind dat sy Ivor se kind is en dat Ivor belowe het om met haar te trou voordat hy weg is.

Bronnelys

Tydskrifte en koerante

• Burger, Karin “Dolla oor dié 2 vroue” “Rapport” 31 Maart 2013
• Grobler, Riëtte “Fyn beeldhouwerk geskep met woorde” “Die Burger” 21 November 2009
• Grobler, Riëtte “Beeldhouer in meer as een sin” “Plus” 25 November 2009

Internet

• Grobler, Riëtte Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/11/25/KA/3/rgNagtegaalWenner.html
• Grobler, Riëtte Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2009/12/01/VB/10/sv%20NagtegaalWenner_1729.html^{[dooie skakel]}
• LitNet: http://www.litnet.co.za/author/daleen-kruger/
• Roekeloos: http://www.roekeloos.co.za/tag/daleen-kruger/