Wikipedia

Veelvuldige sklerose

siekte waarin die isolerende bedekkings van senuweeselle in die brein en rugmurg beskadig word

Veelvuldige sklerose (VS) (ook soms bekend as verspreide sklerose) (Latyns: encefalomyelitis disseminata) is 'n siekte waarin die isolerende bedekkings van senuweeselle in die brein en rugmurg beskadig word.[1] Hierdie skade ontwrig die vermoë van dele van die senuweestelsel om seine oor te dra en lei tot 'n verskeidenheid simptome, insluitend fisieke, geestelike en soms psigiatriese probleme.[2][3][4] Spesifieke simptome kan dubbelsig, blindheid in een oog[5], spierswakheid en probleme met sensasie of koördinasie insluit.[1] VS neem verskillende vorme aan, met nuwe simptome wat óf in geïsoleerde aanvalle (terugvalvorms) voorkom of met verloop van tyd opbou (progressiewe vorme).[6] Tussen aanvalle kan simptome heeltemal verdwyn; permanente neurologiese probleme bly egter dikwels, veral in meer gevorderde stadiums van die siekte.[6]

Veelvuldige sklerose (encefalomyelitis disseminata)
Klassifikasie en eksterne bronne
CD68-gevlekte weefsel toon verskeie makrofage in die area van 'n letsel wat deur VS veroorsaak word
CD68-gevlekte weefsel toon verskeie makrofage in die area van 'n letsel wat deur VS veroorsaak word
ICD-10 G35
ICD-9 340.00
eMedicine neuro/
Mediese waarskuwing

Vrywaring: Die mediese inligting verskaf op Wikipedia dien slegs as 'n riglyn en dra geen waarborg van feitelike korrektheid nie.
Enige vrae of klagtes oor u persoonlike gesondheid behoort na 'n dokter verwys te word.

Veelvuldige sklerose is die mees algemene immuun-bemiddelde versteuring wat die sentrale senuweestelsel beïnvloed.[7] In 2015 is ongeveer 2,3 miljoen mense wêreldwyd geraak.[8][9] Die siekte begin gewoonlik tussen die ouderdomme van 20 en 50 en is twee keer so gereeld by vroue as by mans.[10]

Veelvuldige sklerose was vir die eerste keer in 1868 deur die Franse neuroloog Jean-Martin Charcot beskryf. Die naam veelvuldige sklerose verwys na die talle letsels (wat "gliale littekens" genoem word) wat op die witstof van die brein en rugmurg ontwikkel.[11]

Alhoewel die oorsaak onduidelik is, word die onderliggende meganisme beskou as vernietiging deur die immuunstelsel of die mislukking van die miëlienproduserende selle.[12] Voorgestelde oorsake hiervoor is genetika en omgewingsfaktore soos veroorsaak deur 'n virusinfeksie.[3][13] VS word gewoonlik gediagnoseer op grond van die huidige tekens en simptome en die resultate van ondersteunende mediese toetse.[14]

Behandeling

wysig

Daar is geen genesing vir veelvuldige sklerose nie.[1] Behandelings poog om die funksie na 'n aanval te verbeter en nuwe aanvalle te voorkom.[3] Medisyne wat vir die behandeling van VS voorgeskryf word kan newe-effekte hê en dit kan swak verdra word.[1] Fisioterapie kan help met die funksionering van mense.[1] Baie mense volg alternatiewe behandelings, ondanks 'n gebrek aan bewys van voordeel.[15] Die langtermynuitkoms is moeilik om te voorspel, met goeie uitkomste wat meer gereeld by vroue gesien word, diegene wat die siekte vroeg in die lewe ontwikkel, diegene met 'n terugval vorm van die siekte het, en diegene wat aanvanklik min aanvalle ondervind het.[16] Die lewensverwagting is gemiddeld 5 tot 10 jaar laer as dié van die onaangeraakte bevolking.[2]

Behandelings met onbewese voordele wat deur mense met veelvuldige sklerose gebruik word sluit in dieetaanvullings, vitamien D, ontspanningstegnieke soos joga, [12] kruie-medisyne (insluitend mediese cannabis), hiperbariese suurstofterapie, selfinfeksie met haakwurms, refleksologie, akupunktuur en selfs bevrydingsterapie ('n mediese prosedure wat plastiekbuise in die are in die nek plaas).[17]

Tekens en simptome

wysig

'n Persoon met VS kan byna enige neurologiese simptoom of teken hê, met outonome, visuele[5], motoriese en sensoriese probleme wat die algemeenste is.[2] Die spesifieke simptome word bepaal deur die liggings van die letsels in die senuweestelsel, en kan die verlies van sensitiwiteit of sensasieveranderinge insluit soos tinteling, penne en naalde of gevoelloosheid, spierswakheid, vaag visie[5], baie oordrewe reflekse, spier spasmas, of probleme om te beweeg; probleme met koördinasie en balans; probleme met spraak of sluk, moeilikheid om te sien, moegheid, akute of chroniese pyn, en blaas- en dermprobleme, onder andere.[2] Probleme met denke en emosionele probleme soos depressie of onstabiele bui kom ook gereeld voor.[2] Uhthoff se verskynsel, 'n verergering van simptome as gevolg van blootstelling aan hoër temperature as gewoonlik, en Lhermitte se teken, 'n elektriese sensasie wat agteroor loop as mens die nek buig, is veral kenmerkend van VS.[2]

Die toestand begin in 85% van die gevalle as 'n kliniesgeïsoleerde sindroom oor 'n aantal dae, met 45% motoriese of sensoriese probleme, 20% het optiese neuritis (ontsteking van die optiese senuwee), en 10% het simptome wat verband hou met breinstamfunksie, terwyl die oorblywende 25% meer as een van die vorige probleme het.[14] Die verloop van simptome kom aanvanklik in twee hoofpatrone voor: óf as episodes van verergering van die siekte wat 'n paar dae tot maande duur, gevolg deur verbetering (in 85% van die gevalle) of as 'n geleidelike verslegting met verloop van tyd sonder periodes van herstel (in 10-15% van die gevalle).[10] 'n Kombinasie van hierdie twee patrone kan ook voorkom[6] of mense kan begin met 'n herhalende kursus wat later progressief raak.[10] Terugvalle of verergerings is gewoonlik nie voorspelbaar nie, vind sonder waarskuwing plaas,[2] word verhoog deur virusinfeksies soos verkoue en griep,[2] en kan deur stres veroorsaak word.[18]

Vroue met veelvuldige sklerose wat swanger raak, ervaar minder terugvalle; gedurende die eerste maande na aflewering neem die risiko egter toe.[2] In die algemeen lyk dit asof swangerskap nie die langdurige gestremdheid beïnvloed nie.[2] Daar is gevind dat inenting, borsvoeding, fisiese trauma onder meer nie die terugvalkoerse beïnvloed nie.[2][19]

Oorsake

wysig

Die oorsaak van veelvuldige sklerose is onbekend; daar word egter geglo dat dit voorkom as gevolg van 'n kombinasie van genetiese en omgewingsfaktore soos besmetlike middels.[2] Teorieë probeer om die gegewens in waarskynlike verklarings te kombineer, maar niks het definitief geblyk nie. Alhoewel daar 'n aantal omgewingsrisikofaktore is, en hoewel sommige deels veranderlik is, is verdere navorsing nodig om te bepaal of die uitskakeling daarvan VS kan voorkom.[20]

Verwysings

wysig
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 "NINDS: Inligting oor veelvuldige sklerose". National Institute of Neurological Disorders and Stroke (in Engels). 19 November 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Desember 2016. Besoek op 6 Maart 2016.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 Compston, A; Coles, A (Oktober 2008). "Veelvuldige sklerose". Lancet (in Engels). 372 (9648): 1502–17. doi:10.1016/S0140-6736(08)61620-7. PMID 18970977.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Compston, A; Coles, A (April 2002). "Veelvuldige sklerose". Lancet (in Engels). 359 (9313): 1221–31. doi:10.1016/S0140-6736(02)08220-X. PMID 11955556.
  4. ↑ Murray, ED; Buttner, EA; Price, BH; Daroff, R; Fenichel, G; Jankovic, J; Mazziotta, J (2012). "Depressie en psigose in neurologiese praktyk". Bradley se neurologie in kliniese praktyk (in Engels) (6de uitg.). Philadelphia, PA: Elsevier/Saunders. ISBN 978-1-4377-0434-1.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Petzold, A; Fraser, Clare L.; Abegg, Mathias (2022). "Diagnosis and classification of optic neuritis" (ZIP). The Lancet Neurology (in 116 taalen). 21 (12): 1120–1134. doi:10.1016/S1474-4422(22)00200-9. PMID 36179757.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Lublin, FD; Reingold, SC (April 1996). "Definisie van die kliniese verloop van veelvuldige sklerose: resultate van 'n internasionale opname. Nasionale Advieskomitee vir Veelvuldige Sklerose (VSA) vir kliniese proewe van nuwe agente in Veelvuldige Sklerose". Neurology (in Engels). 46 (4): 907–11. doi:10.1212/WNL.46.4.907. PMID 8780061.
  7. ↑ Berer, K; Krishnamoorthy, G (November 2014). "Mikrobiese siening van outo-immuniteit in die sentrale senuweestelsel". FEBS Letters (in Engels). 588 (22): 4207–13. doi:10.1016/j.febslet.2014.04.007. PMID 24746689.
  8. ↑ Vos, Theo (Oktober 2016). "Wêreldwye, streeks- en nasionale voorkoms en jare leef met gestremdhede vir 310 siektes en beserings, 1990–2015: 'n stelselmatige analise vir die Wêreldwye Las van Siektestudie 2015". Lancet (in Engels). 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282.
  9. ↑ WGO (2008). Veelvoudige sklerose bronne in die wêreld 2008 (PDF) (in Engels). Geneva: World Health Organization. pp. 15–16. ISBN 978-92-4-156375-8. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 4 Oktober 2013.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Milo, R; Kahana, E (Maart 2010). "Veelvuldige sklerose: geo-epidemiologie, genetika en die omgewing". Autoimmunity Reviews (in Engels). 9 (5): A387-94. doi:10.1016/j.autrev.2009.11.010. PMID 19932200.
  11. ↑ Clanet, M (Junie 2008). "Jean-Martin Charcot. 1825 tot 1893". International MS Journal (in Engels). 15 (2): 59–61. PMID 18782501. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 30 Maart 2019. Besoek op 8 April 2020.
    * Charcot, J. (1868). "Histologie van veelvuldige sklerose". Gazette des Hopitaux, Paris (in Frans). 41: 554–5.
  12. ↑ Nakahara, J; Maeda, M; Aiso, S; Suzuki, N (Februarie 2012). "Huidige konsepte in veelvuldige sklerose: outo-immuniteit teenoor oligodendrogliopatie". Clinical Reviews in Allergy & Immunology (in Engels). 42 (1): 26–34. doi:10.1007/s12016-011-8287-6. PMID 22189514.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  13. ↑ Ascherio, A; Munger, KL (April 2007). "Omgewingsrisikofaktore vir veelvuldige sklerose. Deel I: Die rol van infeksie". Annals of Neurology (in Engels). 61 (4): 288–99. doi:10.1002/ana.21117. PMID 17444504.
  14. ↑ 14,0 14,1 Tsang, BK; Macdonell, R (Desember 2011). "Veelvuldige sklerose- diagnose, hantering en prognose". Australian Family Physician (in Engels). 40 (12): 948–55. PMID 22146321.
  15. ↑ Huntley, A (Januarie 2006). "'n Hersiening van die bewyse vir effektiwiteit van aanvullende en alternatiewe medisyne in VS". International MS Journal (in Engels). 13 (1): 5–12, 4. PMID 16420779.
  16. ↑ Weinshenker, BG (1994). "Natuurlike geskiedenis van veelvuldige sklerose". Annals of Neurology (in Engels). 36 (Suppl): S6-11. doi:10.1002/ana.410360704. PMID 8017890.
  17. ↑ Olsen, SA (2009). "'n Oorsig van aanvullende en alternatiewe medisyne wat gebruik word deur mense met veelvuldige sklerose". Occupational Therapy International (in Engels). 16 (1): 57–70. doi:10.1002/oti.266. PMID 19222053.
  18. ↑ Heesen, C; Mohr, DC; Huitinga, I; Bergh, FT; Gaab, J; Otte, C; Gold, SM (Maart 2007). "Stresregulering in veelvuldige sklerose: huidige probleme en konsepte". Multiple Sclerosis (in Engels). 13 (2): 143–8. doi:10.1177/1352458506070772. PMID 17439878.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  19. ↑ Martinelli, V (2000). "Trauma, stres en veelvuldige sklerose". Neurological Sciences (in Engels). 21 (4 Suppl 2): S849-52. doi:10.1007/s100720070024. PMID 11205361.
  20. ↑ Marrie, RA (Desember 2004). "Omgewingsrisikofaktore in die oorsaak van veelvuldige sklerose". The Lancet. Neurology (in Engels). 3 (12): 709–18. doi:10.1016/S1474-4422(04)00933-0. PMID 15556803.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Veelvuldige_sklerose&oldid=2668832"